W typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego typ mieszany między rasą armenoidalnym (H) i rasą laponoidalną (L) w wariancie europejskim. Typ alpejski oznacza się symbolem HL. In English: Alpine type.
Ogólna charakterystyka:
Główne cechy:
- wzrost różny, głównie średni
- budowa przeważnie krępa
- głowa brachycefaliczna (wskaźnik główny: 83-x), duża, mezomorficzna, o sferoidalnym konturze
- wysokość głowy średnia i bardzo słabo wysklepiona
- twarz od bardzo szerokiej do wąskiej (wsk. twarzowy: x-93) szeroko rozstawione, lekko wystające kości jarzmowe, policzki pełne
- nos od wąskiego do bardzo szerokiego, raczej niezbyt wydatny, profil od wklęsłego do prostego przeważnie, rzadziej wypukły i garbaty
- szczęka górna dość wysoka i zdecydowanie szeroka; żuchwa dość niska i szerokawa, często kanciasta; podbródek szeroki, nieraz płaski albo cofnięty
- oczodoły przeważnie średnie, nieraz niskie (wsk. oczodołowy: x-82), eliptyczne
- kolor oczu: ciemne, rzadko piwnozielonawe (1-7)
- oczy piwnozielonawe (7) występują tylko z włosami w zakresie U-Y
- oprawa oka: fałda powiekowa pospolita, różnie wykształcona, niekiedy ślad fałdy mongolskiej
- kolor włosów brunatne i ciemnoszatynowe, czasem czarne, rzadko kasztanowate (R-Y)
- kształt włosów: proste gładkie lub proste sztywne, rzadko lekko faliste
- kolor skóry: płowa lub śniada, niekiedy z odcieniem żółtawym, rzadko biała; dobrze się opalająca
Frakcje (podtypy)
Występują trzy frakcje, dwie wahające się między typami macierzystymi i jedna pośrednia. W każdej kolor oczu (3-7). Średnie dla frakcji na podstawie serii ze Struktury Antropologicznej Polski.
- frakcja armenoidalna (Hl) - twarz co najmniej średnio szeroka do wąskiej (84-x), kształ twarzy owalny lub eliptyczny; nos wąski (x-69), najmniej wydatny profil nosa włosy (R-Y), ślad fałdy mongolskiej (21,4%)
- frakcja pośrednia (hl) - twarz szeroka, często pięciokątna (x-83), nos wąski (x-69), średnio wydatny profil nosa , włosy (S-Y), ślad fałdy mongolskiej (25%)
- frakcja laponoidalna (hL) - twarz różna (72-100), przy szerokiej kształt okrągławy lub odwrotnie trapezowaty, nos co najmniej średnio szeroki (70-x), najbardziej wydatny profil nosa włosy (R-W), ślad fałdy mongolskiej (23,7%)
Różnice z innymi typami:
- różnica z typem pseudoalpejskim (YH) wyjaśniona przy jego opisie
- Frakcjami armenoidalna (Hl) i pośrednią (hl) typu alpejskiego różni się od typu dynarskiego (AH) albo wskaźnikiem nosowym 67-69, jeśli jest niższy to profil nosa jest wklęsły, bulwiasty, falisto-wklęsły. Jeśli tu nie ma różnic to patrzymy na obecność silnej fałdy powiekowej / śladu fałdy mongolskiej. W każdym przypadku mogą wchodzić jeszcze w grę dodatkowe cechy fizjonomiczne laponoidalne. W przypadku czaszki trzeba zwracać uwagę na wskaźniki wysokościowe i oczodołowy (czaszka dynarska w przeciwieństwie do alpejskiej jest wysoka i o wysokich oczodołach).
- różnica z typem subnordycznym (AL) to nie nachodzące na siebie zakresy pigmentacji oczu i włosów; typ alpejski, w przeciwieństwie do (AL) jest jednolicie ciemno pigmentowany, nie posiada oczu o barwie 8-16 i włosów A-Q, za to kolor ciemnozielonawy (7) występuje co najwyżej w zakresie włosów U-Y, włosy R-T zaś skojarzone są tylko z ciemnymi oczami (1-6); dodatkowo skóra jest ciemniejsza; wzrost u (AL) często jest też wyższy; poza tym występują różnice fizjonomiczne, co najlepiej widać porównując zdjęcia w galeriach obu typów.
- od swego rodzicielskiego typu laponoidalnego (L) różni się występowaniem w zakresach zmienności twarzy i nosów wąskich i średnio szerokich; obecnością profili nosa falisto-wypukłych, wypukłych czy garbatych, wyższymi oczodołami, mniejszym nasileniem cech odmiany żółtej jak przypłaszczenie profilu twarzy i nosa, prognatyzm zębodołowy, bardzo wystające kości policzkowe, czy bardzo słabe owłosienie i zarost, czy mocno "mongoloidalna" oprawa oka.
- od drugiego typu rodzicielskiego armenoidalnego (H), odróżnia go większe nasilenie tych cech, które z kolei w mniejszym nasileniu występują w porównaniu z laponoidalnym:) Przede wszystkim obecność profili wklęsłych i wklęsło-falistych nosa, możliwość występowania nosów o wskaźniku powyżej 65, brak włosów mocno falistych i kędzierzawych, obecność fałdy powiekowej lub śladu fałdy mongolskiej, wystające kości policzkowe, niższe oczodoły i czaszka
- różnica z typem (Bh) przy jego opisie
Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tego typu.
wzrost i budowa ciała:
wzrost: średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w całej populacji polskiej, jest na pewno wyższy
- wzrost różny, przeważnie średni
budowa:
- budowa na ogół krępa, nieraz ciężka
- kościec mocny, mięśnie masywne, podściółka tłuszczowa średnia lub obfita, ciekawe jest że obok wielkiej liczby osobników bardzo silnie zbudowanych, spotykają się nierzadko niemal asteniczni
- głowa w stosunku do reszty ciała średniej wielkości
- szyja niezbyt krótka, gruba o lekko zaznaczonej grdyce
- tułów długi, o szerokich, poziomych barkach i niezbyt szerokich biodrach, klatka piersiowa krótka ale szeroka i głęboka, obwód pasa średni lub duży
- pośladki wypukłe
- pierś kobieca średnio obfita, półkulista
- kończyny krótkawe, silnie umięśnione; nogi na ogół kształtne, choć nierzadko są i zbyt masywne
- dłonie niewielkie, szerokie i grube, o krótkich palcach
- stopy małe, krótkie, dość szerokie, dobrze wysklepione, o wysokim podbiciu
głowa / czaszka:
cechy opisowe głowy:
- skronie silnie wypukłe; ciemię sklepione; potylica wąska, o wydatnych liniach karkowych, słabo uwypuklona, często płaska
- czoło średnio wysokie, ku górze wyraźnie rozszerzające się (hypsifrontes), prostopadłe lub słabo pochylone
- często wydatne łuki brwiowe, niezbyt wypukła gładzizna i wyraźne guzy czołowe
- potylica zaokrąglona
cechy opisowe czaszki:
- czaszka średniej lub dużej wielkości, mezomorficzna, gruba, masywna i ciężka, dobrze urzeźbiona
- w normie wierzchołkowej sferoidalna
twarz:
- wskaźnik twarzowy całkowity: różny od szerokiego do wąskiego, zaleznie od frakcji; występują w zakresie zmienności równiez twarze wąskie, które na pierwszy rzut oka trudniej wykryć, bo na ogół twarz alpejska, w przeciwieństwie do dynarskiej, wygląda na szeroką nawet wtedy gdy posiada wysoki wskaźnik morfologiczny
fizjonomia:
- kształt twarzy: owalna, eliptyczna lub okrągława, nierzadko odwrotnie trapezowata lub pięciokątna
- o rysach nieostrych ale rzadko miękkich, często nieregularnych, niekiedy grubych, czasem nieoczekiwanie surowych
- łuki jarzmowe zwykle zaznaczone, szeroko rozstawione, nieznacznie tylko rozszerzające się ku uszom, o przesuniętym ku przodowi zygionie
- kości policzkowe zaznaczone, czasem wystające, policzki pełne
- panniculus malaris (obfita podściółka tłuszczowa na policzkach) pospolity
nos:
cechy opisowe (głowa)
- niezbyt słabo wydatny
- niewielki
- nasada nosa średnia lub niska, średnio szeroka
- grzbiet średnio szeroki
- profil nosa zwykle prosty lub falisty, poza tym częściej wklęsły niż wypukły
- koniuszek niezbyt tępo zakończony
- nozdrza dość wysokie, umiarkowanej grubości, słabo wypukłe, przegroda pozioma lub wzniesiona, oraz krótkie, otwory niewielkie
szczęka górna, żuchwa, zęby, usta:
górna szczęka:
cechy opisowe (głowa)
- szczęka górna dość wysoka i zdecydowanie szeroka
cechy opisowe (czaszka)
żuchwa:
- żuchwa niska, szerokawa, często kanciasta
- o silnie rozwiniętym żwaczu
- podbródek szeroki, raczej płaski, nierzadko cofnięty
zęby:
- średniej wielkości, równe
- białe
- zwykle dośc słabe
usta:
oczodoły:
- wskaźnik oczodołowy [mf] oczodoły niskie do średnich; przeciętnie dla (♂) 80.15 (76-83) i dla (k) 80.2 (73-81)
- średnie bezwzględne wymiary oczodołów dla czaszki:
- wysokość oczodołu dla (♂) - 33 mm (średnio wysokie)
- szerokość oczodołu [mf-ek] dla (♂) - 42 mm (szerokie)
- kształt: eliptyczne
oczy:
- kolor oczu: piwne, rzadko zielonawe (3 - 7)
- oczy małe
- niezbyt płytko osadzone
- szpara oczna wąska, pozioma lub ukośna, wrzecionowata, czasem oszczepowata lub esowata
- ukształtowanie powieki górnej: fałda powiekowa pospolita, często bardzo dobrze rozwinięta; ślad fałdy mongolskiej nierzadki, choć niezbyt wyraźnie zarysowany (w 23.3 % przypadków średnio)
włosy:
- kolor włosów: brunatne lub ciemnoszatynowe, czasem czarne, u form niedopigmentowanych kasztanowate (R-Y), niedopigmentowania włosów (R-T) nigdy nie występują z oczami ciemnozielonawymi (7)
- grube i rzadkie
- kształt włosów: najczęściej proste gładkie lub proste sztywne, rzadziej lekko faliste
- łysina rzadko i późno występująca, typu ciemieniowego
skóra:
- kolor skóry: płowa lub śniada, najczęściej z żółtawym odcieniem, rzadko biała
- z reguły łatwo i silnie opalająca się
- bez rumieńca
- bez piegów
- gruba
- na czole luźna
- niezbyt późno marszcząca się w szerokie fałdy
uwłosienie:
- zarost zasadniczo niezbyt obfity, często nierównomierny lub skąpy, bywa jednak, choć rzadko po armenoidalnemu bujny
- brwi niezbyt obfite, przeważnie wąskie, wzniesione, ukośne lub poziome
- rzęsy krótkie i rzadkie
- uwłosienie ciała raczej nieznaczne, choć zdarzają się i formy dobrze owłosione
uszy:
- duże
- niezbyt grube
- niekiedy odstające
Uwagi:
1.Typ alpejski jeden z najważniejszych składników ludności europejskiej posiada, przy znacznej zmienności morfologicznej, bardzo wybitny habitus fizjonomiczny, który pozwala często już na pierwszy rzut oka odróżnić go od form wskaźnikowo i pigmentacyjnie zbliżonych.
Występowanie:
W Polsce stanowi 5,5% (wśród przebadanych 36532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej). Najliczniej spotykany wtedy na południu i w centrum kraju, a szczególnie na Śląsku.
Typ alpejski (HL) należy do grupy typów południowo-wschodnich. W Europie spotykany licznie w regionie alpejskim, skąd mocno promieniuje na Francję, południowe i wschodnie Niemcy i północne Włochy. Liczny też Czechach, na Słowacji, Węgrzech, zachodniej Rumunii, północnych Bałkanach, np w Serbii 12.8%. W rozproszeniu na Bliskim Wschodzie, częstszy w Turcji i na Kaukazie.
składy typologiczne (w nawiasach frakcje według liczebności, tam gdzie były podane)
Europa północna
- Lapończycy (♂) 3.8%
- Laponki, płw Kola (♀) - 0.9%
Europa północno-zachodnia
Europa środkowa
- Łużyczanki (♀) - 11.5%
- Ukraińcy z dawnej Galicji (♂) - 10.7%
- Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 9.2%
- region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 8.2%
- Łużyczanie (♂) - 7.7%
- Polska (♂) - 5.5%
Bałkany i Grecja
- Macedonia - 28.4% (względnie najliczniejszy w serii)
- Albania - 19.4%
- Rumunia, Karpaty południowe (♂) - 16.8%
- Rumunia,Karpaty południowe (♀) 15.9%
- Serbia (♂) - 12.8%
- Grecja, płd. Peloponez (♂) - 6.82%
- Grecja, Kreta (♂) - 5.97%
Europa (grupy etniczne pochodzenia zachodnio i południowo-azjatyckiego)
- Cyganie serbscy (♂) - 4.4%
Turcy
- Kastamuni, północna Turcja (♂) - 23.53% (hL > | Hl, hl |)
- Anatolia, środkowa Turcja (♂) - 16.36% (hL > Hl > hl)
- Konya, środkowo-południowa Turcja (♂) - 16.07%Smyrna, zachodnia Turcja (♂) - 15.09% (hL > Hl)
- Dardanele, płn-zachodnia Turcja (♂) - 13.51% (hL > | hl, Hl | )
- Bursa, płn-zachodnia Turcja (♂) - 11.76% (hL > Hl > hl)
- Wschodnia Turcja (♂) - 10.26% (hL > Hl)
Zachodnia Azja
- Iran, Żydzi z Ishafan (♂) - 3.12% (Hl > hL)
Azja Środkowa
Północna Afryka
BIBLIOGRAFIA:
- Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
- Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80 (link do fragmentu)
- Kapica Z., Zagadnienia antropologiczne [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970 (link do fragmentu)
- Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
- Łuczak B., Ludność Alp Transylwańskich pod względem antropologicznym [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 37, z. 2, 1971, s. 199-210
- Michalski I., Die Jugoslaven der Dalmatnischen küsten. Beitrag zur kraniologie der Südslaven, 1936
- Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, 1953 link
- Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt [w:] Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, s. 209-238, 1964
- Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
- Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
- Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
- Orczykowska Z., Klucz antropologiczny do określania ludności Śródziemnomorza i jego azjatyckich peryferii [w:] Przegląd Antropologiczny, t.24, z. 2, 1958, s. 565-680
- Różbicka L., Charakterystyka antropologiczna Łemków, 1962
- Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
składy z poniższych opracowań określiłiem metoda morfologiczno-porównawczą na bazie podanych tam materiałów indywidualnych:
- Field H., Contributions to the anthropology of Iran [w:] Publications of the Field Museum of Natural History. Anthropological Series, Vol. 29,No. 2 (DECEMBER 15, 1939), s. 511, 513-706
- Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260
- Luschan F., Beiträge zur Anthropologie von Kreta [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 45. Jahrg., H. 3 (1913), s. 307-393
- Schiff F., Beiträge zur Anthropologie des südlichen Peloponnes. (Die Mani.) [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 46. Jahrg., H. 1 (1914), s. 14-40
Odpowiedniki w innych typologiach:
Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi
Objaśnienia do powyższych danych:
- ♂ - mężczyźni
- ♀ - kobiety
- w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)
- Najważniejsze zakresy zmienności, służące do różnicowania z innymi typami, podane są w sekcji "Główne cechy". Podane w dalszym opisie średnie dla cech mają znaczenie informacyjne.
Przykład 1. Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80
typ alpejski (HL) - Polska
Przykład 2. Kapica Z., Człowiek w regionie Brześcia Kujawskiego [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970
typ alpejski (HL)
Przykład 3. Mała Encyklopedia Powszechna PWN, 1959
Typ alpejski (HL) - przykład z tablicy nr 26 "Człowiek - typy antropologiczne"
Przykład 4. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1970
Typ alpejski (HL)- Polska
Podtyp / frakcja armenoidalna - twarz średnio szeroka lub wąska, nos wąski, nos mało wydatny, włosy ciemne lub kasztanowate, oczy ciemne.
Przykład 5. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955
Typ alpejski (HL), frakcja armenoidalna- Polska
Podtyp / frakcja pośrednia - twarz szeroka, nos wąski, nos średnio wydatny, włosy ciemne, oczy ciemne.
Przykład 6. Becker M. i Łukaczk B., Migracje żeńskie powiatów płockiego i sierpeckiego, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 3, 1976, s. 39-49
typ alpejski (HL), frakcja pośrednia - Polska
Podtyp / frakcja laponoidalna - twarz różnej szerokości, nos średnio szeroki do szerokiego, nos dość wydatny, włosy ciemne i kasztanowate, oczy ciemne.
Przykład 7. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955
Typ alpejski (HL), frakcja laponoidalna - Polska
Przykład 8. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955
Typ alpejski (HL), frakcja laponoidalna - Polska
Przykład 9. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, pp. 209-238, 1964
Typ alpejski (HL), frakcja laponoidalna
materiał kostny
Przykład 1. Reprint z '94 wydania z 1931 "Encyklopedii Powszechnej" wydawnictwa Gutenberga tom 14 (Polska Agencja Telegr. do Rewindykacja)
Czaszka typu alpejskiego
Przykłady wykrzyżowania się typu alpejskiego (HL) z różnych typów mieszanych, na przykładzie realnie przebadanych antropometrycznie rodzin
Przykłady 1-2. Michalski I., Struktura antropologiczna Polski, 1949
Zobacz więcej o zasadach krzyżowania się ras i typów mieszanych według kierunku morfologiczno-porównawczego.
