Home Klasyfikacja rasowa - Czekanowski (szkoła lwowska) Założenia typologii antropologicznej według Czekanowskiego

Założenia typologii antropologicznej według Czekanowskiego

Według Czekanowskiego  populacja świata składa się trzech odmian rasowych i ich ras pochodnych oraz typów między nimi mieszanych. Wzajemne ustosunkowanie elementów rasowych w danych populacjach, czyli skład rasowy było obliczane przy użyciu metod statystycznych.

Trzeba tu dodać że za pierwotne rasy tożsame z odmianami, uważał Czekanowski:

  • rasa nordyczna (odpowiednik odmiany białej),
  • rasa nigrycka (odpowiednik odmiany czarnej)
  • rasa laponoidalna (odpowiednik odmiany żółtej)

Następnie z trzech ras podstawowych miały powstać w wyniku stabilizacji mieszańców trzy kolejne rasy, obecnie również uważane za podstawowe. Tu już niestety wchodzimy w obszar bardzo dziwnych rozważań, bowiem rasa śródziemnomorska miała powstać ze zmieszania nordycznej z nigrycką, rasa armenoidalna z mieszanki nordyczno-laponoidalnej, a rasa arktyczna z mieszanki laponoidalno-nigryckiej:) Co zresztą obrazuje poniższy schemat powiązań poszczególnych ras pierwotnych, ras wtórnych i typów mieszanych (przykład nr. 1).

Dalej mamy kilkanaście typów, część których ma również według Czekanowskiego cokolwiek dziwną genezę. Np. typ pacyficzny w odmianie żółtej, będący podstawowym składnikiem Chińczyków powstały z mieszanki armenoidalno-arktycznej(?), typ australoidalny jako mieszanka nordyczno-nigrycka(?), czy też typ orientalny jako mieszanka armenoidalno-nigrycka(???). Poza tym dla typu meridionalnego brakowało miejsca na wykresie, niejasny był status Pigmejów (jako formy zdegenerowanej typu austro-afrykańskiego) i typu paleoeuropeidalnego, wprowadzonego później jako forma oboczna paleoazjatcykiego.

W większości prac tej szkoły antropologicznej  rasy i typy były wyróżniane na badanych populacjach przy pomocy metod statystycznych, których Czekanowski był pionierem w polskiej antropologii. Pierwotnie było to prawo liczności typów, następnie uznano za obowiązującą metodę Wankego (zobacz więcej).

Co ciekawe, międzyodmianowe pochodzenie wielu ras i typów, nie przeszkadzało klasyfikować ich jako należących do danej odmiany, tak jakby nie były mieszane (teoretycznie), co też widać na schemacie. Poniższy podział uwzględnia to przyporządkowanie ras i typów do danych odmian.

Uznawano też że typy mieszane zaliczane jako składniki białe rozpadają się przy krzyżowaniu i mogą tworzyć inne typy mieszane, bądź odtwarzać rasy. Ale w odmianie czarnej uznano że jej typy (austro-afrykański i negroidalny) zachowują się jak rasy i nie rozpadają na macierzyste elementy rasowe. Co do typów odmiany żółtej nie podano żadnej teorii.

Takie rozumienie powstawania części ras i typów było skrytykowane na gruncie polskiej antropologii przez tzw. "łódzki"kierunek morfologiczno-porównawczy, gdzie rasom wtórnym i niektórym typom o dziwacznej genezie z taksonomii Czekanowskiego przyznano status ras podstawowych (zobacz więcej).

Odmiana biała:

Rasy (nazywane również w niektórych pracach typami):

Typy rasowe mieszane:

 Odmiana czarna

Rasy (nazywane również w niektórych pracach typami):

Typy rasowe mieszane:

  Odmiana żółta:

Rasy (nazywane również w niektórych pracach typami):

Typy rasowe mieszane:

 


 

Bibliografia:

  1. Czekanowski J.,Człowiek w czasie i przestrzeni, 1934
  2. Czekanowski J.,Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
  3. Czekanowski J., Podstawy teoretyczne antropologii, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wykłady I Przemówienia, 1947
  4. Czekanowski J., Polska-Słowiańszczyzna. Perspektywy antropologiczne, 1948
  5. Czekanowski J., Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, archeologiczne i językowe, 1957
  6. Czekanowski J., Zagadnienia antropologii. Zarys antropologii teoretycznej, 1948
  7. Czekanowski J., Zarys antropologii Polski, 1930
  8. Klimek S., Terytoria antropologiczne [w:] Prace geograficzne wydane przez E. Romera, XV, 1932, Książnica-Atlas Lwów
  9. Mydlarski J., Rasa [w:] red. Czekanowski J., Człowiek, jego rasy i życie, 1939
  10. Mydlarski J., Typy antropologiczne i metody ich ujmowania [w:] Zagadnienia Rasy, v. 4, nr. 4, 1928, s 1-29 link
  11. Żejmo-Żejmis S., Zagadnienia systematyczne w nauce o człowieku [w:]  Kosmos, Seria B, vol. LX, nr. IV. 1935, s. 241-294 link

 

 Przykład. 1.  Czekanowski J., Zagadnienia antropologii. Zarys antropologii teoretycznej, 1948

Schemat wzajemnego ustosunkowania się 21 składników morfologicznych. Nie ma meridionalnego. Paleoeuropeidalny jest oboczną formą paleoazjatyckiego, a pigmejski austro-afrykańskiego.

schemat-czekanowski

 

Przykład 2. Stanisław Klimek, Terytoria antropologiczne, Prace geograficzne wydane przez E. Romera, XV, 1932

Kliknij aby wyświetlić w większym formacie

klimek-terytoria

Przykład 3. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967

Cytowane za Eickstedt 1934.

1. Odmiana biała; 2 - odmiana żółta; 3 - odmiana czarna.

mapa odmian człowieka (stan na około 1500 rok)

rasy-swiata