Założenia typologii antropologicznej według Czekanowskiego
- Szczegóły
- Kategoria: Koncepcja typologii rasowej - szkoła "lwowska" (Czekanowski)
Według Czekanowskiego populacja świata składa się trzech odmian rasowych i ich ras pochodnych oraz typów między nimi mieszanych. Wzajemne ustosunkowanie elementów rasowych w danych populacjach, czyli skład rasowy było obliczane przy użyciu metod statystycznych.
Trzeba tu dodać że za pierwotne rasy tożsame z odmianami, uważał Czekanowski:
- rasa nordyczna (odpowiednik odmiany białej),
- rasa nigrycka (odpowiednik odmiany czarnej)
- rasa laponoidalna (odpowiednik odmiany żółtej)
Następnie z trzech ras podstawowych miały powstać w wyniku stabilizacji mieszańców trzy kolejne rasy, obecnie również uważane za podstawowe. Tu już niestety wchodzimy w obszar bardzo dziwnych rozważań, bowiem rasa śródziemnomorska miała powstać ze zmieszania nordycznej z nigrycką, rasa armenoidalna z mieszanki nordyczno-laponoidalnej, a rasa arktyczna z mieszanki laponoidalno-nigryckiej:) Co zresztą obrazuje poniższy schemat powiązań poszczególnych ras pierwotnych, ras wtórnych i typów mieszanych (przykład nr. 1).
Dalej mamy kilkanaście typów, część których ma również według Czekanowskiego cokolwiek dziwną genezę. Np. typ pacyficzny w odmianie żółtej, będący podstawowym składnikiem Chińczyków powstały z mieszanki armenoidalno-arktycznej(?), typ australoidalny jako mieszanka nordyczno-nigrycka(?), czy też typ orientalny jako mieszanka armenoidalno-nigrycka(???). Poza tym dla typu meridionalnego brakowało miejsca na wykresie, niejasny był status Pigmejów (jako formy zdegenerowanej typu austro-afrykańskiego) i typu paleoeuropeidalnego, wprowadzonego później jako forma oboczna paleoazjatcykiego.
W większości prac tej szkoły antropologicznej rasy i typy były wyróżniane na badanych populacjach przy pomocy metod statystycznych, których Czekanowski był pionierem w polskiej antropologii. Pierwotnie było to prawo liczności typów, następnie uznano za obowiązującą metodę Wankego (zobacz więcej).
Co ciekawe, międzyodmianowe pochodzenie wielu ras i typów, nie przeszkadzało klasyfikować ich jako należących do danej odmiany, tak jakby nie były mieszane (teoretycznie), co też widać na schemacie. Poniższy podział uwzględnia to przyporządkowanie ras i typów do danych odmian.
Uznawano też że typy mieszane zaliczane jako składniki białe rozpadają się przy krzyżowaniu i mogą tworzyć inne typy mieszane, bądź odtwarzać rasy. Ale w odmianie czarnej uznano że jej typy (austro-afrykański i negroidalny) zachowują się jak rasy i nie rozpadają na macierzyste elementy rasowe. Co do typów odmiany żółtej nie podano żadnej teorii.
Takie rozumienie powstawania części ras i typów było skrytykowane na gruncie polskiej antropologii przez tzw. "łódzki"kierunek morfologiczno-porównawczy, gdzie rasom wtórnym i niektórym typom o dziwacznej genezie z taksonomii Czekanowskiego przyznano status ras podstawowych (zobacz więcej).
Rasy (nazywane również w niektórych pracach typami):
Typy rasowe mieszane:
- typ północno-zachodni (śródziemnomorsko-nordyczny)
- typ dynarski (nordyczno-armenoidalny)
- typ litoralny (armenoidalno-śródziemnomorski)
- typ subnordyczny (laponoidalno-nordyczny)
- typ alpejski (armenoidalno-laponoidalny)
- typ sublaponoidalny (śróziemnomorsko-laponoidalny)
- typ paleoeuropeidalny (nordyczno-arktyczny?)
- typ orientalny (armenoidalno-nigrycki)
Rasy (nazywane również w niektórych pracach typami):
Typy rasowe mieszane:
- typ austro-afrykański / jako oboczna forma pigmejski
- typ negroidalny
- typ australoidalny
- typ meridionalny (orientalno-nigrycki)
- typ mediterranoidalny (śródziemnomorsko-nigrycki)
Rasy (nazywane również w niektórych pracach typami):
- rasa arktyczna
- rasa laponoidalna (według innych antropologów element przejściowy do odmiany białej)
Typy rasowe mieszane:
- typ pacyficzny
- typ centralno-azjatycki
- typ paleoamerykański
- typ paleoazjatycki / jako jego oboczna, jasnopigmentowana forma typ paleoeuropeidalny
Bibliografia:
- Czekanowski J.,Człowiek w czasie i przestrzeni, 1934
- Czekanowski J.,Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
- Czekanowski J., Podstawy teoretyczne antropologii, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wykłady I Przemówienia, 1947
- Czekanowski J., Polska-Słowiańszczyzna. Perspektywy antropologiczne, 1948
- Czekanowski J., Wstęp do historii Słowian. Perspektywy antropologiczne, etnograficzne, archeologiczne i językowe, 1957
- Czekanowski J., Zagadnienia antropologii. Zarys antropologii teoretycznej, 1948
- Czekanowski J., Zarys antropologii Polski, 1930
- Klimek S., Terytoria antropologiczne [w:] Prace geograficzne wydane przez E. Romera, XV, 1932, Książnica-Atlas Lwów
- Mydlarski J., Rasa [w:] red. Czekanowski J., Człowiek, jego rasy i życie, 1939
- Mydlarski J., Typy antropologiczne i metody ich ujmowania [w:] Zagadnienia Rasy, v. 4, nr. 4, 1928, s 1-29 link
- Żejmo-Żejmis S., Zagadnienia systematyczne w nauce o człowieku [w:] Kosmos, Seria B, vol. LX, nr. IV. 1935, s. 241-294 link
Przykład. 1. Czekanowski J., Zagadnienia antropologii. Zarys antropologii teoretycznej, 1948
Schemat wzajemnego ustosunkowania się 21 składników morfologicznych. Nie ma meridionalnego. Paleoeuropeidalny jest oboczną formą paleoazjatyckiego, a pigmejski austro-afrykańskiego.
Przykład 2. Stanisław Klimek, Terytoria antropologiczne, Prace geograficzne wydane przez E. Romera, XV, 1932
Kliknij aby wyświetlić w większym formacie
Przykład 3. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1967
Cytowane za Eickstedt 1934.
1. Odmiana biała; 2 - odmiana żółta; 3 - odmiana czarna.
mapa odmian człowieka (stan na około 1500 rok)
