Rasa wyżynna (Q)

Jedna z ras (typów elementarnych) w typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego. Odmiana żółta. Rasa wyżynna (względnie typ elementarny wyżynny) oznacza się symbolem Q. In English: Highland race (Q).

Ogólna charakterystyka:

Główne cechy:

  • wzrost różny, z reguły średni (157-x)
  • budowa leptosomatyczno-atletyczna
  • czaszka średnio wysoka ale za to wysklepiona
  • głowa bardzo długa ( wsaźnik główny x-75), czaszka dość duża, średnio urzeźbiona, archimorficzna
  • czoło pochylone, niskie, przeważnie wydatne łuki nadoczodołowe
  • twarz  średnio szeroka do wąskiej (wsk. twarzowy 84-x), kości policzkowe wystające, grube rysy, kontur twarzy często romboidalny
  • profil poziomy twarzy: płaskawy lub płaski
  • profil pionowy twarzy: mezognatyczny, prognatyzm zębodołowy dość częsty
  • nos średnio szeroki do szerokiego (wsk. nosowy 70-x), wklęsły, wklęsło-wypukły lub prosty o spłaszczonym końcu, nasada nosa niska i szeroka; nos przypłaszczony
  • oczodoły dość niskie (wsk. oczodołowy x-82)
  • kolor oczu: oczy ciemne (2-6)
  • oprawa oka: fałda mongolska nie zawsze występuje; szpara oczna przeważnie pozioma
  • kolor włosów: czarne, rzadziej ciemnobrązowe (V-Y)
  • kształt włosów:  proste sztywne, bardzo rzadko słabo faliste
  • kolor skóry: oliwkowozółta, zółtawosniada, nieraz bardzo jasna, niemal płowa
  • owłosienie ciała bardzo słabe

Cechy dyskwalifikujące danego osobnika jako przedstawiciela tej rasy (mimo posiadania innych wyżej wymienionych):

  • czaszka słabo wysklepiona
  • wpukły lub garbaty nos
  • wysoka nasada nosa
  • silne owłosienie ciała
  • mocno faliste włosy
  • twarz zupełnie ortognatyczna

Frakcje:

  • frakcja centralna (Qq) - wzrost (167-x)
  • frakcja peryferyczna (qQ) - wzrost (157-166)

Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tej rasy.

wzrost i budowa:

wzrost -  średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w wielu populacjach, jest zapewne wyższy

  • generalnie średni, od niskiego do częściej wysokiego (157-x)

budowa:

głowa / czaszka:

wskaźnik główny - dolichocefaliczny (x-76)

wskaźnik wysokościowo-długościowy czaszka śednio wysoka

wskaźnik wysokościowo-szerokościowy - czaszka bardzo wysklepiona

cechy opisowe:

  • czaszka dość duża
  • archimorficzna
  • grube kości czaszki

czoło:

oczodoły:

twarz:

wskaźnik twarzowy całkowity - twarz średnia do wąskiej (84-x)

wskaźnik górnotwarzowy  (x-47)

cechy opisowe:

  • kontur twarzy często romboidalny
  • o rysach grubych
  • średnio rozstawione , masywne i wystające do przodu kości jarzmowe
  • silnie wystające kości policzkowe (tylko w 14% przypadków nie są wydatne), również wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy to podkreśla
  • podściółka tłuszczowa (panniculus malaris) jest na nich słaba
  • profil poziomy twarzy: płaskawy lub płaski
  • profil pionowy twarzy: z silną tendencją do mezo- lub prognatyzmu zębodołowego

nos:

wskaźnik nosowy - nos co najmniej średnio szeroki (x-70 dla głowy, 50-x dla czaszki)

cechy opisowe:

wydatność nosa:słabo wydatny

żuchwa i szczęka:

często silny prognatyzm zębodołowy:

oczy:

  • kolor oczu: oczy ciemne, najczęściej piwne (2-6), rzadko ciemnopiwne

szpara oczna:  wąska, przeważnie pozioma,  czasami esowata

ukształtowanie powieki górnej: fałda mongolska nie zawsze występuje

włosy:

  • kolor włosów: ciemne (V-Y), średnio 83,5), nie zawsze kruczoczarne (w Chinach 14% odcieni jasniejszych niż Y)
  • kształt włosów: proste, bardzo rzadko słabo falujące
  • sztywne, niezbyt gęste

skóra:

kolor skóry: oliwkowożółta, żółtawośniada, często bardzo jasna, niemal płowa

  1. Chiny (♂) -  9.25 (7-12)
  • silnie opalająca się na słońcu

owłosienie:

  • zarost twarzy czasami dość obfity (średnio w 14% przypadków)
  • brwi często krzaczaste

Uwagi:

Ze średnich dla Chin wyłączyłem jednego osobnika który był w typie ZI i dołączyłem dwóch, pierwotnie umieszczonych w ZQ przez Michalskiego.

Występowanie:

W Polsce w czystej postaci nie występuje ale poprzez swoje typy mieszane (obecnie jest to prawie wyłącznie typ czuchoński AQ) element wyżynny stanowi niewielką część mieszkańców kraju. W średniowieczu i epokach dawniejszych liczniejszy w Europie środkowej i wschodniej, wtedy również w czystej postaci (np. w znalezisakch górnopaleolitycznych z Oberkassel). Należał on na jej obszarze do grupy typów archaicznych. Np. w szczątkach z Częstochowy-Rakowa (kultura łużycka) występował w odsetku 5.3%.

Występowanie pochodnych rasy wyżynnej (głównie typy czuchoński AQ, dużo rzadziej południowo-wschodni EQ) wśród ludności Polski przedwojennej, koncentrowało się w rejonach będących dawnymi pustkami rubieżnymi, między terytoriami poszczególnych plemion słowiańskich (Polan, Wiślan, Mazowszan itd.). Wskazuje to wg Michalskiego że byli to potomkowie ludności przedsłowiańskiej, zepchnięci w tereny pograniczne. Prawdopodobnie wywodzący się z kultur prafińskich lub nawet kultur górnopaleolitycznych kręgu północno-wschodniego. Na pochodzenie związane z ludnością ugrofińską wskazuje też maksimum północno-wschodnie występowania pochodnych typu wyżynnego w Polsce przedwojennej (czyli obecna północno-zachodnia Białoruś).

Jest to jeden z najbardziej archaicznych składników odmiany żółtej, jakby "żółty" kromanionoid, szeroko rozpowszechniony także w populacjach wschodnioeuropejskich, aż po okres średniowieczny. Jeden z charakterystycznych składników ludności wschodniofińskiej, a ponadto Tybetu i zachodnich oraz południowych Chin. Sięga też do Indochin.

sklady typologiczne:

  • Chiny (♂) 6.42%
  • Gołdowie (♂)  1.69%
  • Mongolia (♂) 1.1%
  • Mongolia (♀)  0.5%

składy rasowe (w nawiasach poszczególne typy wg liczebności):

wschodnia Azja

  • Wietamczycy (♂+♀) - 32.3% (nie mam podziału na typy)
  • Chiny (m) - 29.36% (ZQ > LQ > MQ > Q)
  • Chamneganie, plemię Ewenków (♂+♀) - 25% (nie mam podziału na typy)
  • Gołdowie (♀) - 22.41% (ZQ)
  • Oroczoni (♂+♀)  - 22% (LQ > ZQ > MQ)
  • Korea Północna (♀) - 17.9% (ZQ > LQ > MQ) - seria [Stolarczyk 1976]
  • Korea Północna (♂) - 15.3% (ZQ > MQ > LQ > IQ) - seria [Stolarczyk 1976]
  • Mongolia (♀) - 15.4% (ZQ > LQ > MQ >IQ > |Q, HQ| )
  • Gołdowie (♂) - 15.25% (ZQ > | QI, MQ | > Q)
  • Mongolia (♂) - 14.4% (ZQ > LQ > MQ > |Q, HQ| > IQ)
  • Korea Północna (♂) 13.92% (MQ > ZQ > LQ) - seria [Niemiec 1965]

zachodnia Azja i północna Afryka (tylko w postaci typów mieszanych z odmianą białą)

  1. Tadżykistan (♂) - 4.8% (HQ > AQ > EQ > KQ)
  2. Egipt (♂) - 4.9% (EQ > BQ > KQ > HQ > AQ)
  3. Libia (♂+♀) -  2.5% (BQ > EQ > KQ)

Europa (tylko w postaci typów mieszanych z odmianą białą, głownie jest to typ czuchoński AQ)

  • Niemcy płn. i środkowe (♂) - 4.9% (AQ)
  • Ukraińcy z Zachodniej Ukrainy (♂) - 4% (AQ >> | EQ, HQ |)
  • Rumunia, Karpaty płd. (♂+♀) 3.4% (AQ > HQ > EQ)
  • Polska (♂) - 3.3 % (AQ >> | HQ, EQ | )
  • Norwegia (♂) - 3.1% (AQ)
  • Walijczycy (♂) - 2.5% (AQ)
  • Lapończycy, płw. Kola (♂) - 2.9% (AQ)
  • region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 2.2% (AQ > EQ > HQ > | YQ,  LQ | )
  • Laponki, płw Kola (♀) - 1.4% (AQ)
  • Serbowie (♂) 0.8% (AQ > EQ)
  • Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 0.5% (AQ), porównanie składu rasowego z Niemcami północnymi i środkowymi może sugerować że niemieccy koloniści przybywali do Polski raczej z południowych Niemiec, co potwierdzają też źródła.

BIBLIOGRAFIA:

  1. Mydlarski J., Rasa [w:] Człowiek, jego rasy i życie, 1939 (opis typu wyżynnego tam podany za Michalskim)
  2. Henzel T., Michalski I.,Podstawy klasyfikacji człowieka w ujęciu Tadeusza Henzla i Ireneusza Michalskiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955 (zobacz opis tej rasy)
  3. Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965
  4. Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
  5. Michalski I., Składniki antropologiczne ludności Śródziemnomorza. Cz. 1, Rasy [w:] Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1963, Tom 6, Numer 2(22) , s. 60-69 link
  6. Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodziensis, Folia Zoologica et Anthropologica, 4, 1986, s. 79-138
  7. Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953 link
  8. Michalski I., Składniki rasowe Chińczyków, 1938
  9. Michalski I., Składniki rasowe Chińczyków [w:] odbitka ze sprawozdań TNW XXXI, Wydział IV, str 1 - 4, 1938
  10. Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
  11. Niemiec S., Analiza antropologiczna studentów Koreańczyków [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr 18, 1965, s. 5-53
  12. Poniatowski S., Gołdowie, Oroczoni: tablice antropometryczne, 1914 link
  13. Stęślicka W., Powstanie odmian ludzkich, 1963
  14. Stolarczyk H., Charakterystyka antropologiczna Korea Północnańczyków. Część I [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 81-108
  15. Stolarczyk H., Charakterystyka antropologiczna Korea Północnańczyków cz. II [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 3, 1976, s. 3-28
  16. Stolarczyk H., Zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe człowieka [w:] red. Malinowski A., Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, 1999
  17. Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
  18. Wierciński A. i Bielicki T., The Racial Analysis of Human Populations in Relation to Their Ethnogenesis [w:] Current Anthropology, Vol. 3, No. 1 (Feb., 1962), s. 2+9-46 link 
  19. Wokroj F., Ludność nadamurska w świetle antropologicznych materiałów Stanisława Poniatowskiego [w:] Lud, nr 50, 1966, s. 121-189

tylko składy typologiczne / rasowe

  1. Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
  2. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, 1964, s. 209-238
  3. Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
  4. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru, Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
  5. Stolarczyk H., Próba ujęcia struktury antropologicznej Cyrenajki, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 40, 1970, s. 123-148

 Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi

Objaśnienia do powyższych danych:

  1. ♂ - mężczyźni
  2. ♀ - kobiety
  3. w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)
  4. Najważniejsze zakresy zmienności, służące do różnicowania z innymi typami, podane są w sekcji "Główne cechy". Podane w dalszym opisie średnie dla cech mają znaczenie informacyjne.

Przykład 1. Michalski I., Składniki rasowe Chińczyków, 1938
 

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 169; wskaźnik główny 73.9; wskaźnik wys-dług. - 64.2;  wskaźnik twarzy całkowity - 89.4; wskaźnik górnotwarzowy - 56.5; wskaźnik nosowy - 72; prognatyzm zębodołowy
 
Rasa wyżynna (Q) - Chiny (u Czekanowskiego w związku z niewyróżnianiem tego typu, był oznaczany jako przedstawiciel typu pacyficznego)
 
Typ wyżynny (Q)
 
 
 

Przykład 2. Stolarczyk H., Charakterystyka antropologiczna Koreańczyków. Część I, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 81-108

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 176.8; wskaźnik główny 75.5(głowa dość długa); wskaźnik twarzy całkowity - 93.9 (bardzo wąska); wskaźnik nosowy - 71.9 (średnio szeroki);

wskaźnik wys-dług. - 64.2 (głowa niskawa);  wskaźnik wys-szerok. - 85.1 (dość wysklepiona głowa);

wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 95.4 (jarzma dość szerokie); wskaźnik górnotwarzowy - 56.5 (twarz górna dośc wysoka); wskaźnik wysokości nosa - 41.0 (dość niski);

kolor skóry -żółtawa ciemna; kolor oczu - 79; kolor włosów - Y;

oprawa oka: fałda mongolska silna; kształt włosów: proste sztywne

Rasa wyżynna (Q) - Korea Północna

Typ wyżynny (Q)

 

 

 

Przykład 3. Michalski I., Składniki antropologiczne ludności Śródziemnomorza. Cz. 1, Rasy, Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1963, Tom 6, Numer 2(22) , s. 60-69

Przy okazji widać na jakie manowce mogła często wyprowadzić klasyfikacja statystyczna metodą Czekanowskiego:)

Rasa wyżynna (Q) - Chiny

typ wyżynny (Q)

 

Materiał kostny:

Przykład 1. Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik główny: 68.1 (czaszka bardzo długa); wskaźnik wysokościowo-długościowy [po-b]: 59.6 (czaszka średnio wysoka); wskaźnik wys-szerok. [po-b]: 87.5 (czaszka wysoka); wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 75.8 (bardzo szerokie czoło); wskaźnik twarzy całkowity - 96.7 (twarz bardzo wąska); wskaźnik górnotwarzowy - 53.3 (wysokie twarz górna); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 95.3 (średnio szerokei jarzma); wskaźnik nosowy - 57.1 (nos szeroki); wskaźnik oczodołowy [mf] 73.7 (oczodoły niskie); wskaźnik szczękowy Virchowa: 68.4 (szeroka szczęka); dodatkowo bardzo silne łuki nadoczodołowe (3 w skali Michalskiego); średni prognatyzm zębodołowy (7 w skali Michalskiego)

Rasa wyżynna (Q)

Typ elementarny wyżynny (Q)

 

Przykład 2. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik główny: 72.3 (czaszka długa); wskaźnik wysokościowo-długościowy: 77.1 (czaszka wysoka); wskaźnik ciemieniowo-potyliczny: 82.3 (bardzo szeroka potylica); wskaźnik twarzy całkowity - 94.2 (twarz wąska); wskaźnik górnotwarzowy - 44.7 (bardzo niskie twarz górna); wskaźnik nosowy - 60 (nos bardzo szeroki); wskaźnik oczodołowy [mf] 70.4 (oczodoły bardzo niskie);  dodatkowo wystające kości policzkowe

Określony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953

Rasa wyżynna (Q)

rasa wyżynna (QQ)