Rasa wyżynna (Q)
- Szczegóły
- Kategoria: Indywidualna typologia rasowa - szkoła morfologiczno-porównawcza
Jedna z ras (typów elementarnych) w typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego. Odmiana żółta. Rasa wyżynna (względnie typ elementarny wyżynny) oznacza się symbolem Q. In English: Highland race (Q).
Ogólna charakterystyka:
Główne cechy:
- wzrost różny, z reguły średni (157-x)
- budowa leptosomatyczno-atletyczna
- czaszka średnio wysoka ale za to wysklepiona
- głowa bardzo długa ( wsaźnik główny x-75), czaszka dość duża, średnio urzeźbiona, archimorficzna
- czoło pochylone, niskie, przeważnie wydatne łuki nadoczodołowe
- twarz średnio szeroka do wąskiej (wsk. twarzowy 84-x), kości policzkowe wystające, grube rysy, kontur twarzy często romboidalny
- profil poziomy twarzy: płaskawy lub płaski
- profil pionowy twarzy: mezognatyczny, prognatyzm zębodołowy dość częsty
- nos średnio szeroki do szerokiego (wsk. nosowy 70-x), wklęsły, wklęsło-wypukły lub prosty o spłaszczonym końcu, nasada nosa niska i szeroka; nos przypłaszczony
- oczodoły dość niskie (wsk. oczodołowy x-82)
- kolor oczu: oczy ciemne (2-6)
- oprawa oka: fałda mongolska nie zawsze występuje; szpara oczna przeważnie pozioma
- kolor włosów: czarne, rzadziej ciemnobrązowe (V-Y)
- kształt włosów: proste sztywne, bardzo rzadko słabo faliste
- kolor skóry: oliwkowozółta, zółtawosniada, nieraz bardzo jasna, niemal płowa
- owłosienie ciała bardzo słabe
Cechy dyskwalifikujące danego osobnika jako przedstawiciela tej rasy (mimo posiadania innych wyżej wymienionych):
- czaszka słabo wysklepiona
- wpukły lub garbaty nos
- wysoka nasada nosa
- silne owłosienie ciała
- mocno faliste włosy
- twarz zupełnie ortognatyczna
Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tej rasy.
wzrost i budowa:
wzrost - średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w wielu populacjach, jest zapewne wyższy
- generalnie średni, od niskiego do częściej wysokiego (157-x)
budowa:
- leptosomatyczno-atletyczna, średnio 27.0
głowa / czaszka:
wskaźnik główny - dolichocefaliczny (x-76)
wskaźnik wysokościowo-długościowy czaszka śednio wysoka
wskaźnik wysokościowo-szerokościowy - czaszka bardzo wysklepiona
cechy opisowe:
- czaszka dość duża
- archimorficzna
- grube kości czaszki
czoło:
- czoło pochylone, szerokie, niewysokie
- z reguły wydatne łuki brwiowe
twarz:
wskaźnik twarzowy całkowity - twarz średnia do wąskiej (84-x)
wskaźnik górnotwarzowy (x-47)
cechy opisowe:
- kontur twarzy często romboidalny
- o rysach grubych
- średnio rozstawione , masywne i wystające do przodu kości jarzmowe
- silnie wystające kości policzkowe (tylko w 14% przypadków nie są wydatne), również wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy to podkreśla
- podściółka tłuszczowa (panniculus malaris) jest na nich słaba
- profil poziomy twarzy: płaskawy lub płaski
- profil pionowy twarzy: z silną tendencją do mezo- lub prognatyzmu zębodołowego
nos:
wskaźnik nosowy - nos co najmniej średnio szeroki (x-70 dla głowy, 50-x dla czaszki)
cechy opisowe:
- profil nosa: wklęsły, wklęsło-wypukły lub prosty o spłaszczonym końcu
- profil poprzeczny nosa: przypłaszczony
- nos krótki i szeroki
- nasada niska, szeroka
wydatność nosa:słabo wydatny
oczy:
- kolor oczu: oczy ciemne, najczęściej piwne (2-6), rzadko ciemnopiwne
szpara oczna: wąska, przeważnie pozioma, czasami esowata
ukształtowanie powieki górnej: fałda mongolska nie zawsze występuje
włosy:
- kolor włosów: ciemne (V-Y), średnio 83,5), nie zawsze kruczoczarne (w Chinach 14% odcieni jasniejszych niż Y)
- kształt włosów: proste, bardzo rzadko słabo falujące
- sztywne, niezbyt gęste
skóra:
kolor skóry: oliwkowożółta, żółtawośniada, często bardzo jasna, niemal płowa
- Chiny (♂) - 9.25 (7-12)
- silnie opalająca się na słońcu
Uwagi:
Ze średnich dla Chin wyłączyłem jednego osobnika który był w typie ZI i dołączyłem dwóch, pierwotnie umieszczonych w ZQ przez Michalskiego.
Występowanie:
W Polsce w czystej postaci nie występuje ale poprzez swoje typy mieszane (obecnie jest to prawie wyłącznie typ czuchoński AQ) element wyżynny stanowi niewielką część mieszkańców kraju. W średniowieczu i epokach dawniejszych liczniejszy w Europie środkowej i wschodniej, wtedy również w czystej postaci (np. w znalezisakch górnopaleolitycznych z Oberkassel). Należał on na jej obszarze do grupy typów archaicznych. Np. w szczątkach z Częstochowy-Rakowa (kultura łużycka) występował w odsetku 5.3%.
Występowanie pochodnych rasy wyżynnej (głównie typy czuchoński AQ, dużo rzadziej południowo-wschodni EQ) wśród ludności Polski przedwojennej, koncentrowało się w rejonach będących dawnymi pustkami rubieżnymi, między terytoriami poszczególnych plemion słowiańskich (Polan, Wiślan, Mazowszan itd.). Wskazuje to wg Michalskiego że byli to potomkowie ludności przedsłowiańskiej, zepchnięci w tereny pograniczne. Prawdopodobnie wywodzący się z kultur prafińskich lub nawet kultur górnopaleolitycznych kręgu północno-wschodniego. Na pochodzenie związane z ludnością ugrofińską wskazuje też maksimum północno-wschodnie występowania pochodnych typu wyżynnego w Polsce przedwojennej (czyli obecna północno-zachodnia Białoruś).
Jest to jeden z najbardziej archaicznych składników odmiany żółtej, jakby "żółty" kromanionoid, szeroko rozpowszechniony także w populacjach wschodnioeuropejskich, aż po okres średniowieczny. Jeden z charakterystycznych składników ludności wschodniofińskiej, a ponadto Tybetu i zachodnich oraz południowych Chin. Sięga też do Indochin.
sklady typologiczne:
- Chiny (♂) 6.42%
- Gołdowie (♂) 1.69%
- Mongolia (♂) 1.1%
- Mongolia (♀) 0.5%
składy rasowe (w nawiasach poszczególne typy wg liczebności):
wschodnia Azja
- Wietamczycy (♂+♀) - 32.3% (nie mam podziału na typy)
- Chiny (m) - 29.36% (ZQ > LQ > MQ > Q)
- Chamneganie, plemię Ewenków (♂+♀) - 25% (nie mam podziału na typy)
- Gołdowie (♀) - 22.41% (ZQ)
- Oroczoni (♂+♀) - 22% (LQ > ZQ > MQ)
- Korea Północna (♀) - 17.9% (ZQ > LQ > MQ) - seria [Stolarczyk 1976]
- Korea Północna (♂) - 15.3% (ZQ > MQ > LQ > IQ) - seria [Stolarczyk 1976]
- Mongolia (♀) - 15.4% (ZQ > LQ > MQ >IQ > |Q, HQ| )
- Gołdowie (♂) - 15.25% (ZQ > | QI, MQ | > Q)
- Mongolia (♂) - 14.4% (ZQ > LQ > MQ > |Q, HQ| > IQ)
- Korea Północna (♂) 13.92% (MQ > ZQ > LQ) - seria [Niemiec 1965]
zachodnia Azja i północna Afryka (tylko w postaci typów mieszanych z odmianą białą)
- Tadżykistan (♂) - 4.8% (HQ > AQ > EQ > KQ)
- Egipt (♂) - 4.9% (EQ > BQ > KQ > HQ > AQ)
- Libia (♂+♀) - 2.5% (BQ > EQ > KQ)
Europa (tylko w postaci typów mieszanych z odmianą białą, głownie jest to typ czuchoński AQ)
- Niemcy płn. i środkowe (♂) - 4.9% (AQ)
- Ukraińcy z Zachodniej Ukrainy (♂) - 4% (AQ >> | EQ, HQ |)
- Rumunia, Karpaty płd. (♂+♀) 3.4% (AQ > HQ > EQ)
- Polska (♂) - 3.3 % (AQ >> | HQ, EQ | )
- Norwegia (♂) - 3.1% (AQ)
- Walijczycy (♂) - 2.5% (AQ)
- Lapończycy, płw. Kola (♂) - 2.9% (AQ)
- region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 2.2% (AQ > EQ > HQ > | YQ, LQ | )
- Laponki, płw Kola (♀) - 1.4% (AQ)
- Serbowie (♂) 0.8% (AQ > EQ)
- Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 0.5% (AQ), porównanie składu rasowego z Niemcami północnymi i środkowymi może sugerować że niemieccy koloniści przybywali do Polski raczej z południowych Niemiec, co potwierdzają też źródła.
BIBLIOGRAFIA:
- Mydlarski J., Rasa [w:] Człowiek, jego rasy i życie, 1939 (opis typu wyżynnego tam podany za Michalskim)
- Henzel T., Michalski I.,Podstawy klasyfikacji człowieka w ujęciu Tadeusza Henzla i Ireneusza Michalskiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955 (zobacz opis tej rasy)
- Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965
- Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
- Michalski I., Składniki antropologiczne ludności Śródziemnomorza. Cz. 1, Rasy [w:] Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1963, Tom 6, Numer 2(22) , s. 60-69 link
- Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodziensis, Folia Zoologica et Anthropologica, 4, 1986, s. 79-138
- Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953 link
- Michalski I., Składniki rasowe Chińczyków, 1938
- Michalski I., Składniki rasowe Chińczyków [w:] odbitka ze sprawozdań TNW XXXI, Wydział IV, str 1 - 4, 1938
- Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
- Niemiec S., Analiza antropologiczna studentów Koreańczyków [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr 18, 1965, s. 5-53
- Poniatowski S., Gołdowie, Oroczoni: tablice antropometryczne, 1914 link
- Stęślicka W., Powstanie odmian ludzkich, 1963
- Stolarczyk H., Charakterystyka antropologiczna Korea Północnańczyków. Część I [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 81-108
- Stolarczyk H., Charakterystyka antropologiczna Korea Północnańczyków cz. II [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 3, 1976, s. 3-28
- Stolarczyk H., Zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe człowieka [w:] red. Malinowski A., Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, 1999
- Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
- Wierciński A. i Bielicki T., The Racial Analysis of Human Populations in Relation to Their Ethnogenesis [w:] Current Anthropology, Vol. 3, No. 1 (Feb., 1962), s. 2+9-46 link
- Wokroj F., Ludność nadamurska w świetle antropologicznych materiałów Stanisława Poniatowskiego [w:] Lud, nr 50, 1966, s. 121-189
tylko składy typologiczne / rasowe
- Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
- Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, 1964, s. 209-238
- Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
- Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru, Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
- Stolarczyk H., Próba ujęcia struktury antropologicznej Cyrenajki, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 40, 1970, s. 123-148
Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi
Objaśnienia do powyższych danych:
- ♂ - mężczyźni
- ♀ - kobiety
- w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)
- Najważniejsze zakresy zmienności, służące do różnicowania z innymi typami, podane są w sekcji "Główne cechy". Podane w dalszym opisie średnie dla cech mają znaczenie informacyjne.
wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika
wzrost - 169; wskaźnik główny 73.9; wskaźnik wys-dług. - 64.2; wskaźnik twarzy całkowity - 89.4; wskaźnik górnotwarzowy - 56.5; wskaźnik nosowy - 72; prognatyzm zębodołowyPrzykład 2. Stolarczyk H., Charakterystyka antropologiczna Koreańczyków. Część I, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 81-108
wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika
wzrost - 176.8; wskaźnik główny 75.5(głowa dość długa); wskaźnik twarzy całkowity - 93.9 (bardzo wąska); wskaźnik nosowy - 71.9 (średnio szeroki);wskaźnik wys-dług. - 64.2 (głowa niskawa); wskaźnik wys-szerok. - 85.1 (dość wysklepiona głowa);
wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 95.4 (jarzma dość szerokie); wskaźnik górnotwarzowy - 56.5 (twarz górna dośc wysoka); wskaźnik wysokości nosa - 41.0 (dość niski);
kolor skóry -żółtawa ciemna; kolor oczu - 79; kolor włosów - Y;
oprawa oka: fałda mongolska silna; kształt włosów: proste sztywne
Rasa wyżynna (Q) - Korea Północna
Przykład 3. Michalski I., Składniki antropologiczne ludności Śródziemnomorza. Cz. 1, Rasy, Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1963, Tom 6, Numer 2(22) , s. 60-69
Przy okazji widać na jakie manowce mogła często wyprowadzić klasyfikacja statystyczna metodą Czekanowskiego:)
Rasa wyżynna (Q) - Chiny
Materiał kostny:
Przykład 1. Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965
wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika
wskaźnik główny: 68.1 (czaszka bardzo długa); wskaźnik wysokościowo-długościowy [po-b]: 59.6 (czaszka średnio wysoka); wskaźnik wys-szerok. [po-b]: 87.5 (czaszka wysoka); wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 75.8 (bardzo szerokie czoło); wskaźnik twarzy całkowity - 96.7 (twarz bardzo wąska); wskaźnik górnotwarzowy - 53.3 (wysokie twarz górna); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 95.3 (średnio szerokei jarzma); wskaźnik nosowy - 57.1 (nos szeroki); wskaźnik oczodołowy [mf] 73.7 (oczodoły niskie); wskaźnik szczękowy Virchowa: 68.4 (szeroka szczęka); dodatkowo bardzo silne łuki nadoczodołowe (3 w skali Michalskiego); średni prognatyzm zębodołowy (7 w skali Michalskiego)Rasa wyżynna (Q)
Przykład 2. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika
wskaźnik główny: 72.3 (czaszka długa); wskaźnik wysokościowo-długościowy: 77.1 (czaszka wysoka); wskaźnik ciemieniowo-potyliczny: 82.3 (bardzo szeroka potylica); wskaźnik twarzy całkowity - 94.2 (twarz wąska); wskaźnik górnotwarzowy - 44.7 (bardzo niskie twarz górna); wskaźnik nosowy - 60 (nos bardzo szeroki); wskaźnik oczodołowy [mf] 70.4 (oczodoły bardzo niskie); dodatkowo wystające kości policzkoweOkreślony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953
Rasa wyżynna (Q)