Antropologia
Fizyczna

Cyganie - genetyka i antropologia fizyczna

 Krótki opis tej ciekawej grupy etnicznej.

Cyganie, sami nazywający się Roma, pochodzą od ludności która opuściła północne Indie między V a XI wiekiem,najpewniej około VIII ^{[1,2, 9]}, by następnie dotrzeć różnymi drogami do niemal wszystkich krajów Europy (około 900 lat temu pojawili się na Bałkanach)^[2], z kolei pokrewny im lud Dom występuję na Bliskim Wschodzie i w północnej Afryce. Oba najpewniej wywodzą się od ludu Domba z północno-zachodnich Indii ^[3].

Przykład 1. Kiszely I., A föld népei. Európa, 1979

Węrówki różnych klanów cygańskich

Genetyka:

Y-DNA

Głównym dowodem pochodzenia Cyganów z subkontynentu indyjskiego jest bardzo wysoki odsetek "indyjskiej" haplogrupy H (dokładnie H1a1a-M82) ^[3]. Poza Indiami, nie spotyka się tak wysokich frekwencji tej haplogrupy. Co więcej, wśród Cyganów jest jej więcej niż wśród Hindusów, co wskazuje na tzw. "efekt założyciela" i pochodzenie Cyganów od małej grupy emigrantów indyjskich.

W Europie jedynie wśród Serbów i na Ukrainie oscyluje koło 1%, gdzie indziej praktycznie nie występuje.

 Dla porównania odsetki haplogrupy H w Indiach.

 mtDNA

Również odsetki haplogrup mtDNA^[1] wskazują na indyjskie pochodzenie Romów, szczególnie południowoazjatyckiej haplogrupy M (dokładnie M5a1, M18 and M35b), obecnej w Europie jedynie w śladowych ilościach u nie-cygańskich populacji.

 Grupy krwi

Także badania grup krwi^[9] od dawna wskazywały na większą niż przeciętna w Europie i porównywalną z Indiami frekwencję genu B, względnie grupy krwi B jak poniżej, układu grupowego krwi AB0.

Przykład 2. Suchy J., Die Zigeneur [w:] red. Saller K., Rassengeschichte der Menschheit. Lfg. 1. Australien. Indochina. Indopkaistan. Die Zigeneur, 1968

Antropometria

Bardzo obszerny wykaz cech metrycznych i opisowych przedstawił Djacenko^[6] dla Cyganów ukraińskich (rejon Starokozacze w południowej Besarabii należącej do Ukrainy, n=108). Przybywali oni stopniowo na Ukrainę z Rumunii w XV-XVIII wieku.

Obliczyłem dodatkowo z podanych wymiarów wskaźniki jarzmowo-ciemieniowy, czołowo-ciemieniowy, jarzmowo-żuchwowy, wysokosci nosa i szerokościowo-długościowy ust.

Cechy metryczne

SD = odchylenie standardowe.

 * Wysokość nosa/ twarzy antropolodzy z byłego ZSRR mierzą inaczej niż jest przyjęte, bo nie od punktu nasion, tylko od wyżej położonej dolnej krawędzi brwi (wyobrażona linia która przebiega między obu dolnymi krawędziami brwi). Dlatego są podane podwójne wartości i wskaźniki. Bo zarówno wskaźnik nosowy obliczyłem z podanej przez Djacenkę wysokości [n-sn], jak i wskaźnik twarzowy całkowity przy użyciu wysokości obliczonej przez odjęcie różnicy między dwiema podanymi przez Djacenkę wysokościami nosa od tzw. wysokości twarzy od dolnej krawędzi brwi.

Cechy opisowe

Przeciętny stopień wykształcenia danej cechy (ros. ьалл) obliczany jest z trzech lub więcej zakresów typu:  słaby (1) średni (2), silny (3). I wtedy np. 2,51 w przypadku zakresów 1-3, oznacza że dana cecha jest przeciętnie pomiędzy 2 i 3. Czyli jeśli zakres 1 to 30%, 2 to 50%, 3 to 20% to przeciętny stopień obliczamy: (1*0,3)+(2*0,5)+(3*0,2)=1.9. Gdy pierwszy stopień to nie 1, a 0, po prostu go pomijamy w równaniu.

W porównaniu z innymi badanymi grupami z Ukrainy (głównie Ukraińcy ale też inne mniejszości, opis Ukraińców będzie w innym artykule) Cyganie mieli najniższy wskaźnik główny, najszerszy nos i najciemniejszą pigmentację, oraz najbardziej gęsty zarost

typologia antropologiczna według kierunku morfologiczno-porównawczego:

Ze średnich wychodzi dla Cyganów ukraińskich przeciętny typ populacyjny - lewantyński (BH) we frakcji pośredniej. Prawdopodobnie istnieje spora mniejszość typu AE (dysharmonijna pigmentacja 31%, nos głównie prosty wiec odpada typ AK).

• wzrost: 165.1 cm
• w. główny: 79.1
• w. twarzowy całkowity: 88.82
• w. nosowy: 71.01
• kolor oczu: 69% odcienie ciemne i ciemne mieszane
• kolor włosów: 96% ciemny brąz i czarne

Przeglądowa tabela z danymi Cyganów z Europy Środkowej^[9]

Na urządzeniach mobilnych z mniejszym ekranem nie jest widoczna cała tabela. Można ją wtedy pobrać tutaj.

Dane są oczywiście stare, ale trend jest wyraźny. Wzrost jest przeważnie niski, rzadko średni. Wskaźnik główny jest w zakresie mezocefalicznym, oprócz Bośni. Nos na południowych wschodzie średnio szeroki, na Bałkanach zachodnich i w Europie Środkowej wąski. Jeśli chodzi o twarz dane są bardzo fragmentaryczne, ale wszędzie jest przeciętnie w zakresie wąskim. Pigmentacja włosów bardzo ciemna. Ciemne odcienie przeważają w mniejszym nasileniu jeśli chodzi o oczy. Dane co do koloru skóry wskazują na przewagę ciemnych odcieni (jak na Europę).

Dodatkowo Coon^[5] podawał że we Francji średni wskaźnik główny Cyganów wynosi 79, a wzrost 166 cm (dane przedwojenne). Generalnie też dominujące u Cyganów (z różnych krajów) miały być włosy proste.

Typologia antropologiczna

 Jedyna znana mi liczniejsza seria określona antropologicznie to Cyganie z Serbii (ich średnie są w tabeli wyżej), sklasyfikowani przez Michalskiego^[8]. Analiza opierała się nda danych Lebzeltera^[7] Brak było tam zdjęć (oprócz czterech poniżej), oraz danych do profilu nosa i kształtu włosów, więc całkiem możliwe że większość typu północno-zachodniego (AE) była tak naprawdę typem amoryckim (AK), a typ sublaponoidalny (EL) typem berberoidalnym  (BL).

• typ elementarny berberyjski (B) - 2.2% - jeszcze raz tu przypomnę, że nazwa nie oznacza że ten typ elementarny wywodzi się z północnej Afryki, tylko tam jest obecnie jego duża koncentracja, występuje też w rozproszeniu w zachodniej Azji (skąd przybył do Afryki), za to dużo liczniej w Indiach. I jest też obecny dlatego wśród Cyganów.
• typ elementarny śródziemnomorski (E) - 26.7% - średnie Cyganów serbskich z tabeli wyżej wskazują rzeczywiście na względną przewagę tego typu.
• typ elementarny armenoidalny (H) - 2.2%
• typ egejski (AB) - 2.2%
• typ północno-zachodni (AE) -11.1% (może w dużej mierze AK)
• typ amorycki (AK) - 2.2%
• typ atlantycki (YE) - 2.2%
• typ chamicki (BE) - 2.2%
• typ lewantyński (BH) - 6.7%
• typ suborientalny (EK) - 4.4%
• typ litoralny (EH) - 11.1%
• typ sublaponoidalny (EL) - 11.1% (może w pewnej części BL)
• typ subarmenoidalny (KH) - 11.1%
• typ alpejski (HL) - 4.4%

Biorąc pod uwagę te wyniki i średnie z tabel wyżej, można spekulować że zależnie od kraju przeważają wśród Cyganów elementy rasowe śródziemnomorski (E) lub berberyjski (B), z mniejszym udziałem orientalnego (K). Oraz dodatkiem elementów występujących w Europie południowo-wschodniej jak armenoidalny (H) i laponoidalny (L) wpływających na brachycefalizację. Z kolei niewielki wpływ elementu nordycznego (A) i ewentualne rzadko (Y),  może się przejawiać w rozjaśnieniu pigmentacji, głównie oczu.

Dobrym uzupełnieniem tych sugestii są zdjęcia Cyganów (poniżej) z Europy środkowej i południowo-wschodniej, z prac węgierskiego antropologa Kiszelego. Nie ma podanych wymiarów, ale bez wątpienia występuję tam typy jak egejski (AB), lewantyński (BH), berberoidalny (BL), może też BE i BK. Z pochodnych K, prawdopodobnie  subarmenoidalny (KH), zachodnioazjatycki (KL) i amorycki (AK). Poza tym typ śródziemnomorski (E) i trochę typów europejskich, ciemniej pigmentowanych (EH, EL, AH, HL, AE).

BIBLIOGRAFIA:

Genetyka

1. Mendizabal I., et al., Reconstructing the Indian Origin and Dispersal of the European Roma: A Maternal Genetic Perspective [w:] PLOS ONE, January 10, 2011  http://journals.plos.org/plosone/article?id=10.1371/journal.pone.0015988
2. Mendizabal I., et al.,Reconstructing the Population History of European Romani from Genome-wide Data [w:] Current Biology, Volume 22, Issue 24, 18 December 2012, Pages 2342–2349 http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0960982212012602
3. Rai N. et al., The Phylogeography of Y-Chromosome Haplogroup H1a1a-M82 Reveals the Likely Indian Origin of the European Romani Populations [w:] PLOS ONE, November 28, 2012,
4. Vilar M., Genographic Scientists Trace the Origins of Europe’s Roma [w:] National Geogrpahic, 2015  http://voices.nationalgeographic.com/2015/10/23/genographic-scientists-trace-the-origins-of-europes-gypsies/

Antropometria i typologia antropologiczna

       5.Coon. C. S., The Races of Europe, 1939 - rozdział XI, sekcja 18. The Gypsies http://www.theapricity.com/snpa/chapter-XI18.htm
       6. Djacenko V., D., Антропологічний склад українського народу (pol. Antropologiczny skład ukraińskiego narodu) ,1965
       7. Lebzelter V., Anthropologische Untersuchungen an Serbischen Zigeneur [w:] Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien, Vol. 52, 1922, s. 23-42 https://archive.org/stream/mitteilungen5052anthuoft#page/n521/mode/2up
       8. Michalski I., Struktura antropologiczna Polski, 1949
       9. Sûchy J., Die Zigeneur [w:] red. Saller K., Rassengeschichte der Menschheit. Lfg. 1.Australien.Indochina.Indopkaistan.Die Zigeneur, 1968

Przykłady fotograficzne:

Przykład 3. Lebzelter V., Anthropologische Untersuchungen an Serbischen Zigeneur [w:] Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien, Vol. 52, 1922, s. 23-42

rasa berberyjska (B) - Cygan z Serbii

Przykład 4. Lebzelter V., Anthropologische Untersuchungen an Serbischen Zigeneur [w:] Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien, Vol. 52, 1922, s. 23-42

typ litoralny (EH), frakcja armenoidalna - Cygan z Serbii

Przykład 5. Lebzelter V., Anthropologische Untersuchungen an Serbischen Zigeneur [w:] Mitteilungen der Anthropologischen Gesellschaft in Wien, Vol. 52, 1922, s. 23-42

typ sublaponoidalny (EL), frakcja laponoidalna - Cygan z Serbii

Przykład 6. Coon. C. S., The Races of Europe, 1939

Cygan z USA pochodzący z Anglii, o nazwisku Cooper (popularnym wsród angieskich Romów, drugie popularne to Stanley). Wzrost 167 cm, włosy czarne, proste; oczy ciemnobrązowe, skóra żółtawo-brązowa.

Poniżej dałem wszystkie zdjęcia osób dorosłych pochodzenia romskiego z dwóch prac Kiszelego. Nie dobierałem ich.

Przykłady pozostałe. Kiszely I., A magyar ember. A Kárpát-medencei magyarság embertörténete I-II, 2004

Cyganie z Węgier

typ KH u góry i AK?

Przykłady.  Kiszely I., A föld népei. Európa, 1979

czaszka cygańska w typie wschodnio-śródzimenomorskim (według Kiszelego)

Cyganie z Węgier i innych krajów Europy Środkowej i Bałkanów.

Typy BH, KL i BL?

Cechy E i K, w przemieszaniu z L?

 cechy bardziej alpejskie / dynarskie?

 cechy B i E?