Indianie amerykańscy wymagają osobnego omówienia w typologii Czekanowskiego. Generalnie są uznawani za mieszankę ras i typów odmiany żółtej z Azji i poza tym typem paleoamerykańskim, mają nie występować wśród nich rasy / typy lokalne.
Składniki antropologiczne Indian amerykańskich należące do odmiany żółtej, występujące też w Starym Świecie:
Składnik lokalny, też zaliczany do odmiany żółtej:
Elementy antropologiczne te tworzą bez wątpienia liczne typy mieszane między sobą, ale Czekanowski ich nie opisywał. Opierał się on na charakterystyce typów Indian danej przez S. Klimka, który z kolei oparł się poglądach Siemiradzkiego.
Postaram się więc wskazać ich odpowiedniki wg szkoły Eickstedta. Nie zawsze będą ścisłe zapewne.
Terytoria antropologiczne elementu arktycznego
Północna Ameryka (oczywiście poza północnymi rejonami mocno wymieszane z innymi elementami rasowymi)
- północna część Ameryki Północnej zamieszkana przez Eskimosów (północne wybrzeża Kanady, Grenlandia)
- północno-zachodnia Kanada i Alaska, prowincja Mackenzie (w przemieszaniu z krótkogłowymi elementami azjatyckimi i elementem pacyficznym)
- Labrador (w przemieszaniu z typem pacyficznym)
- obszar Nowej Anglii w USA (w przemieszaniu z elementami pacyficznym i paleoamerykańskim)
- wybrzeże Pacyfiku Kanady i USA aż po Kalifornię (w przemieszaniu z krótkogłowymi elementami azjatyckimi i elementem pacyficznym)
Południowa Ameryka
- jako drugorzędny składnik występuje górnej części dorzecza Amazonki aż po wybrzeża Wenezueli(w przemieszaniu z elementami paleoamerykańskim i krótkogłowymi elemntami azjatyckimi)
- enklawy są też w górach Gujany i w ujściu Amazonki (w przemieszaniu z elementami pacyficznym i krótkogłowymi elementami azjatyckimi)
- północne i środkowe Chile i częściowo środkowa Patagonia (w przemieszaniu z elementami pacyficznym i krótkogłowymi elementami azjatyckimi)
- środkowo-wschodnia Patagonia (w przemieszaniu z elementem pacyficznym)
- południowa Patagonia i Ziemia Ognista stanowi rejon przewagi tego elementu ale z domieszkami paleoamerykańskimi i dodatkowo pacyficznymi w północnej części obszaru
Jak widzimy są to obszary gdzie trudno dopatrywać się wszędzie wpływów eskimoskich, tym bardziej że stanowią oni warstwę ludności przybyłą najpóźniej.
Klimek identyfikował element arktyczny z rasą eskimoidalną Siemiradzkiego i dodał od siebie niektóre cechy kraniologiczne
Na podstawie opisu i / lub zasięgu występowania można założyć że jest to odpowiednik następujących ras Indianidów w ujęciu szkoły Eickstedta (oczywiście nie wspominając rasy eskimoskiej):
Terytoria antropologiczne elementu paleoamerykańskiego
Północna Ameryka - stanowi składnik drugorzędny
- południowa Kalifornia i północno-zachodni Meksyk (w przemieszaniu z elementem pacyficznym) - Sonorydzi
- południowo-wschodnie USA z Florydą (w przemieszaniu z krótkogłowymi elementami azjatyckimi i elementem pacyficznym) - taka mieszanka odpowiada Pueblidom i Sudestydom
- środkowo-wschodnie USA (w przemieszaniu z elementem pacyficznym, który dominuje) - taka mieszanka odpowiada chyba Appalachidom, czyli wschodnim Sylwidom, porównując mapy
- północno-wschodnie USA i południowo-wschodnie wybrzeże Kanady (w przemieszaniu z elementami arktycznym i pacyficznym) - lokalni Margidzi
Południowa Ameryka - pierwotne podłoże rasowe kontynentu
- Amazonia, północne Gran Chaco, wybrzeża Brazylii (w przemieszaniu z krótkogłowymi elementami azjatyckimi i dodatkowo elementem arktycznym w zachodniej części Amazonii) - taka mieszanka odpowiada mniej więcej Brazylidom
- wybrzeża Peru, południowa Boliwia i południowe Gran Chaco (w przemieszaniu z krótkogłowymi elementami azjatyckimi i elementem pacyficznym) - odpowiada to zachodnim Fuegidom i Huarpidom sądząc po zasięgu
- Wyżyna Brazylijska (w przemieszaniu z elementem pacyficznym ale składnik paleoamerykański dominuje) - zobacz niżej
- południowa Patagonia i Ziemia Ognista (w przemieszaniu z elementem arktycznym i dodatkowo pacyficznym w w północnej części obszaru) - taka mieszanka odpowiada Fuegidom
Klimek identyfikował element paleoamerykański z rasą mongoloidową Siemiradzkiego i dodał od siebie niektóre cechy kraniologiczne
- nogi krótkie; klatka piersiowa płaska; u dołu szersza niż u odmiany białej
- wskaźnik główny czaszki średnio 78 (mezocefaliczna) z tendencją do dolichocefalii (73 u osobników żywych i nawet 69 u form kopalnych)
- pojemność czaszki bardzo mała
- wskaźnik wysokościowo-długościowy dość wysoki - około 75
- wskaźnik wysokościowo-szerokościowy wysoki - około 105
- czaszka od góry przypłaszczona
- skronie pionowe
- potylica wystająca; szeroka
- czoło pochylone do tyłu, niskie i szerokie; płaskie
- oczodoły czworokątne; dość niskie - wskaźnik oczodołowy [d-ek] około 81
- rysy twarzy wybitnie odmienne od typu eskimoidowego; twarz płaska i szeroka; kości policzkowe wystające
- wskaźnik górnotwarzowy (fizjonomiczny) około 50.9 - twarz górna średnio wysokie
- nos zadarty; wskaźnik nosowy dla czaszki około 50.7 - średnio szeroki
- szpara oczna wąska i skośna
- wargi wydatne, grube
- podniebienie wąskie
- podbródek wystający
- barwa skóry określona jako jaśniejsza niż u Mulatów, cokolwiek to znaczy
Na podstawie opisu i / lub zasięgu występowania można założyć że jest to w dużym przybliżeniu (nie wszystkie cechy odpowiadają) odpowiednik tej rasy Indianidów w ujęciu szkoły Eickstedta:
rasa margidzka (Margidzi) w Ameryce Północnej, (w przemieszaniu z elementem arktycznym i częściej pacyficznym). Ddatkowo co ciekawe, Czekanowski [1934, 1967[ cytując Hootona sugerował wśród ludności Kaliforniii wpływy pseudo-melanezyjskie i mediterranoidalne.
rasa lagidzka (Lagidzi) - centrum to Wyżyna Brazylijska (w przemieszaniu z drugorzędnym elementem pacyficznym)
Terytoria antropologiczne elementów krótkogłowych azjatyckich
cały zachód Ameryki Północnej
- północno-zachodnia Kanada i przyległy rejon Alaski i pacyficznego wybrzeża USA (przemieszane głównie z elementami arktycznym i częściej pacyficznym) - taka mieszanka to Pacyfidzi
- rejon prerii zachodniego USA i przyległego obszaru południowo-zachodniej Kanady (przemieszane z elementem pacyficznym który przeważa) - zachodnia część Sylwidów, czyli Planidzi
- południowo-wschodnie USA z Florydą (w przemieszaniu z elementami paleoamerykańskim i pacyficznym) - taka mieszanka odpowiada Pueblidom i Sudestydom
- południowo-zachodnbie USA na południe od linii Colorado-Arkansas, północny i zachodni Meksyk i cała Ameryka Środkowa (w przemieszaniu z będącym w mniejszości elementem pacyficznym, który odpowiada głównie za budowę twarzy i nosa) - Centralidzi i Pueblidzi
- wschodni Meksyk wraz Jukatanem to teren bezwzględnej przewagi tego elementu - czyli najbardziej krótkogłowe warianty Centralidów (Istmidzi)
Ameryka Południowa
- pas górsko-wyżynny od Panamy, Przez zachodnią Kolumbię, Ekwador, Peru i Boliwię (przemieszane z będącym w mniejszości elementem pacyficznym) - stanowi kontynuację terytorium środkowo-amerykańskiego i zamieszkany przez Andydów
- wąski pas wybrzeża Peru, Gran Chaco czyli pogranicze Boliwii, Argentyny, Paragwaju i Brazylii (przemieszane elementami pacyficznym i paleoamerykańskim) - odpowiada to zachodnim Fuegidom i Huarpidom sądząc po zasięgu
- większa część Amazonii przemieszana w różnym stopniu z elementem arktycznym, pacyficznym i paleoamerykańskim - taka mieszanka odpowiada mniej więcej Brazylidom
- Północne i środkowe Chile oraz środkowa Patagonia (przemieszane z elementem arktycznym i pacyficznym) - Patagonidzi
Klimek identyfikował elementy krótkogłowe azjatyckie z rasą Tupi-Guarani Siemiradzkiego i dodał od siebie niektóre cechy kraniologiczne
- wzrost niski, rzadko średni
- budowa krępa, zwięzła;szerokie ramiona; krótka szyja; potężnie rozwinięta klatka piersiowa, kończyny muskularne; drobne stopy i ręce
- czaszka duża; kształt kwadratowy lub okrągły
- wskaźnik główny 82-86 (czaszka bardzo krótka krótka z reguły, ale szerokość różna)
- wskaźnik wysokościowo-długościowy bardzo wysoki - około 80.6
- wskaźnik wysokościowo-szerokościowy średnio wysoki 95 (86-102)
- potylica wąska
- czoło wysokie; szerokie; wypukłe; na przedzie niezwężone
- wskaźnik oczodołowy [d-ek] na granicy niskich i średnich - 83
- szerokość twarzy dla czaszki około 140 mm; kości policzkowe średnio wystające
- wskaźnik górnotwarzowy dla czaszki około 48.4 - niskie twarz górna
- nos szeroki i krótki (wskaźnik nosowy dla czaszki około 51.5); profil prosty (niekiedy orli; rzadko zadarty); nasada nie jest wgłębiona; szerokie nozdrza;
- szpara oczna pozioma albo lekko ukośna
- podniebienie szerokie
Na podstawie opisu i / lub zasięgu występowania można założyć że jest to prawie dokładny odpowiednik tej rasy Indianidów w ujęciu szkoły Eickstedta:
rasa brazylijska (Brazylidzi) - zamieszkująca obszar Amazonii
Z kolei peruwiańskie i boliwijskie Andy zamieszkuje wg Siemiradzkiego tzw. typ górski:
- wzrost niski
- budowa bardzo krępa; bardzo długa i szeroka klatka piersiowa; bardzo krótkie, muskularne nogi i krótkie i wysokie ("kopytkowate") stopy; szyja bardzo krótka - ogólnie skrajne przystosowanie do środowiska wysokogórskiego
- głowa bardzo duża; o kwadratowym kształcie
- twarz długa; rysy "semickie"
- nos długi, o profilu orlim
Jest to typ mieszany z opisaną niżej rasą karibską czyli elementem pacyficznym i jak wynika z mapy rzeczywiście taka mieszanka zamieszkuje rejon andyjski. Jego odpowiednikiem są bez wątpienia Andydzi, a w Ameryce Środkowej Centralidzi.
Terytoria antropologiczne elementu pacyficznego
Ameryka Północna
- północno-zachodnia Kanada i przyległy rejon Alaski i pacyficznego wybrzeża USA (przemieszane głównie z elementami arktycznym i krótkogłowymi elementami azjatyckimi) - taka mieszanka to Pacyfidzi
- rejon prerii zachodniego USA i przyległego obszaru południowo-zachodniej Kanady (przemieszane z krótkogłowymi elementami azjatyckimi, będącymi drugorzednym składnikiem) - zachodnia część Sylwidów, czyli Planidzi
- południowo-wschodnie USA z Florydą (w przemieszaniu z elementami paleoamerykańskim i krótkogłowymi elementami azjatyckimi) - taka mieszanka odpowiada Pueblidom i Sudestydom
- południowo-zachodnbie USA na południe od linii Colorado-Arkansas, północny i zachodni Meksyk i cała Ameryka Środkowa (w przemieszaniu z będącymi w dużej przewadze krótkogłowymi elementami azjatyckimi) - Centralidzi i Pueblidzi
Ameryka Południowa
- pas górsko-wyżynny od Panamy, Przez zachodnią Kolumbię, Ekwador, Peru i Boliwię (przemieszane z będącymi w większości krótkogłowymi elementami azjatycykimi) - stanowi kontynuację terytorium środkowo-amerykańskiego i zamieszkany przez Andydów
- obszar od dorzecza Orinoko po dolny bieg Amazonki (przemieszane z krótkogłowymi elementami azjatycykimi) - głównie Brazylidzi porównując mapy
- Wyżyna Brazylijska (w przemieszaniu z typem paleoamerykańskim) - Lagidzi
- pas wybrzeża Peru, rejon Gran Chaco (silna mieszanka z krótkogłowymi elementami azjatycykimi i elementem paleoamerykańskim) - Huarpidzi
- Pampasy w Argentynie(przemieszane z krótkogłowymi elementami azjatycykimi) - częściowo Patagonidzi
- Patagonia (przemieszane z elementami arktycznym i paleoamerykańskim) - Patagonidzi
Klimek identyfikował element pacyficzny z rasą karibską Siemiradzkiego i dodał od siebie niektóre cechy kraniologiczne
- wzrost średni
- budowa smukła i proporcjonalna, kończyny cienkie; łydki słabo wykształcone
- czaszka mezocefaliczna (wskaźnik główny 75-78.8)
- pojemność czaszki bardzo duża
- wskaźnik wysokościowo-długościowy wysoki - około 77.5
- wskaźnik wysokościowo-szerokościowy średnio wysoki- około 92.8
- potylica wąska
- czoło mocno wypukłe; wąskie; niskie
- twarz podłużna; szerokość twarzy dla czaszki średnio 137.3 mm; kości policzkowe niewystające
- wskaźnik górnotwarzowy dla czaszki około 52.1 - średnio wysokie twarz górna
- nos wąski (wskaźnik nosowy dla czaszki około 45.7); o profilu prostym (częsrto też orli - "semicki"), nasada nie jest wgłębiona
- wskaźnik oczodołowy [d-ek] około 90 - bardzo wysokie oczodoły
- szpara oczna duża; pozioma, nie jest nigdy ukośna
- podniebienie średnio szerokie
- wargi grube
Opis ten trudno przyporządkować do konkretnej rasy wg. Eickstedta. Ale Czekanowski wspomniał [1934, 1967] powołujac się na Hootona, że wśród Indian Ameryki Północnej na terytorium typu pacyficznego spotyka się cechy pseudo-armenoidalne, uwidaczniające się w szczególnie w postaci wydatnych, orlich nosów. Byłaby to wtedy w przybliżeniu rasa sylwidzka, wariant Planidów.
BIBLIOGRAFIA:
- Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
- Jasicki B., Rozprzestrzenienie ras ludzkich na poszczególnych kontynentach [w:] red. Jasicki B., Panek S., Sikora E., Stołyhwo E., Zarys antropologii, 1962 (omówienie ras Eickstedta)
- Klimek S., Przyczynek do kraniologii Indian amerykańskich [w:] Kosmos, seria A, r. 53, z. IV (1928), s. 809-829
- Piontek J., Klasyfikacje gatunku ludzkiego [w:] red. Malinowski A. i Strzałko J., Antropologia, 1985
Przykład 1. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
Mapa ras i typów mieszanych w Ameryce Północnej
- typ paleoamerykański
- rasa arktyczna
- typ pacyficzny
- azjatyckie składniki krótkogłowe: rasa laponoidalna / typ centralno-azjatycki
Przykład 2. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
Mapa ras i typów mieszanych w Ameryce Południowej
- typ paleoamerykański
- rasa arktyczna
- typ pacyficzny
- azjatyckie składniki krótkogłowe: rasa laponoidalna / typ centralno-azjatycki
Przykład 3. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1934
Plemiona indiańskie Ameryki Północnej
Przykład 4. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1934
Plemiona indiańskie Ameryki Południowej
Przykład 5. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
Języki Indian Ameryki Północnej
Przykład 6. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
Języki Indian Ameryki Południowej