Antropologia
Fizyczna

Klasyfikacja rasowa w ujęciu "szkoły krakowskiej"

W skrócie omówię tu mało obecnie znaną metodę klasyfikacji rasowej używaną w ośrodku antropologicznym krakowskim. Twórcą byli profesorowie Kazimierz i Eugenia Stołyhwo. Współpracował też z nimi prof. Bronisław Jasicki. Do wyróżniania typów rasowych w badanych materiałach używano metody przekrojów korelacyjnych (na razie nie będę jej dokładnie opisywał).

Punktem wyjścia dla ośrodka krakowskiego w celu dokonywania prób klasyfikacji wewnątrzgatunkowej człowieka było stwierdzenie związania dodatnią korelacją stochastyczną różnego stopnia wykształcenia poszczególnych cech morfologicznych zmiennych wewnątrz- gatunkowo.
Dzięki powyższemu związaniu tychże cech w obrębie gatunku człowieka można wyodrębnić realnie istniejące grupy osobników, charakteryzujących się specyficznymi, branymi pod uwagę, zespołami stopnia wykształcenia tych cech przy rozbiciu ich na kategorie. Stwierdzenie korelacji stochastycznej pomiędzy kategoriami branych pod uwagę cech świadczy o istnieniu jakichś momentów warunkujących różnorodne kształtowanie się tych cech w procesie rozwojowym organizmu, kształtowanie związane — jak przyjmowano — z różnym, w kolejnych okresach tego procesu, reagowaniem organizmu na działające nań czynniki środowiskowe.

Zróżnicowanie procesu rozwojowego związane z różną reakcją organizmu na wpływy środowiskowe może być ustabilizowane w procesie filogenetycznym przy nie zmieniających się przez dłuższy czas warunkach środowiskowych. Ustabilizowanie różnych typów reakcji organizmu w jego procesie rozwojowym stanowi właśnie podstawę do wyodrębnienia się wewnątrz gatunku grup odpowiadających pojęciom jednostek klasyfikacyjnych poniżej pojęcia gatunku.

Podstawowy podział gatunku ludzkiego był przeprowadzony na:

• gałęzie względnie odłamy - odpowiadające odmianom innych autorów. Mają one charakter pojęć określających część pewnej całości, a przez to nawiązują do monogenistycznych poglądów na pochodzenie człowieka, stanowiących podstawowe założenie ośrodka krakowskiego. Są to wielkie jednostki systematyczne w obrębie gatunku człowieka, składające się niekiedy z bardzo dużej liczby kierunków rozwojowych, a które również posiadają tylko pewną, niewielką zasadniczo ilość wspólnych cech. Cechy te ukształtowały się najprawdopodobniej w ciągu rozwoju filogenetycznego człowieka pod wpływem zróżnicowanego działania środowiska geograficznego. Na pierwszy plan wysuwa się tu zróżnicowanie pigmentacji (przede wszystkim skóry), kształtu włosów, niekiedy oprawy oka itd. Jeśli takie same warunki zewnętrzne — np. środowiskowe geograficzne — będą oddziaływały przez większą liczbę pokoleń — doprowadzić to może do stabilizacji formy, która będzie wynikiem przystosowania się szeregu pokoleń do określonych warunków bytowania. W ten sposób —  powstać musiały odłamy zasadnicze człowieka, które w obecnej chwili wykazują ustalenie niektórych charakterystycznych dla nich cech. Część tych cech nosi właśnie wyraźny charakter adaptacji klimatycznych — np. ciemna pigmentacja skóry u odłamu czarnego. Niestety ośrodek krakowski zakładał za ówczesną antropologią radziecką, możliwość dziedziczenia cech nabytych:)

Dzielą się na↓

• kierunki rozwojowe - odpowiadające rasom lub typom elementarnym innych autorów. Składają się z większej lub mniejszej liczby zespołów morfologicznych, występujących w analizowanej populacji, a wykazujących duże podobieństwo z punktu widzenia cech nie ulegających większym zmianom pod wpływem zróżnicowanych warunków środowiskowych, działających na organizm w czasie rozwoju osobniczego. Do cech tych należą przede wszystkim takie jak np. pigmentacja, wskaźnik głowy, do pewnego stopnia ukształtowanie nosa. Do jednego kierunku rozwojowego mogą wobec tego wchodzić zespoły morfologiczne różniące się niekiedy dość znacznie cechami, zależnymi od wpływu czynników środowiskowych, działających w okresie wzrastania i kształtowania się organizmu. Są to cechy takie, jak np. wysokość ciała, częściowo wskaźnik twarzy, proporcje ciała itp.
  W związku z powyższym każdy kierunek rozwojowy charakteryzuje się pewnym niewielkim zespołem cech mało zmiennych i specyficznych dla tego kierunku, które są cechami przewodnimi, decydującymi przy łączeniu zespołów morfologicznych w kierunki rozwojowe. W obrębie poszczególnych odłamów mogły powstać kierunki rozwojowe — jako wynik przystosowania się do warunków bytowania, ukształtowanych zróżnicowanymi czynnikami geograficzno- gospodarczymi, które działały na mniejszych i do pewnego stopnia izolowanych terytoriach.

Dzielą się na↓

• zespoły morfologiczne -  realnie istniejące grupy osobników, wyróżniających się charakterystycznym zespołem cech pomiarowych i opisowych. Cechy te wykazują dążenie do współistnienia, o czym świadczy związanie ich korelacją stochastyczną. Zespół morfologiczny stanowi zatem podstawową jednostkę, która jest punktem wyjścia dla prób klasyfikacji. Najbardziej byłby on zbliżony do pojęcia frakcji w obrębie poszczególnych ras w ujęciu Michalskiego

Odłamy / gałęzie:

1. Odłam czarny charakteryzujący się: a) najciemniejszą -zdążającą do czarnej - barwą skóry, oczu i włosów, b) skręconymi włosami (kędzierzawe, wełniste, fil-fil), c) silnym stopniem odwłosienia ciała i d) występującym zazwyczaj prognatyzmem.
2. Odłam żółty posiada: a) skórę o rozmaitych odcieniach i nasileniu barwy żółtej przy ciemnych oczach i włosach, b) włosy proste, grube i sztywne, c) silny stopień odwłosienia ciała, d) bardzo często specyficzny typ oprawy oka.
3. Odłam biały posiada: a) skórę o różnym nasileniu pigmentacji od białej do — przy opaleniu — niemal brązowej, ale bez odcienia żółtego; oczy i włosy wszelkich odcieni od najciemniejszych do I najjaśniejszych, b) włosy faliste, a jeśli proste, to nie sztywne jak u przedstawicieli odłamu żółtego, c) często obfite owłosienie ciała.
4. Kwestią otwartą jest ewentualne istnienie czwartego odłamu - weddo-australoidalnego o ciemnej, ale nie najciemniejszej barwie skóry, przy falistych względnie lokowatych włosach i często obfitym owłosieniu ciała.

Bibliografia:

1. Stołyhwo E., Jasicki B., PODSTAWY KLASYFIKACJI CZŁOWIEKA W UJĘCIU SZKOŁY KRAKOWSKIEJ [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955