Typ aralski (KZ)

W typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego typ mieszany, międzyodmianowy (biało-żołty) między rasami orientalną (K) i pacyficzną (Z). Typ aralski oznacza się symbolem KZ. In English: Aralian type (KZ).

Jeden z tzw. typów "turańskich" - czyli występujących najczęściej w Azji Centralnej.

Ogólna charakterystyka:

Główne cechy:

  • wzrost wysoki, rzadziej  średni (165-x)
  • budowa smukła
  • głowa od długiej do długawej (x-79)
  • oczodoły wysokie
  • twarz od średnio szerokiej do najczęściej wąskiej (84-x), często wysokie i lekko wystające kości policzkowe, niekiedy mezognatyzm i/lub prognatyzm zębodołowy i lekkie przypłaszczenie twarzy, choć częściej jest dobrze wyprofilowana
  • nos przeważnie bardzo wąski (x-66); dość wysoki;  wydatny; profil od prostego do garbatego
  • oczy ciemne (1-5);
  • szpara oczna pozioma, dość wąska ale może też być migdałowata lub ukośna; przeważnie silna fałda powiekowa, rzadko powieka semicka, ślad fałdy mongolskiej lub pełna fałda mongolska
  • włosy ciemne  (W-Y), od lekko sfalowanych do falistych
  • skóra  jasnopłowa do śniadożółtej

Frakcje:

  • frakcja orientalna (Kz) - wzrost średni lub wysoki; głowa (x-76); twarz wąska (88-x)
  • frakcja pośrednia (kz) - wzrost średni lub wysoki; głowa (x-76); twarz średnia (84-87)
  • frakcja pacyficzna (kZ) - wzrost wysoki (170-x); głowa (77-79), twarz (84-x)

Różnice z innymi typami:

  • W porównaniu z typem pacyficznym (Z) występuje bardziej europeidalna fizjonomia czyli mniejsze nasilenie lub brak niektórych cech odmiany żółtej (wymienionych niżej).
  • W porównaniu z typem orientalnym (K) ma wskaźnik główny mezocefaliczny i/lub może mieć twarz średnio szeroką (84-87).Dodatkowo występują (z reguły nie wszystkie naraz) cechy odmiany żółtej: wysokie i wystające kości jarzmowe; przypłaszczenie twarzy; prognatyzm zębodołowy; wąska i ukośna szpara oczna; ślad lub pełna fałda mongolska; żółtawy odcień skóry; słabe owłosienie ciała.
  • Od typu kaspijskiego (KQ) różni się pośredniegłowością, niższą głową; tendencją do węższego, wydatniejszego oraz niewklęsłego nosa.
  • od typu (EZ) różni go wyższy wzrost i występowanie zakresu dolichocefalicznego wskaźnika głównego

Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tego typu.

wzrost i budowa:

  • wzrost: przeważnie dość wysoki (168-x). przyjmuje się dominację K w tym względzie - dane dla średnich wzrostu sprzed kilkudziesięciu lat i nieaktualne
  • budowa ciała smukła

głowa / czaszka:

twarz:

fizjonomia:

  • dość często wysokie i wystające kości policzkowe (50% Tadżykistan)
  • profil poziomy twarzy: niekiedy lekko przypłaszczony, choć przeważnie dobrze wyprofilowany
  • profil pionowy twarzy: przeważnie ortognatyczny, niekiedy mezognatyczny

nos:

cechy opisowe nosa:

górna szczęka; usta:

oczy:

  • kolor oczu: ciemne (1-5)
  • szpara oczna: przeważnie wąska i pozioma, rzadziej ukośna lub migdałowata (występuje w obu typach rodzicielskich)
  • oprawa oka: od powieki semickiej do fałdy mongolskiej, najczęściej silna fałda powiekowa (50% przedstawicieli tego typu w Tadżykistanie ją ma)

włosy:

skóra:

Występowanie:

Typ aralski (KZ) należy do grupy typów wschodnich.

Można go nazwać też jednym z typów "turańskich", czyli typów mieszanych biało-żółtych występujących głównie w dawnej, radzieckiej Azji Centralnej i terenach przyległych jak północny Afganistan i Sinkiang. Są to jeszcze typy HM, HZ, AZ, AM, EZ, EM, KQ, KM - niedługo będą opisane.

Wg antropologów radzieckich jest z typem kaspijskim, częścią ich typu zakaspijskiego. Typ aralski zgodnie z nazwą spotykany jest w rejonie Jeziora Aralskiego,wśród Karakałpaków, częściowo wśród Turkmenów. I w rozproszeniu w pozostałej Azji Centralnej oraz jako pozostałość panowania tureckiego na Bliskim Wschodzie i w północnej Afryce.

W Europie Środkowo-Wschodniej spotkać go można wśród ludności turko-tatarskiej Powołża, północnego Kaukazu i Tatarów Krymu, Dobrodży.

Niestety z prac kierunku morfologiczno-porównawczego dysponuje jedynie materiałami z peryferii tego typu (Egipt i tym bardziej Libia). Tutaj jest to głównie rezultat ekspansji tureckiej w okresie nowożytnym (XVI-XIX wiek). Oraz bardzo fragmentaryczną charakterystyką Orczykowskiej dla Tadżyków z Pamiru, gdzie mimo bliskości typ KZ występuje bardzo rzadko (gdyż jest to typ charakterystyczny dla ludności stepowo-pustynnej, nie wysokogórskiej).

Dla porównania:

Najliczniejszy jest w zachodnim Uzbekistanie i w mniejszym stopniu  w Turkmenistanie. Występowanie w północnej Afryce to skutek panowania tureckiego [Michalski 1964].

  • Tadżykistan - 0.6%
  • Libia (Cyrenajka) dla (♂) 0.8%
  • Egipt (♂) - 1%
  • Mongolia - 0.1%

BIBLIOGRAFIA:

  1. Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodzensis. Folia Zoologica et Anthropologica, t. 4, 1986, s. 79-138
  2. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, 1964, s. 209-238
  3. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:]  Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
  4. Orczykowska Z., Klucz antropologiczny do określania ludności regionu Śródziemnomorza i jego azjatyckich peryferii [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 24, z. 2, 1958, s. 565=580
  5. Stolarczyk H., Budowa ciała mieszkańcw Cyrenajki, Studia Afrykanistyczne, Acta Anthropologica Lodziensia 10, 1965, s. 1-28
  6. Stolarczyk H., Charakterystyka typów antropologicznych Cyrenajki, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 44, 1971, s. 107-139
  7. Stolarczyk H., Próba ujęcia struktury antropologicznej Cyrenajki, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 40, 1970, s. 123-148

 Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi

Objaśnienia do powyższych danych:

  1. ♂ - mężczyźni
  2. ♀ - kobiety
  3. w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)

podtyp / frakcja pacyficzna kZ (około 25% K i 75% Z) - głowa (77-79), twarz (84-x)

Przykład 1. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, pp. 209-238, 1964

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 171; wskaźnik główny 77.6; wskaźnik twarzy całkowity - 95; wskaźnik nosowy - 60.3;

wskaźnik wys-dług. - 62.8;  wskaźnik wys-szerok. - 80.9;

wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 92.1; wskaźnik górnotwarzowy - 62.9;  wskaźnik jarzmowo-żuchwowy - 76.7; wskaźnik wysokości górnej wargi - 39.7; wskaźnik wysokości nosa - 47.4;

kolor skóry - śniada; kolor warg - różowe; kolor oczu - 2 (78) - ciemnobrązowe; kolor włosów - Y (czarne);

mongoloidalna oprawa oka; przypłaszcenie twarzy, słabo wydatny nos

Typ aralski (KZ), frakcja pacyficzna

Typ aralski (KZ)

 

Przykłady z prac innych auturów pasujaće pod względem wymiarów i cech opisowych

Przykład 2. Henkey G.., Rusze-környéki tatárok embertani vizsgálata [w:] Anthropolgia Hungarica, XI, 1972, s. 137-164

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 165.2;  wskaźnik główny: 79.47 (wydłużona głowa); wskaźnik twarzy całkowity:90.84 (wąska twarz); wskaźnik nosowy: 55.55 (nos bardzo wąski);
 
wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 72.84 (szerokie czoło w stosunku do głowy);wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 94.04(jarzma szerokawe w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 48.83 (dość wysoki nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 85.21 (bardzo szeroka żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu:  14 w skali Martina-Schulza (ciemnobrązowe); kolor włosów - Y (czarne).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 190, szerokość głowy [eu-eu] - 151; najmniejsza szerokość czoła [ft-ft] - 110; szerokość twarzy [zy-zy] - 142; wysokość twarzy [n-gn] - 129; szerokość żuchwy [go-go] - 121; wysokość nosa - 63; szerokość nosa - 35;

Typ aralski (KZ), frakcja pacyficzna - Bułgaria (Tatar z okolic Ruse, potomek Tatarów Krymskich osiedlonych tu w XIX wieku).
 
Typ śródziemnomorsko-pacyficzny (EZ)
 
 
Przykład 3. Henkey G.., Rusze-környéki tatárok embertani vizsgálata [w:] Anthropolgia Hungarica, XI, 1972, s. 137-164

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 170.2;  wskaźnik główny: 79.29 (wydłużona głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 86.75 (średnio szeroka twarz); wskaźnik nosowy:  63.63 (nos wąski);
wskaźnik wysokościowo-długościowy - 67.67;  wskaźnik wysokościowo-szerokościowy - 85.35; 

wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 72.61 (szerokie czoło w stosunku do głowy); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 96.17 (jarzma dość szerokie w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 41.98 (dość niski nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 74.83 (wąska żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu:  14 w skali Martina-Schulza (ciemnobrązowe); kolor włosów - Y (czarne).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 198, szerokość głowy [eu-eu] - 157; wysokość głowy [t-v] - 134; najmniejsza szerokość czoła [ft-ft] - 114; szerokość twarzy [zy-zy] - 151; wysokość twarzy [n-gn] - 131; szerokość żuchwy [go-go] - 113; wysokość nosa - 55; szerokość nosa - 35;

Typ aralski (KZ), frakcja pacyficzna   - Bułgaria (Tatar z okolic Ruse, potomek Tatarów Krymskich osiedlonych tu w XIX wieku). Określony przez Henkeya jako typ Baykal + X. Generalnie jeden z najbardziej momgoloidalnych przykładów w tej pracy według niego. Bardzo duże bezwzględne wymiary głowy i twarzy.
 
Typ aralski (KZ)

 

Przykład 4. Puccioni N., Antropometria delle genti della Cirenaica : Vol. II. Tabelle e tavole, 1936

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 169.7;  wskaźnik główny 79.17 (głowa wydłużona); wskaźnik twarzy całkowity - 88.36 (twarz dość wąska); wskaźnik nosowy - 65.45 (nos wąski);

wskaźnik wys-dług. - 63.02;  wskaźnik wys-szer. - 79.61;

wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 96.05; wskaźnik ust - 37.93; wskaźnik wysokości nosa - 42.63;

kolor skóry - 17 w skali von Luschana (przedramię); kolor oczu - 3 (ciemnobrązowe); kolor włosów - ciemne; 

Typ aralski (KZ),  frakcja pacyficzna - Libia, Cyrenajka.

 typ zachodnioazjatycki (KL)

podtyp / frakcja orientalna Kz (około 75% K i 25% Z) - głowa (x-76); twarz wąska (88-x)

Przykład 5. Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 171.5;  wskaźnik główny: 75.13 (dość długa głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 92.8 (wąska twarz); wskaźnik nosowy:  59.01 (nos bardzo wąski);

wskaźnik wysokościowo-długościowy - 68.25;  wskaźnik wysokościowo-szerokościowy - 90.84; 

wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 97.88 (jarzma szerokie w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 47.28 (dość niewysoki nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 82.73 (szeroka żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu (Martin):  4-5 (piwne); kolor włosów (Fischer) - 4 (czarnobrązowe).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 189, szerokość głowy [eu-eu] - 142; wysokość głowy [t-v] - 129; szerokość twarzy [zy-zy] - 139; wysokość twarzy [n-gn] - 129; szerokość żuchwy [go-go] - 115; wysokość nosa - 61; szerokość nosa - 36

Typ aralski (KZ), frakcja orientalna - zachodnia Turcja (Brusa), twarz "wydaje" się szeroka ze względu na wymiary żuchwy i szerokość czoła w stosunku do kości jarzmowych.

Typ aralski (KZ)

 

Przykład 6. Puccioni N., Antropometria delle genti della Cirenaica : Vol. II. Tabelle e tavole, 1936

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 176; wskaźnik główny 76.56; wskaźnik wys-dług. - 60.42;  wskaźnik wys-szer. -78.91; wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 94.56; wskaźnik twarzy całkowity - 92.82;  wskaźnik ust - 37.25; wskaźnik wysokości nosa - 43.41; wskaźnik nosowy - 58.93; kolor skóry - 14 w skali von Luschana (czoło);  kolor oczu - 3; kolor włosów - ciemne

typ aralski (KZ), frakcja orientalna - Libia, Cyrenajka

 kz-463

 

podtyp / frakcja pośrednia kz (około 50% K i 50% Z) - głowa (x-76); twarz średnia (84-87)

Przykład 7. Puccioni N., Antropometria delle genti della Cirenaica : Vol. II. Tabelle e tavole, 1936

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 174.wskaźnik główny 75.13; wskaźnik wys-dług. - 67.51;  wskaźnik wys-szer. - 89.86; wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 95.95; wskaźnik twarzy całkowity - 87.32;  wskaźnik ust - 39.29 wskaźnik wysokości nosa - 47.58; wskaźnik nosowy - 64.41; kolor skóry - 14 w skali von Luschana (czoło);  kolor oczu - 3; kolor włosów - ciemne;

typ aralski (KZ), frakcja pośrednia  - Libia, Cyrenajka

 kz-622

 

Przykłady bez wymiarów ale średnie dla grup z których pochodzą pasują do charakterystyki tego typu

Przykład 8. Oshanin L. V., Antropological Composition of the population of Central Asia, and ethnogenesis of its peoples: III, 1964

prawdopodobnie typ aralski (KZ), Turkmen (opisany jako mezocefaliczny)

 Typ aralski (KZ)\

 

Przykład 9. Oshanin L. V., Antropological Composition of the population of Central Asia, and ethnogenesis of its peoples: II, 1964

Prawdopodobnie typ aralski (KZ)  - Kazach, Kazachstan (dolina Talass) - wyraźna fałda mongolska

typ kaspijski (KQ)

 

Przykład 10. Oshanin L. V., Antropological Composition of the population of Central Asia, and ethnogenesis of its peoples: III, 1964

Prawdopodobnie typ aralski (KZ) - Turkmen (Turkmenia, plemę Golani) - bardzo silna fałda mongolska

typ kaspijski (kq)