Antropologia
Fizyczna

głowa / czaszka:

• wskaźnik główny: dolichocefaliczny i najniższy zakres mezocefalii (x-77)

• wskaźnik wysokościowo-długościowy,: zmienny dla czaszki

• wskaźnik wysokościowo-szerokościowy: czaszka dobrze wysklepiona

cechy opisowe głowy:

• czoło średnie do szerokiego, niskie, jak gdyby prostokątne, pochylone
• wyraźnie zaznaczone, często bardzo wydatne łuki brwiowe; wypukła gładzizna i niewystające guzy czołowe
• skronie płaskie
• ciemię płaskie
• potylica miernie szeroka, często wystająca

cechy opisowe czaszki:

• czaszka bardzo duża
• czaszka wybitnie archimorficzna; ciężka i grubokoścista, o bardzo wyrazistej rzeźbie
• czaszka w normie wierzchołkowej raczej sfeno-pentagoidalna lub bryzoidalna
• czaszka w normie potylicznej średnio 12 (4-15) w skali Michalskiego - jajowato-romboidalna wydłużona
• ciemię bardzo słabo wzniesione, średnio 6 (3-8) skali  Michalskiego
• potylica tępo nawisła, średnio 5 (3-8) w skali Michalskiego, zwykle z okazałą guzowatością potyliczną (protub. occ. ext.)
•  pochylenie czoła dla czaszki średnio w skali Michalskiego 4 (1-7) co daje czoło średnio pochylone
• wyraźnie zaznaczone, często bardzo wydatne łuki nadoczodołowe
• wypukła gładzizna, średnio 4 (1-7) w skali Michalskiego

twarz:

• wskaźnik twarzowy całkowity: twarz szeroka do bardzo szerokiej (x-83)

• wskaźnik górnotwarzowy: niski (x-50)

fizjonomia:

• profil pionowy twarzy: mezo-ortognatyczny; dla czaszki 12 (10-15) w skali Michalskiego - mezognatyzm słaby
• profil poziomy twarzy: niespłaszczony
• kształt twarzy kwadratowy lub pięciokątny, rzadziej okrągławy
• rysy twarzy gruby, "toporne"
• wyraźnie zaznaczone, szeroko rozstawione łukach jarzmowych (dla czaszki)
• słabo wystające kości policzkowe, policzki niekiedy lekko zaklęsłe (dla głowy)
• panniculus malaris (warstwa podściółki tłuszczowej na policzkach) nie wykształcony

nos:

• wskaźnik nosowy: nos co najmniej średnio szeroki (70-x dla głowy, 50-x dla czaszki)

cechy opisowe nosa (głowa)

• wydatność nosa dla głowy: niezbyt słabo wydatny
• nasada nosa: średnio wysoka i szeroka
• grzbiet nosa szeroki
• profil nosa głównie prosty lub wklęsły, rzadko wypukły
• koniuszek tępo zakończony
• skrzydełka nosa grube i niezbyt wysokie
• przegroda pozioma lub wzniesiona,
• dość krótkie i niezbyt wąskie otwory nosowe

cechy opisowe nosa (czaszka)

• wydatność kości nosowych: prawie wystające, średnio 8 (7-10)
• nasada nosa: wysoka, około 6 (4-6) w skali Michalskiego; średnio szeroka, około 4 (2-5) w skali Michalskiego
• kształt kości nosowych: przeważnie trójkątny, 3 (1-5) w skali Michalskiego
• profil kości nosowych: średnio 6 (3-11), czyli bardzo słabo falisto-wklęsły w skali Michalskiego
• kolec nosowy: położenie średnio 5 (3-7) czyli poziomy; wystawanie średnio 3 (1-5) czyli słabo wystający w skali Michalskiego
• dolna krawędż otworu gruszkowatego nosa: przeważnie 12 (8-13), czyli średnio wywinięty formy antropina w skali Michalskiego

górna szczęka, żuchwa,zęby, usta:

górna szczęka:

• dół nadkłowy z reguły wyraźny, średnio 4 (2-5) w skali Michalskiego
• dość głębokie wcięcie szczękowe, średnio 5 (4-7) w skali Michalskiego

żuchwa:

• w przeciwieństwie do niskiej szczeki górnej, wysoka i szeroka, masywna
• wyraźnie zaznaczone, szeroko rozstawione kąty żuchwy (goniony)
• wydatnm żwacz
• podbródek "ciężki", wypukły lub płaski

zęby:

• dość krótkie
• mocne

usta:

• rynienka podnosowa szeroka, płytka i nieostro odgraniczona
• bruzda nosowo-wargowa często wyraźna ale krótka
• warga górna (skórna) (skórna) niezbyt wysoka, nierzadko nawet dość niska
• duże usta
• wargi miernej grubości, czasem cienkie, różowe

oczodoły:

• bardzo niskie (wskaźnik oczodołowy [mf]  x-79)
• wielkość: dość małe, średnio 3 (2-4) w skali Michalskiego
• kształt: prostokątne lub elipsoidalne

oczy:

• kolor oczu: jasne (8-16, średnio 13,1), niebieskie lub szare, rzadziej innych jasnych odcieni (8-11)
• wielkość oczu: małe
• osadzenie oczu: głębokie
• ukształtowanie powieki górnej: w oprawie ze skłonnością do silniejszej niż u typu nordycznego (A) fałdy powiekowej; a nawet do średniej fałdy hotentockiej; średnio 24.3 (15-35)
• szpara oczna dość wąska, pozioma i wrzecionowata

włosy:

• kolor włosów: zwykle bardzo jasne blond, przeciętnie jaśniejsze niż u Nordyków  (A-J w skali Fischera-Sallera lub w skali Fischera 21-26), często też jasnorude
• kształt włosów: od prostych gładkich do falistych
• niezbyt gęste
• skłonność do łysienia (ciemieniowego) mniejsza niż u typu nordycznego

skóra:

• kolor skóry: biała lub czerwonawa, do jasnopłowej, średnio  4 - 12 w skali Luschana
• bez wyraźnego rumieńca
• bardzo często pokryta licznymi, gęsto rozsianymi piegami
• dość gruba
• na czole niezbyt napięta;
• marszcząca się grube, głębokie fałdy

uwłosienie:

• owłosienie ciała przeważnie obfite
• zarost raczej obfity, twardy
• brwi przeważnie obfite, niekiedy krzaczaste, poziome lub lekko ukośne, jasne
• rzęsy krótkie, jasne

uszy:

• uszy raczej duże
• grube o dużym płatku
• nieodstające

Uwagi:

1. Przez innych typologów nazywany: rasa lub typ kromanioński (od z tzw. człowieka z Cro-Magnon), przez antropologów niemieckich rasą dalijską lub falijską, u niekórych antropologów radzieckich odpowiadał mu z grubsza typ proto-europeidalny. Nie jest to odpowiednik typu paleoazjatyckiego Czekanowskiego, gdyż jemu odpowiada w kierunku morfologiczno-porównawczym typ ajnuidalny. Najbliższy jest mu przejęty od niego do systemu Czekanowskiego typ paleoeuropeidalny, choć zarazem podkreślano w jego charakterystyce obecność tylko we wschodniej Europie, głównie u ludów ugrofińskich co nie jest w pełni ścisłą interpretacją.

2. Jak pisał Michalski [1949 (link)]. tłumaczenie struktury antropologicznej Europy bez uwzględnienia, drugiego obok nordycznego elementarnego składnika jasnopigmentowanego jest z morfologicznego punktu widzenia prawie niemożliwe. Nie istnieje żaden jasno ubarwiony zespół typologiczny mogący pretendować do miana rasy lepiej niż kromanionoid. W żadnym zaś razie nie może to być typ określany przez antropologów zachodnich jako wschodnio-bałtycki lub wschodnio-europejski, zdradzający pod wieloma względami mieszańcowy charakter.

Występowanie:

W Polsce w czystej formie skrajnie nieliczna 0,04% (wśród przebadanych 36532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej). W czystej formie był rzadki ale poprzez swoje typy mieszane (teutoński, atlantycki, bałtycki) element kromanionoidalny stanowił 4.1% mieszkańców kraju. Najliczniej spotykany wtedy w północnej, płn-wsch.i centralnej części kraju.

Rasa / typ elementarny kromanionoidalny (Y) należy do grupy typów archaicznych. Dużo liczniejsza była w Polsce w średniowieczu i starożytności [Kapica 1968], np w XI wieku w szczątkach z Brześcia Kujawskiego stanowił 6,5%, a w neolicie 11,8%. Wraz ze zbliżaniem się do współczesności jej odsetek sukcesywnie spadał. Tak więc to że teraz jest bardzo nieliczny w czystej formie nie stanowi argumentu o jego nieistotności.

Jest to jeden z najbardziej archaicznych składników odmiany białej, występujący już z początkiem paleolitu młodszego, szeroko rozpowszechniony w populacjach europejskich oraz południowosyberyjskich do wczesnego Średniowiecza.

Rasa kromanionoidalna (Y) jest aktualnie reliktowa i nie ma jednego centrum występowania. Wg Stolarczyka [1999] spotyka się go w Europie od Irlandii i Wysp Brytyjskich, przez Flandrię, północno-zachodnie Niemcy, Skandynawię, północną Polskę, po Białoruś.

Wpływy rasy kromanionoidalnej w Azji [Stolarczyk 1999, Michalski 1963 (link)] spotyka się daleko w głąb południowej Syberii i północnej Azji Centralnej (dawne centra kultur andronowskiej, afanasjewskiej itp.), dużo rzadziej na południu: na Kaukazie, w Azji Mniejszej, po Syrię (Druzowie?) i dalej na południu jako przymieszka wśród niektórych plemion beduińskich.

Od mezolitu obecny też wśród Berberów z północnej Afryki (Maroko - góry Rif, Algieria - Kabylia) i do czasu podboju hiszpańskiego wśród Guanczów (spokrewnionych z Berberami) z Wysp Kanaryjskich [Wierciński 1958 (link), 1976 (link), Michalski 1963 (link)].

składy typologiczne

• Norwegia (♂) - 0.9%
• region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 0.3%

składy rasowe (w nawiasach poszczególne typy wg liczebności, znak >> oznacza znaczną przewagę nad kolejnymi typami):

Europa - w zbadanych seriach zawierajacych element Y na dalekiej północy i Europie Środkowej przeważa typ bałtycki YL, na pólnocnym zachodzie Europy typy teutoński AY albo atlantycki YE,  w rejonie alpejsko-karpackim i na Bałkanach typ pseudoalpjeski YH. Czyli wszystko się zgadza:)

Pólnocna Europa -  tak duży odsetek elementu kromanionoidalnego u Lapończyków to oczywiście zasługa licznego typu bałtyckiego YL - 17.8% ♂ i 14.8% k.

• Lapończycy, płw. Kola (♂) - 13.1% (YL >> YH > YE > AY
• Laponki, płw Kola (♀) - 11.1% (YL >> YH > YE > AY)
• Norwegia (♂) - 4.2% (AY > YE > Y > YL)

Północno-zachodnia Europa

• Niemcy płn. i środkowe (♂) - 10.64% (AY > YL > YE ?)
• Walijczycy (♂) - 5.8% (YE > YL)

Środkowa Europa

• region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 7.7% (YH >> AY > | Y, YE, YQ | )
• Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 5.6% (AY > YE > YL)
• Polska (♂) - 4.1% (YL > YH)
• Ukraińcy z Zachodniej Ukrainy (♂) - 2.8% (YL > YH > AY)
• Łużyczanki (♀) - 3.8% (YH > | AY, YL | )
• Łużyczanie (♂) - 3.1% (YH > | YE, AY | )

Bałkany pozostałe

• Rumunia, Karpaty płd. (♂+♀) 4.4% (YH > YL > YE > | YB, AY | )
• Serbowie (♂) 3.3% (YE > YH > YL > AY)

Macedonia

• Macedończycy prawosławni, zachód i centrum (♂) - 5.66% (YE > YL > YH > YB)
• Aromuni, wschód i południe (♂) - 5.13% ( |YB, YH, YL | > YY)
• słowiańskojęzyczni muzułmanie, wschód (♂) - 4.44% (YL > YH > AY > YE)
• Macedonki prawosławne, wschód (♀) - 4.08% (YL > YE > AY)
• Macedończycy prawosławni, wschód (♂) - 3.66% (YL > YH > AY > YE > YB)
• słowiańskojęzyczne muzułmanki (♀) - 3.72% (YB > | AY, YE, YL , YH, YQ | )
• Karakaczanie (♂) - 3.33% (YL)

Grecja - Kreta jest naprawdę wyjatkowa pod względem liczebnosci elementu kromanionoidalnego, może świadczy to o zachowaniu się tam archaicznej struktury antropologicznej?

• Kreta (♂) - 6.62% (YL > YB > YH > AY > YE)
• płd. Peloponez (♂) 4.2% (YE > | YH, YL | > AY)

Europa  (grupy etniczne pochodzenia zachodnio i południowo-azjatyckiego)

• Cyganie serbscy (♂) - 1.1% (YE)

Turcy

• Konya, środkowo-południowa Turcja (♂) - 4.46% (YH > YB)
• Dardanele, płn-zachodnia Turcja (♂) - 4.05% (YL > YH)
• Anatolia, środkowa Turcja (♂) - 3.64% (YH)
• Smyrna, zachodnia Turcja (♂) - 2.83% (YH > YL)
• Wschodnia Turcja (♂) - 2.46% (YH)
• Bursa, płn-zachodnia Turcja (♂) - 0.98% (YE)

Zachodnia Azja

• Ormianie, iracki Kurdystan (♂+♀, n=8)  3.12% (YH )
• Irak, szczep Beduinów Ba'ij (♂) - 2.63% (YK)
• Iran środkowo-południowy,Yezd-i-Khast (♂) - 2.08% (YB)
• Iran, Żydzi z Ishafan (♂) - 2.08% (YH > YB, YK)
• Iran środkowo-południowy, Kinaresh (♂) - 0.69% (YK)

Środkowa Azja

• Tadżykistan (♂) - 0.71% (YH > YE)

Północna Afryka - głównie typy rifeński (YB) i refaicki (YK).

• Egipt (♂) - 2.7% (YB > YK > YE > YH > | YZ, YL | )
• Libia (♂+♀) - 1.8% (YK > YB > YL)

BIBLIOGRAFIA:

1. Henzel T., Michalski I.,Podstawy klasyfikacji człowieka w ujęciu Tadeusza Henzla i Ireneusza Michalskiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955 (zobacz opis tej rasy)
2. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współczesności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339 (link do fragmentu)
3. Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
4. Kapica Z., Zagadnienia antropologiczne [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970 (link do fragmentu)
5. Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 19, 1953 link
6. Michalski I., Składniki antropologiczne ludności Śródziemnomorza. Cz. 1, Rasy [w:] Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1963, Tom 6, Numer 2(22) , s. 60-69 link
7. Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
8. Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
9. Stolarczyk H., Zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe człowieka [w:] red. Malinowski A., Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, 1999
10. Wierciński A.,O antropologii starożytnego Egiptyu [w:] Człowiek w czasie i przestrzeni : kwartalnik PTA, 1958, Tom 1, zeszyt 4, s. 184-191 link
11. Wiercińska A., The main anthropological types in Poland as viewed cranioscopically [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 35, 1969, s. 359-362
12. Wierciński A., Analiza antropologiczna serii czaszek wiślickich z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego przy ulicy Batalionów Chłopskich. Wykopaliska w latach 1958 - 1959 [w:] red. Budkowa Z., Odkrycia w Wiślicy, 1963, s. 273-294
13. Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
14. Wierciński A. i Bielicki T., The Racial Analysis of Human Populations in Relation to Their Ethnogenesis [w:] Current Anthropology, Vol. 3, No. 1 (Feb., 1962), s. 2+9-46 link

tylko składy rasowe:

1. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru, Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
2. Michalski I., From the studies in the Anthropological Structure of the German Nation (North-western Germany), Bulletin de la societe des sciences et des lettres de Łódź, classe III des sciences mathematiques et Naturelles, vol IX, 6, 1958
3. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, 1964, s. 209-238
4. Stolarczyk H., Próba ujęcia struktury antropologicznej Cyrenajki, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 40, 1970, s. 123-

składy z poniższych opracowań określiłiem metoda morfologiczno-porównawczą na bazie podanych tam materiałów indywidualnych:

1. Field H., Contributions to the anthropology of Iran [w:] Publications of the Field Museum of Natural History. Anthropological Series, Vol. 29,No. 2 (DECEMBER 15, 1939), s. 511, 513-706
2. Field H., The anthropology of Iraq. Part II. Number 2. Kurdistan, 1951
3. Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260
4. Luschan F., Beiträge zur Anthropologie von Kreta [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 45. Jahrg., H. 3 (1913), s. 307-393
5. Miszkiewicz B, Antropologische Struktur der Mazedonischen Bevölkerung [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, 62, 1961
6. Schiff F., Beiträge zur Anthropologie des südlichen Peloponnes. (Die Mani.) [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 46. Jahrg., H. 1 (1914), s. 14-40
7. Wrzosek A., Ćwirko-Godycki M., Macedończycy. Materjały antropologiczne, 1931

Odpowiedniki w innych typologiach:

• Paudler - rasa kromaniońska
• Debec - rasa proto-europeidalna
• Żejmo-Żejmis - element Cr (Cro-Magnon)
• Kocka - rasa paleoeuropeidalna

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - "słuszny"; wskaźnik główny 77.3 (głowa dość długa); wskaźnik twarzy całkowity - 81.9 (szeroka);  wskaźnik nosowy - 75 (szerokawy); 

profil nosa: wklęsły słabo

kolor skóry - biała; kolor oczu - 14 (niebieskie); kolor włosów - J (jasne);

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

Opis jest z Michalskiego, ale to samo zdjęcie było u Stolarczyka [1999] (patrz poniżej) w lepszej jakości.

wzrost - 178; wskaźnik główny 73.8 (głowa długa) ; wskaźnik twarzy całkowity - 82.8 (dość szeroka); wskaźnik nosowy - 73.5 (szerokawy); 

kolor skóry - jasnopłowa; kolor warg - różowe; kolor oczu - 30 (jasne); kolor włosów - J (jasne); kształt włosów: proste gładkie

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik główny: 74.2; wskaźnik twarzy całkowity - 79.7; wskaźnik górnotwarzowy - 47.8;  wskaźnik nosowy - 55.1; wskaźnik oczodołowy [mf] 74.4; wskaźnik wysokościowo-długościowy: 74.7; wskaźnik ciemieniowo-potyliczny: 81.2

Określony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik główny  - 68,3; wskaźnik wysokościowo- długościowy - 69,3; wskaźnik wysokościowo-szerokościowy - 101,5; wskaźnik czołowo-ciemieniowy - 71,0; wskaźnik p.c.ast.(???) - 83,3; wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy. - 105,1; wskaźnik oczodołowy - 71,7; wskaźnik górnotwarzowy 47,6; wskaźnik nosowy - 50.0