Antropologia
Fizyczna

Ukraina - genetyka i antropologia fizyczna

Genetyka

Według najnowszych danych [Kushniarevich, 2015]^[1] procentowy skład haplogrup Y-DNA i mtDNa wśród Ukraińców przedstawia się następująco:

 Przykład 1. [Kushniarevich, 2015]¹

 Mapa skąd pochodzili zbadani osobnicy.

 

Haplogrupy Y-DNA procentowo

N	Location	E1b1b1	G	I1	I2a	I2b1	J	N1	R1a1	R1a1a1g	R1b	other
57	Ivano-Frankovsk region	7	3,5	1,8	21,1	0	10,5	3,5	26,3	17,5	8,8	0
101	Lvov region (Stryi district)	6,9	3	5	18,8	0	4	5	27,7	14,9	9,9	4
114	Cherkasy region (Smela district)	6,1	2,6	5,3	24,6	0	2,6	7	22,8	22,8	3,5	2,6
176	Hmelnitsk region (Starokonstantinov district)	5,6	2,8	6,1	19,0	1,1	1,1	6,1	42,1	8,7	6,7	0,6
96	Chernigov region (Chernigov and Kulikovka districts)	8,3	1	3,1	22,9	0	6,3	3,1	18,8	25	7,3	4,2
101	Sumy region (Nedrigailov district)	6,9	3	9,9	22,8	0	2	5,9	26,7	8,9	10,9	3,0
56	Kharkov region (Valki district)	5,5	7,3	3,6	25,5	0	0	5,5	25,5	10,9	12,7	3,6

 

Przykład 2. Analiza głównych składowych (PCA) dla częstości występowania haploogrup Y-DNA

Region Hmelnitsk (Chmielnicki) wyróżnia się prawie dwa razy większą frekwencją haplogrupy R1a1 od innych regionów. Stąd pewno jego osobna pozycja.

 

N	Location	Haplogrupy mtDNa procentowo
		J	I	W	N1a'b	T	U2e	U3	U4	U5a	U5b	K	X	H	HV0 (incl V)	East Eurasian hgs	OTHER
95	Belgorod region (Rosja)	11,6	1,1	2,1	1,1	9,5	2,1	2,1	2,1	5,3	3,2	5,3	0	36,8	5,3	2,1	10,5
179	Khmelnitsk region	6,2	2,8	1,7	1,7	12,9	1,7	0,6	5	5,6	6,2	6,7	1,7	41,3	1,7	1,1	3,3
179	Cherkasy region	9,5	5	3,9	1,1	10,6	1,1	1,1	6,2	7,3	3,9	3,9	1,7	33,5	6,2	2,2	2,8
157	Lvov and Ivano-Frankovsk regions	7	1,9	2,6	0,6	13,4	1,3	0,6	7,6	3,8	3,8	3,8	1,3	42	7	1,3	1,9

 Przykład 3. Analiza głównych składowych (PCA) dla częstości występowania haploogrup mtDNA

 

 Cechy metryczne i opisowe

Dane metryczne i cechy opisowe Ukraińców ostatni raz badał w obszerny sposób Djacenko [1965]. Badanych było 7000 osób, w tym oprócz Ukraińców, również inne grupy etniczne zamieszkujące Ukrainę lub obszary z nią graniczące: Rosjanie, Białorusini, Polacy, Mołdawianie,Czesi, Niemcy Zakarpaccy, Gagauzi, Węgrzy, Rumuni, Cyganie, Żydzi, Grecy, Albańczycy, Bułgarzy. Te trzy ostatnie grupy etniczne pochodzą z emigracji z końca XVIII i XIX wieku z terenów bałkańskich ówczesnej Turcji. Osiedlały się w rejonie nadczarnomorskim.

Oczywiście od tamtego czasu uległ podwyższeniu wzrost. Według danych Platonovej [2011] średni wzrost dla młodych mężczyzn (wiek 17 lat) na Ukrainie wynosi 175.9 cm. Dla całej populacji 18-60 lat jest na pewno trochę niższy. Ale nie mam  danych.

Uwaga: *

W tabelach ze względu na brak miejsca podałem tylko część cech metrycznych i niektóre wartości procentowe cech opisowych (te ważniejsze według mnie). Zrezygnowałem tez z odchyleń standardowych. Wszystkie te dane z pracy Djacenki są do pobrania w arkuszu (pobierz). Doliczone są też tam niektóre wskaźniki.

 

Ukraińcy - uśrednione dane ze wszystkich badanych grup (w tym Ukraińcy z Polski, Białorusi, Mołdawii i Rosji).

	mężczyźni	kobiety
ilość badanych	5880	241
wzrost	168,21	156,7
wskaźnik główny	83,6 (głowa dość krótka)	84,6 (dość krótka)
długość głowy [g-op]	187,44	178,54
szerokość głowy [eu-eu]	156,66	151,08
wskaźnik morfologiczny twarzy	84,9 (średnio szeroka)	83,4 (średnio szeroka)
wskaźnik nosowy	68,05 (dość wąski)	67,3 (dość wąski)
[zy-zy] szerokość twarzy	142,04	133,26
w. morf. twarzy (od brwi)*	87,92	87,36
nosowy wskaźnik (od brwi) *	62,8	60,74
wskaźnik wysokości nosa	42,88	43,91
najmniejsza szerokość czoła [ft-ft]	107,97	104,92
szerokość żuchwy [go-go]	110,12	102,34
Kolor oczu (Bunak)
(1-12) średni kolor	7,53 (szarozielone)	6,9 (zielone)
(II) ciemne (odcienie 1-4) %	7,81	10
(I) mieszane (odcienie 5-8) %	56,25	65,2
w tym (5) zielonawopiwne %	13,11	23,8
(0) jasne (odcienie 9-12) %	35,97	24,8
(0-II) wartośc średnia	0,71	0,852
kolor włosów (Fischer-Saller)*
(IV) / (4-2) ciemne odcienie łącznie %	52,56	38
w tym czarne (4) No 27 %	0,59	0,6
(III) / (1) szatyn łącznie %	39,67	52
(0-II) /( 0) jasne odcienie łącznie %	7,85	10
w tym łącznie bardzo jasne No 24-25 %	4,15	5
wartość średnia dla podziału (0-IV)	3,4	3,2
wartość średnia dla podziału (0-4)	1,62	1,4
średni kolor (12)	5,92 (bardzo ciemny szatyn)	6,32 (ciemny szatyn)
pełna fałda mongolska	0,098	0
fałda powiekowa*
(0) brak fałdy powiekowej lub semicka	27,29	11
(1) słaba %	55,64	79,4
(2) średnia %	13,14	7,6
(3) silna %	3,9	2
(0-3) wartość średnia	0,85	0,97
szerokość szpary ocznej (wielkość oczu)
(1) mała %	4,85	1,8
(1-3) wartość średnia	2,16	2,26
potylica
(1) kanciasta %	8,73	2,2
(3) płaska %	50,89	62
(1-3) wartość średnia	2,41	2,19
profil twarzy
(1) słaby %	2,42	4,6
(3) ostry %	19,9	12,6
(1-3) wartość średnia	2,17	2,08
wystawanie kości policzkowych
(1) słabe %	37,57	35,2
(3) znaczne %	3,83	2,5
(1-3) wartość średnia	1,66	1,66
podbródek
(1) cofnięty %	7,05	6,2
(3) wydatny %	65,54	73
(1-3) wartość średnia	2,57	2,66
profil nosa*
(1) wklęsły %	9,14	22,8
(2) prosty %	62,56	57,8
(3) wypukły %	14,18	6,6
(4) falisty %	14,11	12,8
(1-4) wartość średnia	2,05	1,83
spłaszczenie nosa
(2) średnie %	11,5	24,6
(3) brak %	88,33	65,4
(1-3) wartość średnia	2,9	2,47
nasada nosa wysokość
(2) średnia %	47,53	56,4
(3) wysoka %	52,38	43,6
(1-3) wartość średnia	2,52	2,43
podstawa nosa
(1) zadarta %	40,59	58,4
(3) opuszczona %	13,95	4,4
(1-3) wartość średnia	1,73	1,46
położenie koniuszka nosa
(1) zadarty %	45,16	66,8
(3) opuszczony %	12,05	4,8
(1-3) wartość średnia	1,66	1,38
grubość skrzydełek nosa
(3) duża %	9,21	3,4
(1-3) wartość średnia	1,9	1,8
zarost (mężczyźni od 25 lat)
(1) bardzo słaby %	5,12	0
(1-5) wartość średnia	3,16	0
owłosienie na torsie (mężczyźni od 25 lat)
(1) bardzo słaby %	53,31	0
(1-5) wartość średnia	1,84	0

 Ukraińcy stanowili według badań Djacenki (stan na lata '60) populację o wzroście ponadśrednim, głowie dość krótkiej, twarzy średnio szerokie, nosie dość wąskim.

Przeważały oczy mieszane (mężczyźni 56%, kobiety 65%). Oczów jasnych było 36% (♂) i 25% (♀). Oczu ciemnych było 8% (♂) i 10% (♀).

U mężczyzn przeważały ciemne odcienie włosów (53%), u kobiet szatynowe (52%). Na drugim miejscu były włosy szatyn u mężczyzn (40%) i ciemne u kobiet (38%). Odcieni blond było zaledwie 8% u mężczyzn i 10% u kobiet.

Przeważała słaba fałda powiekowa.  Potylica była najczęściej płaska.  Profil twarzy był średni, podbródek wydatny.

Profil nosa u mężczyzn najczęściej prosty 63%. Potem w kolejności wypukły i falisty > wklęsły. U kobiet prostego profilu było mniej (58%), Na drugim miejscu był wklęsły. Potem falisty i najmniej wypukłego.

Średnie spłaszczenie nosa - 11% (♂) i 25% (♀).  Podstawa i koniuszek nosa głównie zadarte. Skrzydełka nosa u mężczyzn grubsze niż u kobiet. Zarost bardzo słaby (co jest wpływem odmiany żółtej) u mężczyzn tylko w 5%).

 

Zróżnicowanie regionalne

Zachowałem podział na większe zespoły badanych grup według nomenklatury Djacenki. Przyporządkowałem dodatkowo badanym grupom średni typ populacyjny według kierunku morfologiczno-porównawczego. Z reguły stanowi on większość względną (około 30-40%) w określonych populacjach. Oczywiście w każdej próbce były tez inne typy antropologiczne, czasem wpływając na średnie niektórych cech.

 Charakterystyki typów (i ich frakcji) kierunku morfologiczno-porównawczego wyróżnionych w materiale ukraińskim:

• typ subnordyczny (AL)
• typ północno-zachodni (AE)
• typ dynarski (AH)
• typ pseudoalpejski (YH)
• typ czuchoński (AQ)
• typ euromongolski (AM)

 Charakterystyki typów populacyjnych wyróżnionych przez Djacenkę:

Dane dla wzrostu  dla lat '60.

• Typ wałdajski - 50% jasnych oczu, 3% ciemnych; 35-40% włosów ciemnych; wzrost 166.5-167 cm; zarost i owłosienie ciała niezbyt silne; przewaga profili wypukłych nosa nad wklęsłymi; wskaźnik główny około 83.5; wymiary głowy i twarzy średnie; rozwój łuków brwiowych / gładyszki i pochylenie czoła średnie; nie przekracza umiarkowanych wartości fałdy powiekowj, profilu twarzy i  wystawania kości policzkowych. Spotykany na północnych krańcach Ukrainy, lub w grupach z Białorusi. W badanych grupach korelował zazwyczaj z frakcją nordyczną typu subnordycznego (Al), lub rzadziej pośrednią typu pólnocno-zachodniego (ae).
• Typ centralno-ukraiński - wzrost średni 169 cm; lekka przewaga wklęsłych profili (12%), nad wypukłymi (9%), z dużą przewagą profili prostych; najsilniejszą fałda powiekowa (0,97); oczy jasne (38%), zaś ciemne (9%); włosy ciemne (45-50%), stopień obfitości zarostu (3,1 - 3,19); stopień owłosienia torsu (1,7 - 1,85); wskaźnik główny 83.5 (82-85); długość głowy (187 mm), szerokość głowy (157 mm); wymiary twarzy i nosa (od brwi): wysokość twarzy (124 - 125 mm); szerokość twarzy (142 mm); wskaźnik twarzy całkowity (od brwi) 87.5 (86-88); wskaźnik nosowy (od brwi) 64 (62-66); te same wskaźniki według wysokości twarzy / nosa mierzonej jak jest to powszechnie przyjęte (od nasionu): wskaźnik twarzowy całkowity około 83-85; wskaźnik nosowy około 67-72. Djacenko wspomniał że takie cechy jak profil twarzy i spłaszczenie nosa; rozwój fałdy powiekowej; grubość skrzydełek, położenie otworów nosowych względem siebie, wskazują na niewielką domieszkę mongoloidalną. I rzeczywiście część grup w tym typie w typologii kierunku morfologiczno-porównawczego zalicza się do różnych frakcji typu subnordycznego, część do czuchońskiego (AQ) lub euromongolskiego (AM).
• Wariant wołyński typu centralno-ukraińskiego - różni się od powyższego minimalnie krótszą i szerszą twarzą, oraz lekko niższym wzrostem. Wklęsły profil nosa to tylko 5% (2-7%). Czoło jest bardziej pochyłe, łuki nadoczodołowe / gładyszka masywniejsze. Nos jest wyższy i bardziej wysklepiony. Domieszka elementu mongoloidalnego niemal nie występuje. Za to są pewne przejawy wpływu kromanoidalnego (według Djacenki).  Być może w postaci typu bałtyckiego (YL)? W badanych grupach korelował najczęściej z frakcją nordyczną typu subnordycznego (Al).
• Wariant poleski typu centralno-ukraińskiego - twarz trochę szersza i najkrótsza ze wszystkich ukraińskich typów. Duże wymiary czoła i żuchwy. Ogólnie ma najniższy wskaźnik twarzowy.  Wskaźnik główny 84 (83-84.9). Owłosienie ciała słabe (3,04), gęstość zarostu (1,62). Jasne oczy 32%, ciemne włosy 45-50%. Profile wypukłe lekko przeważają nad wklęsłymi. Wskaźnik nosowy (od brwi) 63. Mierzony od nasionu 66-68.  Łuki nadoczodołowe / gładyszka wyraźne, czoło dość pochyłe. Duży odsetek grubych brwi. Zapewne jak powyżej występuje w grupach należących do tego typu pewien procent typu bałtyckiego (YL). Grupy należące do niego odpowiadają frakcji pośredniej typu subnordycznego (al), o szerokiej twarzy i dość wąskim nosie.
• Typ dolno-dnieprzański - Przewaga ciemnej pigmentacji włosów, oczu ciemnych 15%, jasnych 27-28%. Niski wskaźnik główny (81.5-82). Wysoki wzrost (170 cm) w porównaniu do innych typów ukraińskich. Zarost silny (3,35-3,4). Procent nosów wklęsłych i wypukłych po około 10%.  Dość duży odsetek płaskiego profilu twarzy i nosów średnio spłaszczonych, o niskiej nasadzie. W części cech zbliża się do typu centralno-ukraińskiego. Występuje na południowej Ukrainie. Korelował w badanych grupach z typem czuchońskim (AQ), lub formą przejściową między czuchońskim, a północno-zachodnim (AE).
• Wariant prucki typu dolno-dnieprzańskiego - cechuje go w porównaniu z powyższym dłuższa twarz o  ostrzejszym profilu i mniejszy odsetek nosów średnio spłaszczonych. Spotykany głównie w Besarabii i Bukowinie. Odpowiednik frakcji pośredniej typu pólnocno-zachodniego (ae).
• Typ karpacki - jasne oczy 27%, ciemne 15%. Ciemne włosy 58%. Zarost jest gęsty (3.31), owłosienie ciała (2.11) większe niż w innych ukraińskich typach. Duża krótkogłowość (85). Wzrost w porównaniu do innych grup niższy (167 cm).  Znaczna przewaga profilu nosa wypukłego (25%) nad wklęsłym. Wskaźnik nosa (od brwi) 61, wskaźnik twarzowy całkowity (od brwi) 88-89. Mierzone sposobem powszechnie przyjętym wskaźnik nosowy około 65, twarzowy przeważnie 85-86. Djacenko pisał że w przeciwieństwie do populacji w typie centralno-ukraińskim nie występuję tu wpływy mongoloidalne. Grupy w typie karpackim według kierunku morfologiczno-porównawczego da się przyporządkować do typu dynarskiego (AH), zaś w przypadku grup o średnim wskaźniku nosa 67-68, do typu pseudoalpejskiego (YH). czy też ciemniej pigmentowanej frakcji nordycznej typu subnordycznego (Al). Względnie występuje tam spory odsetek typu alpejskiego (HL), na drugim, czy trzecim miejscu pod względem liczebności.

 

Przykład 4. Mapa obrazująca geograficzne rozmieszczenie zbadanych grup

Na podstawie mapy w oryginalnej pracy ale dokładniejsza.

 

 

 

Ukraińcy Wołynia (obwód wołyński, oraz północne rejony lwowskiego i tarnopolskiego).

Według Djacenki wszyscy zaliczają się do wariantu wołyńskiego typu centralno-ukraińskiego.

Według kierunku morfologiczno-porównwczego ich średnie wskazują na frakcję nordyczną typu subnordycznego (Al). O znaczne mniejszym udziale opisowych cech laponoidalnych niż grupy Al (określone na podstawie wskaźników twarzy i nosa przecież) z bardziej wschodnich części Ukrainy. Szczególnie średnie spłaszczenie nosa niemal nie występuje. Bardzo mało procentowo jest też wklęsłych profili i grubych skrzydełek nosa. Prawdopodobnie jest też tam spory udział typu pólnocno-zachodniego (AE) bo wskaźnik główny (średnia) jest na granicy pośredniogłowości.

W grupie 68 wystąpił typ subnordyczny we frakcji pośredniej (al), ze względu na szeroką twarz.

 Przykład 5. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu ,1965

Ukraińcy Wołynia. Widać prawdopodobnie typy subnordyczny (Al) i północo-zachodni (AE).

 

Ukraińcy Prawobrzeżnego i wołyńskiego Polesia (obwody żytomierski i rówieński).

Wszystkie badane grupy zaliczały się do frakcji pośredniej typu subnordycznego (al), Miały bowiem szeroką twarz przy dość wąskim nosie. Według Djacenki wszystkie stanowiły wariant poleski typu centralno-ukraińskiego.

Oprócz grupy nr 60 z obwodu żytomierskiego, która według kierunku morfologiczno-porównawczego stanowiłaby chyba frakcję nordyczną typu euromongolskiego (AM). Świadczy o tym spory odsetek średnio spłaszczonego nosa (21%), wklęsłego profilu i niskie wartości cech takich jak wystawanie kosci policzkowych, gęstość zarostu i owłosienia klatki piersiowej, Takich cech można by się od biedy spodziewać we frakcji laponoidalnej (aL), ale nie nordoidalnej typu subnordycznego (Al). Na końcu artykułu grupa 60 w wykresie ogólnym umiejscawia się obok innych w typie w typie (AM), więc raczej jest to dobra diagnoza.

Przykład 6. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu ,1965

Ukraińcy prawobrzeżnego i wołyńskiego Polesia.

Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup z Polesia i Wołynia

Pobierz arkusz ze wszystkimi 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Mimo że frakcje pośrednią (al) i nordyczną (Al) typu subnordycznego wydzielałem tylko ze względu na wskaźnik nosa i twarzy, a w analizie użyłem 58 cech, to obie frakcje zostały rozdzielone prawidłowo. Grupa  Am(?) 60 omówiona wcześniej, wyraźnie się oddziela, co podkreśla jej odrębność morfologiczną od reszty.

 

Ukraińcy południowo-zachodniej Białorusi oraz dla porównania Białorusini

Ukraińcy białoruscy z grup 69 i 70 to frakcja pośrednia typu subnordycznego (al), ze względu na szeroką twarz. Według Djacenki wariant wołyński typu centralno-ukraińskiego, w przypadku grupy 70 z dodatkiem 25% typu wałdajskiego.

Zaś grupy 71 i 72 to frakcja pośrednia typu czuchońskeigo (aq). Mają bardziej spłaszczone twarze (6-8% vs. 0%), o wiele częściej średnio spłaszczone nosy (13-28% vs. 3-7%), więcej silnej fałdy powiekowej  (5-10% vs. 0-3%), więcej odsetka bardzo słabego zarostu (8-14& vs. 5-8%) oraz grubych skrzydełek nosa (5-10% vs 1%). Dlatego mimo że wskaźniki główny, twarzowy i nosowy oraz pigmentacja mogłyby sugerować typ północno-zachodni (AE) jest to mało prawdopodobne w świetle takich cech. Te dwie grupy według Djacenki to typ wołyński w 75% (co z resztą, nie podano).

Za to Białorusini w grupie 73 to typ (Al), Według Djacenki typ wałdajski. Ciekawie przedstawia się sprawa z grupami 74 i 75. Maja te same zakresy głowy, twarzy i nosa ale grupa 74 jest na pograniczu Al/ae (głowa 82.9), Zaś 75 to typ (aq). Uwidaczniają to podobnie jak wyżej różnice w cechach opisowych. Grupa 75 ma więcej wąskiej szpary ocznej (7% vs 1%), płaskiego profilu twarzy (5% vs 1%), wklęsłego profilu nosa (14% vs 5%), średnio spłaszczonego nosa (14% vs 5%), zadartego koniuszka nosa (74% vs 32%). Według Djacenki grupa 74 to typ wałdajski, a grupa 75 to typ górnoniemeński.

Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup z Białorusi

Pobierz arkusz ze wszystkimi 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

 Wykres potwierdza trafność diagnozy typologicznej.

 

 

 Ukraińcy górnego Naddniestrza, czyli północnej Galicji (obwody lwowski, tarnopolski, północne rejony iwanofrankowskiego) i dla porównania Ukraińcy z południowo-wschodniej Polski.

Grupa 52 to typ północno-zachodni we frakcji pośredniej, dysharmonijnie pigmentowanej (ae). Ze względu na bardzo duży odsetek płaskiej potylicy, na drugim miejscu moze być typ dynarski. Według Djacenki to typ w 75% karpacki / 25% wołyński.

Grupy 53 i 54 mogą być zarówno typem dynarskim we frakcji nordycznej (Ah), jak i taką samą frakcją subnordycznego (Al). Nosów wklęsłych i zadartych jest najmniej w regonie Nadniestrza, ale odsetek profili wypukłych nie jest bardzo liczny. Spłaszczenie nosa również niemal nie występuje, podobnie jak grube skrzydełka nosa. Przeważa też wysoka nasada nosa. Według Djacenki to typ w 50% karpacki / 50% wołyński.

Grupy 55 i 55 ze względu na trochę większą szerokość nosa i większy odsetek średniego jego spłaszczenia, jak tez przeważającą średnią nasadę nosa, są we frakcji nordycznej typu subnordycznego (Al). Grupa 55 według Djacenki to typ 50% karpacki / 50% centralno-ukraiński.

Ukraińcy z Polski średnią ogólną mają niemal identyczną jak średnia dla Naddniestrza. Stanowią również typ subnordyczny we frakcji nordycznej (Al) dla grup 57 i 58. Grupa 59 zbliża się do typu dynarskiego.

 Przykład 7. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu ,1965

 Ukraińcy Naddniestrza (północnej Galicji). Widać typy Al, AE, AH.

 

 Ukraińcy dolnego Przykarpacia (południowej Galicji). Południowa część obwodu lwowskiego i obwód iwanofrankowski.

Grupa 49 to typ subnordyczny (Al). Grupa 51 to typ dynarski (Ah).

Grupa 50 ma cechy dynarskie ale też szerszy wskaźnik nosa, większe łuki nadoczodołowe, więc jest to zapewne typ pseudoalpejski we frakcji armenoidalnej (yH). Ale może też typ (Al).

 

Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup Ukraińców z dawnej Galicji (obwody lwowski, tarnopolski, iwanofrankowski i Ukraińcy z płd-wsch. Polski)

Pobierz arkusz ze wszystkimi 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Grupa 52 w typie północno-zachodnim wyraźnie się odsunęła od reszty, tak samo jak dynarska grupa 51.

Grupy 53, 54,59 o niezbyt jasnym statusie dynarsko-subnordycznym oraz jedna o charakterze pseudoalpejskim 50 grupują się razem (wiec raczej nie jest to typ Al). I oddzielają od grupy subnordycznej. Najbliżej nich położona grupa Al 58, na pewno nie jest dynarska, bo ma tylko 8% profilu wypukłego nosa.

 

Ukraińcy z Zakarpacia i Karpat

Według Djacenki wszystkie grupy stanowią typ karpacki (czyli mniej więcej odpowiednik typu dynarskiego). Według typologii kierunku morfologiczno-porównawczego część trzeba jednak zaliczyć do frakcji nordycznej typu subnordycznego (ale na pewno ze sporym wpływem dynarskim na drugim miejscu), występuje tam np. albo duży odsetek średniej nasady nosa i jego spłaszczenia, ewentualnie spory procent wystających kości policzkowych czy płaskiego profilu twarzy.  jest to jednak wpływ alpejski, nie mongoloidalny jak na wschodzie Ukrainy. Na wykresie zbiorczym na końcu artykułu żadna grupa z Zakarpacia nawet minimalnie nie zbliża się do zespołu o wpływie wschodmim. Trzy grupy mają mieszany status dynarsko-subnrodyczny. Trudno zdecydować które cechy przeważają.

Trzy grupy z kolei zaliczają sie raczej do typu dynarskiego (Ah). Z tego w grupie 44 występuje dość duży odsetek płaskiego profilu twarzy ale świadczy to raczej o pewnym udziale typu alpejskiego (HL). Grupa 45 to reprezentuje populacyjny typ pseudoalpejski we frakcji armenoidalnej (yH). Występuję w niej niemal zupełny brak jasnych odcieni włosów, ale nos jest za szeroki na typ dynarski.

Analiza PCA potwierdza te wnioski.

Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup Ukraińców z Zakarpacia i Karpat

Pobierz arkusz ze wszystkimi 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Trzy wyróżnione "zespoły typologiczne" oddzielają się i w PCA.

Analiza Ukraińców z Zakarpacia i Karpat oraz mniejszości etnicznych z tego rejonu (Słowaków, Węgrów, Niemców zakarpackich i Rumunów)

Ze względu na brak miejsca danych mniejszości z Zakarpacia nie wstawiałem w powyższej tabeli. Można je znaleźć w zbiorczym arkuszu dla wszystkich cech (pobierz).

Dwie grupy Węgrów mimo bliskości etnicznej i geograficznej zostały wyraźnie rozdzielone na dwa różne zespoły typologiczne (fenotypowe).

Za to Niemcy oddzielają się od reszty zapewne ze względu na zupełnie inne pochodzenie etniczne.

Serie kobiece z Zakarpacia i Karpat

U kobiet ukraińskich ciężko określić typ. Występuje mieszanka typu subnordycznego (AL) i alpejskiego (HL), co w średnich daje jasne oczy, dość wąski nos i średnio szeroką twarz ale spory odsetek spłaszczonego i zadartego nosa, o wklęsłym profilu. Nie ma dużego odsetka silnej fałdy powiekowej, wystających kości policzkowych czy słabego profilu twarzy, więc  nie są to jakieś "wschodnie" wpływy. Widać to też na wybranych przez Djacenkę zdjęciach ilustrujących.

 

Przykład 8. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu ,1965

Ukraińcy Zakarpacia i Karpat

 

 

Ukraińcy z Bukowiny, ukraińskiej Besarabii, oraz Mołdawii

 

 W grupach 31-34 Przeważa frakcja pośrednia typu północno-zachodniego (ae).Według Djacenki to wariant prucki typu dolno-dnieprzańskiego (nazwa jest od rzeki Prut).

Potem po dwie grupy w typach (Al), oraz (Ah). Według Djacenki to głównie typ karpacki.

Kobiety również są w typie (ae).

Miejscowi Ukraińcy stanowią północną odnogę rejonu wschodnich Bałkanów o dużym udziale rasy śródziemnomorskiej. W przeciwieństwie do opisanej niżej stepowej Ukrainy południowej bez wpływów mongoloidalnych.

 

Dla porównania kilka nie-ukraińskich  populacji z tego regionu, o zbliżonej strukturze antropologicznej. Choć trochę mniej śródziemnomorskiej i o pewnych wpływach "stepowych".

Mołdawianie, Gagauzi, Bułgarzy (Mołdawia i płd.zach. Ukraina)

U części Mołdawian i Bułgarów może występować pewna mniejszość typu czuchońskiego (AQ), co objawia się lekkim spłaszczeniem nosa, w przypadku Bułgarów również twarzy. Ale nie na tyle by określić by zaliczyć ich w większości do niego.  Ogólnie jako całość zaliczają się do typu północno-zachodniego we frakcji pośredniej (ae), dysharmonijnie pigmentowanej.

Gagauzi (grupa etniczna pochodzenia tureckiego) mają wskaźniki średnie głowy / twarzy / nosa / pigmentacji pasujące do Al, ale odsetek średnio spłaszczonego nosa (24%), płaskiego profilu twarzy (9%), zadartej podstawy (65%) / koniuszka nosa (69%) i jego grubych skrzydełek (17%) uprawniają do określenia ich jako typ euromongoloidalny (Am).

Rumuni seria męska to typ dynarski we frakcji pośredniej (ah), ze względu na oczy zielonawopiwne, seria kobieca również o takim kolorze oczu, ale innej budowie nosa to typ alpejski (Hl).

 Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup z Bukowiny i Besarabii.

Pobierz arkusz z 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Grupa 31 nie miała podanych części cech i w analizie użyłem dla nich średnich dla całego regionu (tylko Ukraińcy).

 Wykres można interpretować w ten sposób że najliczniejszy element w badanych grupach jest centrum - typ północno-zachodni we frakcji pośredniej (ae).

Na obrzeżach znajdują się inne zespoły typologiczne. Najbardziej oddziela się typ euromongoloidalny (Am) u Gagauzów.

Dodatkowo Bułgarzy z południowej Besarabii jako populacja stosunkowo nedawno przybyła w te tereny (XVIII-XIX wiek) są odsunięci się od wszystkich innych grup.

 

Przykład 9. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu ,1965

Ukraińcy Bukowiny i północnej Besarabii.

 

 

 Ukraińcy z Podola (Obwody winnicki i chmielnicki) oraz podolscy Polacy i Czesi dla porównania.

Podolscy Polacy wyróżniają się najjaśniejszymi oczami i włosami ze wszystkich badanych nie tylko na Podolu, ale całej na Ukrainie grup.  Reprezentują typ subnordyczny, frakcja nordyczna (Al). Co ciekawe Czekanowski {Zarys Antropologii Polski, 1930] podkreślał że ukraińscy Polacy różnią się od zachodnich Ukraińców głównie jaśniejsza pigmentacją właśnie.

Czesi różnią się od nich znacznie. Mają dużo ciemniejszą pigmentację, węższe nosy, o dużym odsetku opuszczonych koniuszków, wypukłego profilu i wysokiej nasady. Mają również bardzo ostry profil twarzy jak na Ukrainę. Wszystko to wskazuje na prawdopodobny populacyjny typ dynarski (Ah) jaki u nich występuję. Maja tez najbardziej pochyłe czoło i największe łuki nadoczodołowe z podolskich grup (więc może to typ pseudoalpejski YH?)

Ukraińcy w grupach 19 i 22 to typ Al. Wedłud Djacenki typ centralno-ukraiński.

Grupa 20 to frakcja laponoidalna al. Według Djacenki to typ 75% centralno-ukraiński / 25% dolno-dnieprzański.

Co do grupy 21 to być może jest to typ pseudoalpejski we frakcji armenoidalnej (yH). Występuje tu duży odsetek nosów wypukłych, o opuszczonym końcu. Ale wskaźnik nosowy jest za szeroki jak na typ dynarski (AH). Względnie jest tyo typ Al. Według Djacenki typ 75% centralno-ukraiński / 25% karpacki. Ten drugi to mniej wiecej odpowiednik dynarskiego.

 Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup z Podola

Pobierz arkusz z 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Polacy mimo że w typie subnordycznym jak Ukraińcy oddzielają się od nich, może ze względu na znacznie jaśniejszą pigmentację.

Czesi oddzielają się znacznie od wszystkich co potwierdza ich wyraźnie inny typ antropologiczny.

 

 

Ukraińcy z Ukrainy lewobrzeżnej (obwody czernichowski, charkowski, połtawski i sumski) plus z Belgorodu (Rosja).

Ukraińcy z powiatu Czernichowskiego według klasyfikacji kierunku morfologiczno-porównawczego należą do typu subnordycznego we frakcji nordycznej (Al). Mają średnio szeroką twarz i dość wąski nos o najmniejszym odsetku wklęsłego profilu,oraz najwięcej odcieni oczu jasnych (Bunak 9-12), jak też włosów bardzo jasnych (Fischer-Saller 24-25). Oraz też największe odsetki wysokiej nasady nosa. Za to najmniejsze zadartego nosa (zarówno podstawa, jak  i koniuszek) i grubych skrzydełek nosa.Według Djacenki należą do typu wałdajskiego.

Reszta obwodów to głównie subnordycy we frakcji laponoidalnej (aL), o szerokim nosie i takiej też przeważnie twarzy i ciemniej pigmentowani. Mają też częściej nosy zadarte, średnio spłaszczone, o grubych skrzydełkach nosa i średnio wysokiej nasadzie. Fałda powiekowa jest silniejsza, podbródek wydatniejszy, żuchwa szersza. Według Djacenki wszystkie należą do typu centralno-ukraińskiego.

Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup z lewobrzeżnej Ukrainy

Pobierz arkusz z 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Grupa 2 w typie Al / wałdajskim wyraźnie się oddziela od reszty badanych grup.

 

Przykład 10. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu ,1965

Ukraińcy (południowa część obwodu czernichowskiego).

 

Ukraińcy z centralnej Ukrainy (obwody kijowski i czerkaski)

W grupach 10  i 11 z obwodu kijowskiego wystąpił typ subnordyczny we frakcji nordycznej (Al). Według Djacenki 10 to typ wałdajski. 11 centralno-ukraiński.

Co do grupy 12 (obwód kijowski) oraz 14 (obwód czerkaski) może to być typ euromongoloidalny we frakcji nordycznej (Am). Występują tam duże odsetki średnio spłaszczonego nosa (18-24%), co nie powinno występować we frakcji nordycznej AL. Według Djacenki grupa 12 to 75% typu centralno-ukraińskiego i 25% dolno-dnieprzańskiego. Grupa 14 to typ centralno-ukraiński.

Grupa 17 mogłaby by być frakcją laponoidalną typu subnordycznego (aL), lecz ma największy na Ukrainie odsetek bardzo słabego zarostu (27%), oraz spory procent średniego spłaszczenia nosa (21%) i dodatkowo płaskiego profilu twarzy (10%). Wszystko to sugeruje że to również populacyjny typ euromongoloidalny (aM). Według Djacenki typ centralno-ukraiński.

W grupie 18 wystąpiła frakcja laponoidalna subnordyków (aL). Według Djacenki typ centralno-ukraiński.

W grupach osobników pośredniogłowych (13,15,6) wystąpił  typ czuchoński we frakcji pośredniej, o dysharmonijnej pigmentacji (aq). Występowanie tego typu wynika ze znacznych odsetków średnio spłaszczonego nosa (14-27%), w jednej grupie również spłaszczonej twarzy w wysokim jak na Ukrainę odsetku (12%).  Obwód czerkaski bez wątpienia nawiązuje do południowej i wschodniej Ukrainy, gdzie również przeważa typ czuchoński. Według Djacenki wszystko to terytorium typu centralno-ukraińskiego, w przypadku grup 15, 16 w 50%.

 

Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup z centralnej Ukrainy

Pobierz arkusz z 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Widać wyraźnie że wydzielenie typu Am /aM zamiast Al / aL miało sens bo grupuje się z aq. A właściwe frakcje typu subnordycznego znacznie oddalone. Nawet teoretycznie bliska ze względu na wymary aL1 18.

 

 

Przykład 11. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu, 1965

Ukraińcy z centralnej części Ukrainy (obwody kijowski i czerkaski). Myślę że dobrze widać u nich typy AL, AQ, AE, AH, w jednym, może dwóch przypadkach jest też prawdopodobnie typ Am.

 

Ukraińcy stepowej części Ukrainy

Ukraińcy z Donbasu (obwód ługański i doniecki). Oraz dla porównania Rosjanie z obwodu kurskiego (Rosja).

Średni typ populacyjny zarówno dla Rosjan, jak i Ukraińców z Donbasu i okolic wychodzi czuchoński we frakcji pośredniej, dysharmonijnie pigmentowanej (aq). 

Wskaźnik nosowe u Ukraińców są na granicy 69 i teoretycznie mógłby to być Północno-zachodni (AE) ale przeczy temu spory udział średnio spłaszczonych nosów, o wklęsłym profilu i grubych skrzydełkach. U Rosjan te cechy są mniej nasilone, za to mają szersze nosy (70), więc na pewno są w typie Aq.

Ukraińcy z obwodu ługańskiego biorąc pod uwagę wymiary plasowali by się jeszcze w typie (Al), ale odsetek średniego spłaszczenia nosa (31%), jets największy z badanych grup na Ukrainie, wiec raczej to typ euromongoloidalny (Am). Fakcja nordyczna typu subnordycznego z definciji miałaby nos "nordyczny" a nie spłaszczony.  Według Djacenki zaliczają się do typu centralno-ukraińskiego.

Zaś Ukraińców z donieckiego (typ czuchoński aq) Djacenko zalicza do mieszanki typów dolnodnieprzańskiegoi centralno-ukraińskiego. Rosjanie z Kurska to według Djacenki typ dolnodnieprzański w 50%, Rosjanie z Rylska zaś centralno-ukraiński.

 

Ukraińcy z południowej Ukrainy (obwody zaporoski, mikołajewski, dniepropietrowski, odeski).

Ze średnich wychodzi typ czuchoński we frakcji pośredniej, dysharmonijnie pigmentowanej (aq) dla grup 24, 25 i 27 (średnio szeroki nos, duże odsetki spłaszczenia nosa). Grupa 23 ma nos 69.72 ale cechy opisowe wskazują że to nie może być typ północno-zachodni.

Dla grup 26, 28, 29 mógłby być to typ pólnocno-zachodni we frakcji pośredniej  (ae) ale część cech wskazuje na spory wpływ czuchoński Z tym że w każdej grupie jest to inny zestaw cech. Prawdopodobnie typ północno-zachodni jest mniej więcej równy liczebnie czuchońskiemu.

Grupa 29 jest najbardziej prawdopodobnym typem ae. Djacenko oznaczył ją jako typ wałdajski.

W grupach 23,24,25 według Djacenki występuje typ dolno-dnieprzański. Zmieszany z typem centralno-ukraińskim w grupach 26,27,28.

Ludność południowej Ukrainy przez większość antropologów była uważana za część tzw. rasy śródziemnomorskiej i niewątpliwie występuje tam ona w postaci mieszanego typu (AE), ale występują też spore wpływy (zapewne pochodzenia tatarskiego) w postaci typu (AQ). Teoretycznie powinien tam też występować typ (EQ).

 

Analiza głównych składowych (PCA) dla badanych grup ze stepowej części Ukrainy (Donbas i południe)

Pobierz arkusz z 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Mamy te dwie grupy ("czyste" aq vs aq/ae) lekko rozdzielone. Grupa 8 w typie Am ze względu na niemal szeroki nos i bardzo spłaszczony również sytuuje w pobliżu tych dwóch grup.. Dodatkowo Rosjanie oddzielają się ze względu na geografię / pochodzenie etniczne zapewne.

 

 

Przykład 12. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu ,1965

 Ukraińcy stepowej części Ukrainy (przykłady dla obu powyższych tabel). Dwóch jest wyraźnie szerokonosych, więc skoro tak ich Djacenko dobrał to chyba o czymś świadczy.

 

Analiza głównych składowych (PCA) dla  wszystkich grup etnicznych z Ukrainy i okolic

Pobierz arkusz z 58 wymiarami, wskaźnikami i średnimi wartościami cech używanych w analizie.

Bez składników "obcych" które się bardzo oddzielały i "ścieśniały" resztę grup za bardzo w jednej części wykresu (Grecy, Żydzi, Albańczycy, Bułgarzy, Cyganie).

Mamy wydzielone zespoły typologiczne; północno-zachodni (AE) - prucki według Djacenki  i dynarski (AH) - karpacki według Djacenki.

Subnordyków podzieliłem na frakcję i generalny podział wystąpił. Odpowiadają mniej więcej zespołom wołyńskiemu (głównie Al), poleskiemu (al), wałdajskiemu (też Al)  i częściowo centralno-ukraińskiemu Djacenki (w zach. Ukrainie Al, w lewobrzęznej aL). Wydzieliłem grupę dynarsko-subnordyczną jako czwartą, co do której nie miałem pewności gdzie ją włączyć. I rzeczywiście zaliczające się do niej grupy zbliżają się do zespołu dynarskiego ale pozostają częściowo w zespole Al. Łaczyła by sie z zespołem karpackim Djacenki.

Grupy o wpływie mongoloidalnym / wyżynnym (AM/AQ) analiza umieściła na lewo od reszty. Dochodzi do lekkiego nałożenia się frakcji laponoidalnej aL, ze względu na średnio szeroki nos zapewne. Gdyby nie grupa Al 11 z centralnej Ukrainy, subnordycy byliby mocno oddalnei od grupy "stepowej". Zostawiam ją jako frakcję nordyczną typu subnordycznego (Al), bo w analizie dla centralnych Ukraińców (patrz wyżej) wyraźnie się oddzielała od populacji z przewagą typów euromongolidalnego (Am) i czuchońskiego (aq).

Grupa stepowa o przewadze typów (AQ) i (AM) odpowiada zespołowi dolno-dnierprzańskiemu Djacenki i częściowo centralno-ukraińskiemu z Ukrainy środkowej, południowej i Donbasu. Jak wspomniałem na początku autor ten wspominał o pewnych wpływach mongoloidalnych w tych rejonach Ukrainy. Zresztą wystarczy przejrzeć cechy w tabelach (stopień spłaszczenia nosa, słaby profil twarzy, itd.). Nie "mongolizuje" na siłę części Ukrainy. Te cechy skądś się musiały pojawić i nie są przecież rdzennie słowiańskie.

Przyczyną są oczywiście o ludy turko-tatarskie zamieszkujące południową Ukrainę od wczesnego średniowiecza do końca XVIII wieku. Trudno uwierzyć że tyle wieków bliskiego sąsiedztwa (nie było też barier naturalnych)  nie zostawiło żadnych śladów.  Haplogrupy Y-DNA niewiele tu wyjaśnią bo np. współcześni Tatarzy Krymscy mają przewagą tych "europejskich" (w tym 32% R1a). 

Analiza PCA tym samym potwierdza wnioski z poprzednich regionalnych zestawień. Wszystko wskazuje na to że prawidłowo przyporządkowałem grupom Djacenki typy populacyjne określone według założeń kierunku morfologiczno-porównawczego. Zarysowuje się też podział Ukrainy na wyraźnie oddzielające się "stepowe" południe i wschód, subnordyczną północ (od Wołynia po Czernichów), górsko-wyżynny rejon o wpływach dynarskich w Galicji, Zakarpaciu i najbliższy Bałkanom rejon o wpływach śródziemnomorskich.

Analiza PCA (wszystkie cechy z arkusza)

Kliknij by zobaczyć w powiększeniu

 

 

Analiza PCA (wszystkie cechy, oprócz wskaźników twarzy i nosa, wzięte pod uwagę są tylko te  mierzone od brwi, według szkoły sowieckiej)

Rożnice są minimalne, wykres jet tylko obrócony wzdłuż osi Y.

Kliknij by zobaczyć w powiększeniu

Analiza głównych składowych (PCA) dla regionów i kilku graniczacych z Ukrainą narodowości

 

Dodatkowe PCA

Nie będę przeładowywał strony wykresami i tak jest ich sporo:) Resztę można wyświetlić klikając poniżej.

• PCA wszystkie cechy (z uwzlędnieniem różnic miedzygrupowych)
• PCA tylko przy użyciu cech opisowych
• PCA tylko przy użyciu wymiarów i wskaźników (+wzrost)
• PCA tylko przy użyciu wskaźników (+wzrost)
• PCA tylko przy użyciu wymiarów (+wzrost)
• Dendrogram wg metryki odległości Penrose'a (Correlation) dla wszystkich cech

 

Przykład 13. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu, 1965

Typy antropologiczne Djacenki

1. ilmeńsko-dnieprzański (grupa z płn-wsch. Ukrainy, nie podana w tabelach)
2. wałdajski
3. poleski wariant typu centralno-ukraińskiego
4. wołyński wariant typu centralno-ukraińskiego
5. górno-niemieński (tylko na Białorusi)
6. dolno-dnieprzański
7. prucki wariant dolno-dnieprzańskiego
8. centralno-ukraiński
9. karpacki
10. inne typy

Analiza typologiczna według Michalskiego dla Ukrainy zachodniej (Galicja, Wołyń)

Michalski [1949] pracując na materiale przedwojennych ukraińskich rekrutów z Kresów (N=579), określił ich metodą indywidualną następująco:

• typ subnordyczny (AL) = 44.4%
• typ północno-zachodni (AE) = 13.1%
• typ alpejski (HL) = 10.7%
• typ dynarski (AH) = 8.8%
• typ czuchoński (AQ) = 7.3%
• typ sublaponoidalny (EL) = 5.5%
• typ bałtycki (YL) = 4%
• rasa laponoidalna (L) = 2.1%
• typ litoralny (EH) = 1.4%
• typ pseudoalpejski (YH)  = 1.2%
• reszta (A, E, AY, EQ, HQ) = 1.4%

1. typy pochodne rasy armenoidalnej - "karpackie" (AH, HL, YH) = 20.7%
2. typy pochodne rasy wyżynnej - "wschodnie" (AQ, EQ, HQ) = 7.9%
3. typy pochodne rasy śródziemnomorskiej (AE, EH) - 14.5%.

Ogólnie jest to zbieżne z analizą materiału Djacenki dla Galicji i Wołynia.

 

Porównanie cech (generalized linear model)

Wysokość nasady nosa vs spłaszczenie nosa

Na lewo mamy grupy o przeważnie dość niskiej nasadzie i dużym odsetku średniego spłaszczenia nosa

kliknij by zobaczyć w powiększeniu

 

Spłaszczenie nosa vs grubość skrzydełek nosa

kliknij by zobaczyć w powiększeniu

 

 Profil nosa (wyższa wartość - bardziej wypukły) vs spłaszczenie potylicy (wyższa wartość - bardziej płaska)

kliknij by zobaczyć w powiększeniu

 

 

Pigmentacja vs wskaźnk główny

Wyższa wartość osi pigmentacji (skala 0-4) to ciemneijsze włosy. Wyższa wartość osi wskaźnika głównego to większa krótkogłowość.

Widać że znaczna częśc typu czuchońskiego (aq) jest dość jasno pigmentowana i różni się od podobnie pośredniogłowego ale ciemniejszego typu pólnocno-zachodniego (ae).

kliknij by zobaczyć w powiększeniu

Wskaźnik główny vs wskaźnik nosowy

Gdyby kogoś przy powyższym wykresie naszły wątpliwości czy dość jasnopigmentowana część typu czuchońskiego to nie rasa nordyczna...

kliknij by zobaczyć w powiększeniu

 

Mapy wymiarów, wskaźników, cech opisowych

Na mapach na płd-wsch. Ukrainy, nad Morzem Azowskim są zaznaczeni Grecy i Albańczycy których nie uwzględniałem. Część grup na Białorusi i w Mołdawii, jak również jedna grupa czeska i jedna ukraińska z Jedysanu nie była przez Djacenkę podana w tablicach cech, tylko zbiorczo na mapach.

 

Przykład 14 - 17 . Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu, 1965

Wskaźnik główny

Długość głowy w mm

 

 Wskaźnik twarzowy (przy użyciu wysokości mierzonej od brwi)

Średnio wyższy o około 1,5 -2 punkty od wskaźnika twarzowego obliczanego przy użyciu wysokości mierzonej od nasionu (jak to jest powszechnie przyjęte poza b. ZSRR).

Patrz też uwagi do danych w tablicach na początku artykułu. W określaniu typologicznym według kierunku morfologiczno-porównawczego używałem wskaźnika twarzowego i nosowego obliczanych według wysokości od nasionu (na szczęście podana dla nosa przez Djacenkę, dzięki niej obliczyłem wysokość morfologiczną twarzy też).

 

Przykład 18. Stęślicka W., Wanke A., Dalsze mapy antropometryczne Jana Mydlarskiego wg stanu z r. 1934, Przegląd Antropologiczny, t. 25, z.1, 1959, s. 171-185

Dla porównania wskaźnik twarzowy dla zachodniej Ukrainy i południowej Białorusi według polskich danych z lat '30. Zróżnicowanie jest między wartościami 84-87, a nie 86-89 jak wyżej.

 

Przykład 19. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu, 1965

Wskaźnik nosowy obliczany przy użyciu wysokosci mierzonej od brwi

Tak jak w przypadku wskaźnika twarzowego, z tym że tu różnica jest oczywiście większa (bo odległość między brwiami a nasionem stanowi większy procent całkowitej wysokości nosa niż twarzy).

Różnica wynosi około 5 punktów mniej niż we wskaźniku mierzonym od nasionu (czyli wszędzie poza b. ZSRR).

Patrz też uwagi do danych w tablicach na początku artykułu. W określaniu typologicznym według kierunku morfologiczno-porównawczego używałem wskaźnika twarzowego i nosowego obliczanych według wysokości od nasionu (na szczęście podana dla nosa przez Djacenkę, dzięki niej obliczyłem wysokość morfologiczną twarzy też).

 

Przykład 20. Stęślicka W., Wanke A., Dalsze mapy antropometryczne Jana Mydlarskiego wg stanu z r. 1934, Przegląd Antropologiczny, t. 25, z.1, 1959, s. 171-185

Dla porównania wskaźnik nosowy dla zachodniej Ukrainy i południowej Białorusi według polskich danych z lat '30. Zróżnicowanie jest między wartościami 64-68, a nie 62-64 jak wyżej.

 

Przykład 21-35. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu, 1965

Szerokość twarzy w mm

wzrost

 

Procent jasnych oczu (9-12 w skali Bunaka)

Średni kolor oczu w skali (0-2).

Są to względne stopnie bo prawie wszędzie przeciętnie przeważają odcienie mieszane.

1 - względnie najjaśniejsze

5 - względnie najciemniejsze

 

Procent ciemnych włosów (odcienie nr 27, 4, 5 w skali Fischera-Sallera, czyli czarne i ciemnobrązowe)

 

Średni kolor włosów w skali (0-4)

Dokładny podział pod mapą. Jest względny bo wszystkie wartości mieszczą się przeciętnie w zakresie szatynowym (1-1,99). Nie ma na Ukrainie grupy o przewadze włosów jasnych. Za to jest kilka o przewadze ciemnych.

1. Tendencja do jaśniejszych włosów

5. Tendencja do ciemnych włosów

 

Profil nosa

1 tendencja do wklęsłego profilu

3 tendencja do wypukłego profilu

 

Spłaszczenie nosa

1- duży procent średnio spłaszczonego nosa

3 - niewielki lub brak spłaszczenia nosa

 

Nachylenie koniuszka nosa

1 - tendencja do zadartego

3 - tendencja do opuszczonego

Grubość skrzydełek nosa

1 - węższe

3 - grubsze

Masywność budowy czoła (zbiorcze wartości dla rozwoju łuków brwiowych i pochylenia czoła)

1 czoło o budowie delikatniejszej

3 - czoło u budowie masywniejszej

Procent braku fałdy powiekowej

1 - do 20%

2 - między 21-30%

3 - powyżej 31%

Stopień gęstości zarostu

1 - rzadki

3 - gęsty

Stopień ołwosienia ciała na klatce piersiowej

1 - słabe

3 - silne

 

Gęstość brwi

1 - rzadkie

3 - gęste

---

 BIBLIOGRAFIA:

genetyka

1. Kushniarevich A., et al., Genetic Heritage of the Balto-Slavic Speaking Populations: A Synthesis of Autosomal, Mitochondrial and Y-Chromosomal Data [w:] PLoS One. 2015 Sep 2;10(9):e0135820. doi: 10.1371/journal.pone.0135820. eCollection 2015 [LINK]

antropologia fizyczna

1. Djacenko V., D., Antropologicnyj sklad ukrainskogo narodu, 1965
2. Michalski I., Struktura antropologiczna Polski, 1949

statystyka

1. Hammer et al., PAST 3.14 (2016) http://folk.uio.no/ohammer/past/