Amerykański uczony Sheldon stworzył typologię, zakładającą że w każdym osobniku występują w rożnym nasileniu trzy typy budowy. Można więc każdego przypisać do pewnego typu budowy, na który składają się teoretycznie różne komponenty np. w dolnych partiach mezomorficzne, w górnych endomorficzne itd. Nie ma więc trzech typów ludzkich, lecz ciągłość rozkładu typów ludzkich o różnej budowie. Oczywiście trzy główne, skrajne kombinacje też występują i są opisane poniżej.
Somatotyp lub typ sylwetki każdego osobnika jest określony kodem trzech cyfr, od 1 do 7 (początkowych pełnych, później również połówek) który określa poziom nasilenia w przypadku pierwszej endomorfii, drugiej mezomorfii i trzeciej ektomorfii. Co ciekawe skale są wspólne dla mężczyzn i kobiet. U mężczyzn endomorficznych jest sporo elementów kobiecych w budowie, zaś u kobiet mezomorficznych męskich.
Można użyć do prostej metrycznej oceny somatotypu (na podstawie wzrostu i wagi) tzw. wskaźnika smukłości.
Kryteria wizualnej oceny somatotypu w typologii Sheldona:
typ endormoficzny: 7-1-1
Miękkość i okrągłość kształtów, dominacja otłuszczenia i układu trawiennego, dobra zdolność do odkładania tłuszczu, przewaga wielkości tułowia nad kończynami. Dominacja tkanek endodermalnych z okresu zarodkowego.
Głowa i szyja:
- Głowa widziana od przodu duża i okrągła, rzeźba kości słaba
- Policzki otłuszczone; miękkie, zaokrąglone rysy twarzy
- nos często krótki, zadarty z zaokrąglonym końcem
- grube wargi
- Kąt bródki widziany z boku tępy
- Łagodny kontur cylindrycznej szyi, często szyja krótka
- Obszar obojczyków miękki, otłuszczony
- Przekrój poprzeczny szyi równy przednio-tylnemu
Plecy:
- Plecy gładkie bez zaznaczonych mięśni
- Plecy szerokie, w formie słabego trapezu, niekiedy odwróconego
Klatka piersiowa:
- Klatka piersiowa widziana z boku, głęboka, o ustawieniu wdechowym
- Dolna szerokość klatki piersiowej przewyższa górną
- W profilu przednim tułowia dominuje brzuch
- Szeroki, słabo widoczny kąt międzyżebrowy
- Krótka klatka piersiowa
Barki, ramiona, ręce:
- Barki kwadratowe i wysokie, otłuszczone
- Ręce krótkie, brak zarysu kości, słaba rzeźba mięśni
- Masywne i grube ramiona, mniej przedramiona
- Obłe zwężające się przedramiona
- Zaokrąglone, drobne nadgarstków
- Pulchne, lecz drobnokościste dłonie, krótkie palce
Brzuszna część tułowia:
- Talia szeroka, położona wysoko, słabo zaznaczona
- Duży brzuch, przekrój przednio-tylny dominuje nad poprzecznym, niekiedy brak wcięcia talii
- Brzuch uwypuklony, brak zarysu mięśni
- Fałdy tłuszczowe na brzuchu, niekiedy zwisające
- Szeroka miednica z dużymi poduszkami tłuszczowymi z boku bioder
- U dorosłych (rzadziej u dzieci brak krzywizny lędźwiowej (lordozy)
- Duże, zaokrąglone pośladki i zanikające fałdy pośladkowe
Kończyny dolne:
- Dominuje udo, kończyny dolne krótkie względem tułowia
- Udo duże i miękkie
- Przy złączonych piętach uda się stykają
- Lekkie zarysy kości
- Uwypuklone zewnętrzne krzywizny łydki
- Kości goleni drobne i okrągłe
- Otłuszczone stopy o drobnych kościach, kostka mała i zaokrąglona, krótkie palce
typ mezomoficzny: 1-7-1
Budowa atletyczna, tęgość szkieletu i silne umięśnienie. Mocno związane stawy, zwłaszcza dolnych części kończyn. Skóra gruba na skutek podkładu tkanki łącznej. Dominacja tkanek mezodermalnych z okresu zarodkowego.
Głowa i szyja:
- Głowa i twarz masywne i umięśnione, kwadratowa lub podłużna,
- Twarz duża; masywne kości jarzmowe, „grube” rysy twarzy
- Nos duży, szeroki o różnej długości
- Usta duże
- Ostry kąt bródki, podbródek mocny, kwadratowy, tak jak cała żuchwa
- Masywna, umięśniona szyja piramidalna lub trapezoidalna
- Ciężkie, grube obojczyki
- Przekrój poprzeczny szyi większy od przednio-tylnego
Plecy:
- Plecy o silnej rzeźbie mięśni
- Plecy wyraźnie szerokie, o formie odwróconego trapezu (szerokie barki)
- Kręgosłup esowaty
Klatka piersiowa:
- Umięśniona i głęboka klatka piersiowa
- Dolna szerokość w przybliżeniu równa górnej
- Klatka piersiowa dominuje nad płaskim mięśniem brzucha
- Grube, mocno umięśnione żebra o średnim kącie
- Długa klatka piersiowa piersiowa w porównaniu do brzucha
Barki, ramiona i ręce:
- Szerokie barki, umięśnione i często spadziste
- Silnie uwypuklone mięśnie: naramienny, dwugłowy i trójgłowy ramienia
- Przedramię prawie tak grube jak ramię
- Wyraźnie zaznaczone żyły na rękach
- Masywne, kościste nadgarstki
- Masywne, silne umięśnione, kwadratowe dłonie
Brzuszna część tułowia:
- Niska, wyraźna, umięśniona talia o zróżnicowanej szerokości
- Zwarty brzuch, często o wyraźnie zaznaczonych mięśniach, dominuje przekrój przednio-tylny
- Zaczynająca się nisko, wyraźna lordoza lędźwiowa
- Masywne mięśnie miednicy
- Umięśnione pośladki, z boku wklęsłe, o wyraźnych fałdach pośladkowych
- Wyraźne linie pachwinowe
Kończyny dolne i stopy:
- Harmonia rozwoju całej kończyny dolnej, wymiar poprzeczny większy od przednio-tylnego
- Masywne kości i stawy
- Udo silnie umięśnione
- Uwypuklone boczne powierzchnie umięśnionych ud
- Wydatny mięsień brzuchaty łydki
- Grube kostki goleni
- Duże, kościste stopy, uwydatnione stawy palców
typ ektormoficzny: 1-1-7
Przewaga smukłości i delikatności budowy. Duża powierzchnia ciała w stosunku do masy, jak również dość duże mózgowie i rozwinięty centralny układ nerwowy. Dominacja tkanek ektodermalnych z okresu zarodkowego.
Głowa i szyja:
- Głowa o skąpej podściółce tłuszczowej, mało mięśni
- Twarz raczej mała smukła,o delikatnych kościach; delikatne rysy twarzy
- Delikatna budowa nosa i ust
- Ostry kąt bródki, delikatna budowa żuchwy i podbródka, który może być też spiczasty
- Długa, smukła szyja, pochyła część przednia
- Obojczyki o słabej budowie, lecz ostro zarysowane
- Przekrój poprzeczny równy przednio-tylnemu
Plecy:
- Plecy kościste, słabo umięśnione, często wystające łopatki
- Plecy wąskie o zróżnicowanym kształcie
Klatka piersiowa:
- Płytka i spłaszczona, nieumięśniona klatka piersiowa
- Dolna szerokość klatki piersiowej zazwyczaj mniejsza od górnej
- Klatka piersiowa dominuje nad lekko wklęsłym brzuchem lub jest lekko zaklęśnięta
- Ogólnie tułów krótki, lecz klatka piersiowa długa do średniej
- Żebra zarysowane poprzez skórę, ostry kąt międzyżebrowy
- Okolica przepony prosta
Barki, ramiona i ręce:
- Wąskie barki, kościste i spiczaste, często wychylone ku przodowi
- Kończyny górne długie, szczególnie w przedramionach
- Słabo umięśnione kończyny, o smukłych, żylastych mięśniach
- Kości wydłużone i cienkie, szczególnie przedramion
- Delikatne, kościste nadgarstki
- Cienkokościste, wąskie dłonie, smukłe palce, niekiedy o uwypuklonych stawach
Brzuszna część tułowia:
- Wąska talia o słabym umięśnieniu
- Mały, nieumięśniony brzuch, niekiedy z wypukłością
- Skąpa tkanka tłuszczowa lub jej brak
- Wąska i plaska miednica
- Wystający kolec biodrowy przedni, górny
- Zaczynająca się wysoko lordoza lędźwiowa
- Szczupłe, płaskie, słabo umięśnione pośladki
Kończyny dolne i stopy:
- Długie golenie, kończyny dolne długie względem tułowia
- Smukłe, słabo umięśnione udo
- Przy złączonych stopach między udami szpara
- Kości smukłe, małe stawy, niekiedy poszerzone stawy kolanowe
- Szczupłe, słabo umięśnione „żylaste” łydki u dorosłych
- Wąskie, szczupłe kostki
- Długie, smukłe stopy, niekiedy uwydatnione stawy placów
Jednakże system Sheldona był krytykowany za słabe odwzorowanie typów budowy ludności pozaeuropejskiej. Brakowało stopni dla skrajnych ektomorfików wśród Nilotów, czy skrajnych moezomorfików wśród niektórych Melanezyjczyków. Sheldon zakładał też że somatotyp jest niezmienny i nawet głodzony endomorfik nie stanie się ektomorfikiem, jego komórki tłuszczowe ulegną tylko zmniejszeniu ale ich liczba się nie zmieni.
BIBLIOGRAFIA:
- red. Charzewski J., Zarys antropologii dla studiujących wychowanie fizyczne, 1986
- Hooton E., Up from the Ape, 1946
- Malinowski A., Bożiłow W., Podstawy antropometrii. Metody, techniki, normy, 1997 - Uwagi: w opisie tej typologii (podana za Wolańskim, wiec to nie wina autorów) było tu mnóstwo błędów w tłumaczeniu i parę oczywistych pomyłek w porównaniu z opisem Hootona, wygląda zresztą na nieudolnie przepisany od niego (ze słownikiem kieszonkowym w ręku). Ale parę zmian zostawiłem.
Przykład 1. Hooton E., Up from the Ape, 1946
Endomorfik prawie skrajny (endo- 7, mezo- 2, ektomorfia 1)

Przykład 2. Hooton E., Up from the Ape, 1946
Mezomorfik skrajny (endo- 1, mezo- 7, ektomorfia 1)

Przykład 3. Hooton E., Up from the Ape, 1946
Ektomorfik ale nie zupełnie skrajny (1,5 endo-, 2,5 mezo-, 6,5 ektomorfia)

Przykład 4. Hooton E., Up from the Ape, 1946
Jeden z możliwych typów pośrednich (endomorfia 3, równowaga mezo- i ektomorfii 44)

Przykłąd 5. Martin R., Saller K., Lehrbuch der Anthropologie, IV, 1962
Kobiece przykłady ektomorfii, mezomorfii i endomorfii

Przykład 6. Hooton E., Up from the Ape, 1946
Pierwszy przykład - przewaga cech męskich w budowie (przewaga mezomorfii)
drugi przykład - przewaga cech kobiecych w budowie (przewaga endomorfii)

Przykład 7. red. Charzewski J., Zarys antropologii dla studiujących wychowanie fizyczne, 1986
Somatotypy Sheldona

Przykład 8. Malinowski A., Antropologia fizyczna, 1980
Kolejny przykład somatotypów Shledona
