Antropologia
Fizyczna

wzrost i budowa ciała:

wzrost: średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w wielu populacjach, jest na pewno wyższy

• niski lub średni (x-169)

budowa:

• o krępej, masywnej lub przysadzistej budowie ciała
• kościec mocny, mięśnie dobrze rozwinięte i obfita podściółka tłuszczowa
• głowa relatywnie duża w porównaniu z resztą ciała
• szyja krótka, gruba, o bardzo słabo zaznaczonej grdyce
• tułów długi; o szerokich, prawie poziomych barkach i szerokich biodrach; klatka piersiowa krótka; szeroka i głęboka; obwód pasa duży
• pośladki silnie wypukłe
• pierś kobieca półkulista, często obfita
• kończyny krótkie, silnie umięśnione, nogi nierzadko uderzają swą nadmierną grubością
• dłonie małe, krókie, grube i pulchne, o krótkich palcach
• stopy krótkie, szerokie i dobrze wysklepione o dość wysokim podbiciu

głowa / czaszka:

wskaźnik główny: głowa brachycefaliczna (83-x)

wskaźnik wysokościowo-długościowy: głowa przeważnie średnio wysoka do początkowych zakresów wysokiej (x-70), podobnie czaszka (x-77)

 wskaźnik wysokościowo-szerokościowy:  głowa przeważnie spłaszczona od góry lub  średnio wysklepiona (x-85), podobnie czaszka (x-94)

cechy opisowe głowy:

• skronie wyraźnie wypukłe, ciemię wysklepione, potylica wąska, łagodnie zaokrąglona
• czoło wąskie, wysokie, ku górze wyraźnie rozszerzające się, prostopadłe, czasem wypukłe
• słabo zaznaczone łuki brwiowe, płaskia gładzizna i wyraźne guzy czołowe

cechy opisowe czaszki:

• czaszka różnej wielkości (Michalski podawał że stosunkowo duża; Wierciński że mała); mezomorficzna; masywna, grubokoścista, dość słabo urzeźbiona
• czaszka w normie wierzchołkowej sferoidalna
• krawędź otworu gruszkowatego nieostra

twarz:

wskaźnik twarzowy całkowity: twarz szeroka (x-83)

wskaźnik górnotwarzowy: niska twarz górna (x-50)

fizjonomia:

• kształt twarzy: pełny, okrągławy, często bardzo szeroko owoidalny (jajowaty)
• miękkie rysy
• łuki jarzmowe wyraźnie zaznaczone, silnie rozstawione, stosunkowo daleko ku przodowi osiągające największą szerokość
• wydatne kości policzkowe, policzki niewklęsłe
• panniculus malaris dobrze rozwinięty, nierzadko maskujący kości policzkowe
• profil poziomy twarzy: płaskawy
• profil pionowy twarzy: orto- i mezognatyczny; z lekkim prognatyzmem zębodołowym, w seriach z Azji jest znacznie silniej wyrażony

nos:

wskaźnik nosowy: nos średnio szeroki do szerokiego (70-x gla głowy, 50-x dla czaszki)

cechy opisowe:

• niewielki
• nasada nosa szeroka
• grzbiet nosa szeroki
• profil nosa wklęsły, falisto-wklęsły lub prosty
• koniuszek zaokrąglony, często zadarty
• nozdrza niskie, grube i wydęte,
• przegroda wzniesiona, rzadziej pozioma, szeroka
• otwory krótkie i okrągławe
• nieostra krawędź otworu gruszkowatego nosa

wydatność nosa: o słabo wydatny

szczęka górna, żuchwa, zęby, żuchwa:

górna szczęka:

cechy opisowe górnej szczęki:

• szczęka górna niska
• dół nadkłowy słabo zaznaczony

W Europie niekiedy z lekkim mezognatyzmem / prognatyzmem zębodołowym, w seriach z Azji jest znacznie silniej wyrażony i występuje u większoścu osobników.

żuchwa:

• żuchwa miernie wysoka i szeroka o wyraźnie zaznaczonych kątach (gonionach)
• o mało wydatnym ale mocnym żwaczu
• o płaskim, często cofniętym podbródku

zęby:

• średniej wielkości
• żółtawe
• mocne

usta:

• usta niewielkie,niezbyt grube
• warga górna wysoka
• o wargach miernej grubości, niekiedy cienkich, ciemno-karminowych
• rynienka podnosowa płytka, szeroka, słabo odgraniczona
• bruzda nosowo-wargowa szczątkowa lub niezaznaczona

oczodoły:

• wielkość:małe
• niskie, rzadko średnie - wskaźnik oczodołowy [mf]  x-82

oczy:

• kolor oczu:oczy ciemne (1-6), wyjątkowo tylko ze słabym odcieniem zielonawopiwnym (7)
• małe,
• niezbyt płytko osadzone
• ukształtowanie powieki górnej: fałda powiekowa pospolita i dobrze rozwinięta; z tendencją do słabo lub średnio wyrażonej fałdy mongolskiej, w Europie przeważnie jej brak

• szpara oczna zwykle wąska, często ukośna; wrzecionowata, rzadziej esowata (głównie w Azji)

włosy:

• kolor włosów: szatynowe, czarno-brunatne lub czarne (T-Y w skali Fischera-Sallera lub 5 i 27 w skali Fischera)
• kształt włosów: zupełnie proste,
• rzadkie ale grube, często sztywne; w Azji znacznie bardziej niż w Europie [Czortkower 1934]
• łysina rzadka i późna, typu czołowego

skóra:

• kolor skóry: płowa lub śniada z wyraźnie żółtawym odcieniem, w Europie jaśniejsza niż w Azji [Czortkower 1934]
• bez rumieńca
• bez piegów
• gruba
• na czole luźna
• słabo i późno marszcząca się
• w Europie występuje bardzo rzadko u dzieci tzw. plama mongolska, w Azji znacznie częściej [Czortkower 1934]

uwłosienie:

• owłosienie ciała skąpe, często nawet w okolicy łonowej dość proste
• zarost skąpy lub nierównomierny, niekiedy szczątkowy, twardy
• brwi cienkie i skąpe, ukośne lub wzniesione, rzadziej poziome
• rzęsy krótkie i rzadkie

uszy:

• niewielkie
• niezbyt grube
• najczęściej przylegające

Uwagi

1. Nazywana przez innych antropologów rasą alpejską lub rasą wschodnią.

2. To tylko moja luźna sugestia, ale uważam że ta rasa może być związany z tzw. ludnością ANE (Ancient North Eurasian), wyróżnianą na podstawie cech genetycznych i uważaną ża przejściową między wschodnią Europą, a połnocną Azją.

3. W porównaniu z pierwotnym ujęciem Michalskiego i całego kierunku morfologiczno-porównawczego, jak też Czekanowskiego, postanowiłem rozdzielić rasę laponoidalną na warianty morfologiczne europejski i azjatycki (to moja własna interpetacja).

Różnią się nasileniem cech opisowych odmiany żółtej takich jak procent fałdy mongolskiej, skośność szpary ocznej, spłaszczenie profilu poziomego twarzy, prognatyzm zębodołowy, bardziej żółtawy odcień skóry, sztywniejsze włosy. We wskaźnikach i wymiarach nie ma większej różnicy.

Dla czaszek kąty spłaszczenia twarzy i nosa oraz stopień rozwoju prognatyzmu zębodołowego miałyby zapewne największe znaczenie diagnostyczne przy rozróżnieniu między dwoma wariantami.

Oczywiście oba warianty tej rasy mają też swoje skupienia geograficzne (Europa i Azja wschodnia). Rejon zachodniej Syberii / Uralu byłby miejscem ich "klinowego"  przechodzenia jeden w drugi.

Zobacz opis wariantu azjatyckiego rasy laponoidalnej (L)

Występowanie:

W Polsce bardzo nieliczna 0,9% (wśród przebadanych 36532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej). Najliczniej spotykany wtedy w południowej i centralnej części kraju. Rasa ta w czystej formie była rzadka, ale poprzez swoje typy mieszane (głównie subnordyczny, bałtycki, alpejski i sublaponoidalny) element laponoidalny stanowił znaczną część mieszkańców naszego kraju.

Rasa / typ elementarny laponoidalny (L) należy do grupy typów centralnych. Typ ten koncentruje się u Lapończyków. Nader nielicznie występuje w Europie w postaci czystej. Cześć osobników zaliczanych do tego typu należy być może uważać za laponoidokształtne formy typu alpejskiego. Jednakże trzeba pamiętać że poprzez swoje typy mieszane, element laponoidalny jako ich część składowa, jest bardzo liczny w Europie i również  Polsce.

Warto jednak podkreślić że i azjatyccy laponoidzi zdają się wykazywać właściwości odmiany żółtej w stopniu wyraźnie słabszym niż inne rasy  tej odmiany. Dlatego przez Wiercińskiego rasa ta została  zaliczona do formy przejściowej do odmiany białej.

Dla porównania:

wariant europejski 

składy typologgiczne

Europa

• Lapończycy (♂) - 8.3% i (♀) - 17.6%
• region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 2.4%
• Ukraińcy z Zachodniej Ukrainy (♂) - 2.1%
• Serbia (♂) - 2%
• Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 2%
• Rumunia (Karpaty południowe) dla (♂) - 0.4%

Środkowa Azja

1. Tadżykistan (♂) - 0.5%

składy rasowe (w nawiasach typy według liczebości, znak >> oznacza dużą przewagę nad kolejnymi typami)

Europa północna - przewaga typu subnordycznego (AL), u Lapończyków dośc liczna rasa laponoidalna (L). U Norwegów element laponoidalny bardzo nieliczny.

• Laponki, płw Kola (♀) - 48.6% (AL > EL > L > YL >> HL)
• Lapończycy, płw. Kola (♂) - 43.9% (AL > YL > EL > L > HL)
• Norwegia (♂) - 4.2% (AL >> YL)

Europa płn-zach.-  element laponoidalny mało liczny, głównie w postaci typu (AL).

• Niemcy płn. i środkowe (♂) - 14% (AL > ?)
• Walijczycy (♂) - 9.2% (AL > YL > | HL, EL | )

Europa środkowa - element laponoidalny stanowi z reguły drugi pod względem liczebności składnik, zawsze składa się na niego na pierwsyzm miejscu  typ (AL), na drugim (HL).

• Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 36.7% (AL >> HL > | L,YL | > EL)
• Ukraińcy z Zachodniej Ukrainy (♂) - 34.4% (AL >> HL > EL > YL  > L)
• Łużyczanie (♀) - 35.1% (AL >> HL > YL)
• Polska (♂) - 31.1% (AL >> HL > YL > EL > L)
• region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 27.6% (AL >> HL > EL > L)
• Łużyczanie (♂) - 25.4% (AL >> HL)

Bałkany pozostałe

• Serbowie (♂) 26.8% (AL >> HL > EL > L > YL)
• Rumunia, Karpaty płd. (♂+♀) 19.7% (AL > HL >> EL > YL > KL > L)
• Albania (♂+♀?) 18.1% (HL > AL > ?)

Macedonia - najwięcej typu alpejskeigo (HL), w niektórych grupach przeważą (AL) lub (EL).

• Macedonia (Łuczak 1974, ♂+♀?) 24.6% (HL >> AL > ?)
• Karakaczanie (♂) - 20% ( | EL, HL | > | YL, BL | )
• Macedonki prawosławne, wschód (♀) - 19.39% (AL > EL > HL > YL)
• Macedończycy prawosławni, wschód (♂) - 18.05% (HL >> AL > EL > YL)
• Macedończycy prawosławni, zachód i centrum (♂) - 14.15% (HL > EL > AL  >YL)
• Aromuni, wschód i południe (♂) - 13.46% (HL >> EL > AL > YL)
• słowiańskojęzyczne muzułmanki (♀) - 10.64% (AL > HL > EL > YL)
• słowiańskojęzyczni muzułmanie, wschód (♂) - 10% (EL > YL > | AL, HL | )

Grecja - przeważa typ alpejski (HL).

• Grecja, Kreta (♂) - 8.2% (HL > YL > AL > EL)
• Grecja, płd. Peloponez (♂) 7.63% (HL > AL > | YL,   EL |)

Europa  (grupy etniczne pochodzenia zachodnio i południowo-azjatyckiego)

• Cyganie serbscy (♂) - 7.8% (EL > HL)

Turcy - element laponoidalny niezbyt liczny. Składa się na niego głównie typ alpejski (HL). Daleko na drugim miejscu z reguły typ sublaponoidalny (EL) lub typ (AL). Ten drugi to prawdopodobnie potomkowie ludności muzułmańskiej przesiedlonej z Bałkanów.

• Smyrna, zachodnia Turcja (♂) - 16.05% (HL >> EL > YL)
• Kastamuni, północna Turcja  (♂) - 15.69% (HL >> AL > EL)
• Anatolia, środkowa Turcja (♂) - 10.91% (HL >> AL)
• Bursa, płn-zachodnia Turcja (♂) - 10.78% (HL >> EL > AL )
• Konya, środkowo-południowa Turcja (♂) - 9.82% (HL >> AL)
• Dardanele, płn-zachodnia Turcja (♂) -  9.46% (HL >> YL)
• Wschodnia Turcja (♂) -  6.41% (HL >> EL)

Zachodnia Azja - element laponoidalny niezbyt liczny. Przeważnie występuje tu typ (KL).

• Jemen, wybrzeże (♂) - 10.78% (KL)
• Ormianie, iracki Kurdystan (♂+♀, n=8)  9.37% (KL)
• Iran, Żydzi z Ishafan (♂) - 1.56% (HL)
• Iran środkowo-południowy, Kinaresh (♂) - 1.39% (KL)

Azja Środkowa - element laponoidalny niezbyt liczny. Składa się na niego głównie typ (HL).

• Tadżykistan (♂) - 10.1% (HL >> AL > KL > EL > L)

Azja południowa - element laponoidalny praktycznie nie występuje.

• Sikhowie, płn-zach. Indie (♂) - 1.32% (EL)

Północna Afryka - element laponoidalny bardzo rzadki. Głównie typy (KL), (EL) i (BL).

1. Egipt (♂) - 6.3% (KL > EL > BL > HL)
2. Libia (♂+♀) - 3.5% (EL > BL > | KL, YL | > HL)

BIBLIOGRAFIA:

1. Henzel T., Michalski I., Podstawy klasyfikacji człowieka w ujęciu Tadeusza Henzla i Ireneusza Michalskiego (oraz dyskusja do artykułu), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955 link
2. Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
3. Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodzensis. Folia Zoologica et Anthropologica, t. 4, 1986, s. 79-138
4. Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu), Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953
5. Michalski I., Składniki antropologiczne ludności Śródziemnomorza. Cz. 1, Rasy, Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1963, Tom 6, Numer 2(22) , s. 60-69 link
6. Michalski I., Składniki rasowe Chińczyków, 1938
7. Michalski I., Struktura Antropologiczna Polski, 1949
8. Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
9. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru, Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
10. Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
11. Wierciński A.,  Bielicki T., The Racial Analysis of Human Populations in Relation to Their Ethnogenesis, Current Anthropology, Vol. 3, No. 1 (Feb., 1962), s. 2+9-46 link 

składy z poniższych opracowań określiłiem metoda morfologiczno-porównawczą na bazie podanych tam materiałów indywidualnych:

1. Cipriani L., Osserviazioni antropometriche su indigeni asiatici e africani [w:] Archivo per L'Antropologia e la etnologia, vol LX-LXI, 1932, s. 57-115
2. Field H., Contributions to the anthropology of Iran [w:] Publications of the Field Museum of Natural History. Anthropological Series, Vol. 29,No. 2 (DECEMBER 15, 1939), s. 511, 513-706
3. Field H., The anthropology of Iraq. Part II. Number 2. Kurdistan, 1951
4. Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260
5. Luschan F., Beiträge zur Anthropologie von Kreta [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 45. Jahrg., H. 3 (1913), s. 307-393
6. Miszkiewicz B, Antropologische Struktur der Mazedonischen Bevölkerung [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, 62, 1961
7. Schiff F., Beiträge zur Anthropologie des südlichen Peloponnes. (Die Mani.) [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 46. Jahrg., H. 1 (1914), s. 14-40
8. Wrzosek A., Ćwirko-Godycki M., Macedończycy. Materjały antropologiczne, 1931

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

+ dla osobnika A część danych i zdjecie profilowe z pracy: Żejmo-Żejmis S., Struktura rasowa Skandynawii, 1935.

A. Lapończyk z Norwegii - wariant pośredni?:  wzrost 161; wskaźnik główny: 85.5 (głowa krótka); wskaźnik sklepieniowy: 73.3; wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 73.4 (szerokie czoło); wskaźnik twarzowy całkowity: 74 (barzo szeroka); wskaźnik nosowy 74.5 (średnio szeroki); kolor oczu: 7 (w skali Martina - zielonawopiwne); kolor włosów: 4 (w skali Fischera - ciemnobrązowe)

B.Chińczyk z Kwantungu - wariant azjatycki

C. Polak z Kieleckiego - wariant europejski: wskaźnik główny: 85.9; wskaźnik twarzowy całkowity: 79.5; wskaźnik nosa 73.5; oczy: 7; włosy: V