W typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego typ mieszany między rasą nordyczną (A) i armenoidalną (H). Typ dynarski oznacza się symbolem AH. In English: Dinaric type.
Ogólna charakterystyka:
Główne cechy:
- wzrost wysoki, rzadko średni
- budowa leptosomiczno-atletyczna
- głowa brachycefaliczna (wskaźnik główny: 83 [rzadko 80] -x), mała, neomorficzna, o sferoidalnym konturze
- głowa wysoka i słabo wysklepiona
- twarz z reguły średnio szeroka lub wąska, rzadziej dość szeroka (wsk. twarzowy: 80-x); z reguły w kształcie wydłużonego owalu lub trójkątna (nawet przy szerokim wskaźniku nie jest okrągła); o profilu ortognatycznym; kości policzkowe niezaznaczone, policzki płaskie lub wklęsłe
- szczęka górna wysoka i wąska, żuchwa średnio wysoka i wąska; niewielki, zwykle niewystający podbródek
- nos wąski (wsk. nosowy x-66), wydatny, profil od falistego do garbatego (nigdy wklęsły)
- oczodoły wysokie do bardzo wysokich (wsk. oczodołowy: 83-x), okrągłe
- kolor oczu: różnych odcieni, głównie piwne lub zielonawe, rzadziej niebieskie (2-16)
- oprawa oka: fałda powiekowa słaba lub brak, często powieka semicka
- kolor włosów: najczęściej brunatne lub szatynowe, rzadziej kasztanowate lub czarne (R-Y)
- kształt włosów: proste gładkie do falistych
- kolor skóry: skóra płowa lub śniada, rzadko biała
Frakcje (podtypy)
Występują trzy frakcje (podtypy), dwie wahające się między typami macierzystymi i jedna pośrednia. Średnie dla frakcji na podstawie serii ze Struktury Antropologicznej Polski.
- frakcja nordoidalna (Ah) - głowa krótka (83-x), twarz różna; profil od falistego do garbatego (średnia wydatność nosa 59); dysharmonijnie pigmentowani, oczy (2-16), włosy (R-Y) - jasna barwa oczu (8-16) występuje z włosami bardzo ciemnymi (V-Y) a oczy ciemne (2-6) tylko z włosami kasztanowatymi (R-S); poza tym zdarza się rozjaśniony zarost. Dodatkowo jako niedopigmentowany wariant można wyjątkowo określić osobników o jasnych / zielonawych oczach (7-16) i kasztanowatych / szatynowych włosach (S-U), ale posiadających dodatkowo wyraźnie armenoidalny profil nosa (mocno wypukły / garbaty) - dla odróżnienia od dysharmonijnie pigmentowanych przedstawicieli typu subnordycznego (AL).
- frakcja pośrednia (ah) - ciemnopigmentowani, oczy ciemne i piwnozielonawe (2-7), włosy (T-W); oczy piwnozielonawe (7) występują tylko z włosami ciemnobrązowymi (V-W); zdarza nieraz się rozjaśniony zarost; głowa krótka, ale zdarza się krótkawa (80-x); twarz średnia lub wąska (♂ 84-x; ♀ 82-x).
- frakcja armenoidalna (aH) - ciemnopigmentowani, oczy (3-7), włosy (S-X), oczy piwnozielonawe (7) występują tlyko z włosami ciemnobrązowymi (V-X); głowa krótka (84-x); twarz szeroka (♂ x-83; ♀ x-81); zdarza się rozjaśniony zarost; największa wydatność nosa;
Różnice z innymi typami:
- Od typu armenoidalnego odróżnia się występowaniem jaśniejszej pigmentacji i mniej wydatnego nosa, o prostym lub falistym profilu; dlatego jeśli typ dynarski posiada nos wypukły / garbaty i mocno wydatny to występuje on tylko z jaśniejszą pigmentacją (oczu i / lub włosów), we frakcji pośredniej dodatkowo głowa o wskaźniku 82-83.9; ponadto odróżnia się często też wyższym wzrostem, smuklejszą budową i przeciętnie węższą twarzą. Nos jest też minimalnie szerszy (wsk. nosowy x-66, u armenoidów jest to x-65).
- Od typu (KH) odróżnia się część frakcji pośredniej (ah) o głowie kótkawej i dość krótkiej (82-83.9) albo szatynowymi włosami (T), albo zielonawopiwnymi oczami (7); albo średnio szeroką twarzą (♂ 84-87; ♀ 82-85); albo falistym nosem i minmlanie szerszym nosem (x-66)
- Frakcja śródziemnomorska typu (AE) odróżnia się część frakcji pośredniej (ah) o głowie kótkawej (82-82.9) albo zakresem wskaźnika nosowego (67-69); albo opcją występowania słabo wklęsłego profilu nosa.
- Różnica z typem pseudoalpejskim (YH) wyjaśniona przy jego opisie.
- Różnice z frakcjami armenoidalną (Hl) i pośrednią (hl) typu alpejskiego wyjąśniona przy jego opisie
- Różnica z frakcjami nordoidalną (Al) i pośrednią (al) typu subnordycznego to wykluczające się zakresy pigmentacji oczu i włosów we frakcji nordoidalnej (Ah). Bowiem u typu (AL) oczy piwne (3-6) występują tylko z włosami jasnymi (A-Q), piwnozielonawe (7) z włosami w zakresie A-T, zaś jasne oczy (8-16) w tych frakcjach kojarzą się z włosami w zakresie A-U. Poza tym ciemniejsza skóra; wyższe oczodoły niż u (AL), wydatniejszy, częściej garbaty i wypukły nos, za to nigdy wklęsły i wklęsło-falisty, z reguły węższa twarz i różnice fizjonomiczne jak w różnicy z typem alpejskim (HL) - czyli po prostu brak cech laponoidalnych.
Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tego typu.
wzrost i budowa:
wzrost:
- wysoki, rzadko średni, u kobiet też niski
budowa:
- budowa na ogól smukła, ale masywniejsza niż u typu nordycznego, a to na skutek znacznie silniej rozwiniętego kośćca przy średnim umięśnieniu i nieznacznej podściółce tłuszczowej; ludzi w typie atletycznym spotyka się częściej niż u nordyków, dość rzadko występuje u nich za to ciężka budowa typu armenoidalnego
- głowa relatywnie mała w porównaniu z resztą ciała
- szyja dość długa, miernej grubości o łagodnie zarysowanej grdyce
- tułów krótki, o miernie szerokich, prawie poziomych barkach i wąskich biodrach, klatka piersiowa raczej płaska, dość długa, szeroka, obwód pasa mały
- pośladki płaskie
- pierś kobieca na ogól niewielka, półkulista, u form armenoidokształtnych obfitsza
- kończyny długie, zwłaszcza dolne, o mięśniach długich, niewielkich ale sprężystych; nogi na ogół kształtne, zwłaszcza u kobiet, choć nierzadko zaznacza się zbytnia muskularność, nordyczna szczupłość łydek lub niskie, armenoidalne podudzie
- dłonie wydłużone, dość wąskie, kościste o długich palcach
- stopy niezbyt duże, kościste, zwykle dobrze wysklepione, o dość wysokim podbiciu
głowa / czaszka:
- wskaźnik główny: brachycefaliczny (83-x), we frakcji pośredniej jako abberacja zdarza się wskaźnik główny 80-82
cechy opisowe głowy:
- skronie płaskawe, ciemię wysklepione, potylica dość wąska, płaska lub łagodnie zaokrąglona (nie jest zawsze spłaszczona jak u armenoidów)
- czoło dość wąskie, niezbyt wysokie, prawie prostokątne, czasem nisko zarośnięte, lekko pochylone
- dość słabo rozwinięte łuki brwiowe; niewydatna gładziznaa i ledwo zaznaczone guzy czołowe
cechy opisowe czaszki:
twarz:
- wskaźnik twarzowy całkowity: twarz różna, od szerokiej, do znacznie cześciej wąskiej (♂ 80-x, ♀ 78-x); często optycznie wydaje się wąska mimo niższego wskaźnika, ze względu na swój trójkątny, zwężający się w dół kształt
fizjonomia:
- kształt twarzy: o konturze wydłużonego owalu, czasem niemal trójkątna, niekiedy widocznie asymetryczna; często twarze szerokawe w tym typie (♂ 80-83, ♀ 78-81); sprawiają wrażenie wąskich właśnie poprzez trójkątny kształt
- o rysach ostrych, bardzo wyrazistych
- łuki jarzmowe słabo lub wcale niezaznaczone, dość szeroko rozstawione i wyraźnie ku uszom się rozszerzające
- wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy dla głowy (♂) średnio 91.1 (83-97) - jarzma wąskawe i dla (♀) 89.1 (80-96) - jarzma wąskawe
- kości policzkowe niewystające, policzki płaskie lub lekko wklęsłe
- panniculus malaris (obfita podściółka tłuszczowa na policzkach) niewykształcony
- profil pionowy twarzy: ortognatyczny
nos:
- wskaźnik nosowy: nos bardzo wąski do wąskiego (x-66 dla głowy, x-46 dla czaszki)
cechy opisowe nosa
- wydatny do bardzo wydatnego
- nos ogólnie duży
- profil nosa nierzadko garbaty lub wypukły, nigdy wklęsły, często prosty; bardzo mocno wypukły / garbaty profil nosa ( i mocno wydatny) jest skorelowany z jaśniejszą pigmentacją lub wskaźnikiem głównym 82-83.9 (dla odróżnienia od typu armenoidalnego)
- o średnio wysokiej, wąskiej nasadzie
- o wąskim i ostro zakńczonym koniuszku
- nozdrza wysokie, cienkie, czasem wypukłe
- przegroda pozioma, niekiedy opuszczona
- otwory długie i wąskie
szczęka górna, żuchwa, usta:
górna szczęka:
- szczęka górnej wysoka i wąska (ogólnie dla głowy)
- dół nadkłowy wyraźny
żuchwa:
- żuchwa nawet w stosunku do szczęki górnej niezbyt niska ale wąska (w wymiarach bezwzględnych), rzadko kanciasta
- o słabo zaznaczonym żwaczu
- niewielki, zaokrąglony, zwykle niewystający podbródek
usta:
- wielkość: średnie
- wargi ciemnoróżowe
- górna nierzadko cienka i dość niska, dolna niemal zawsze pełna, niekiedy gruba
- rynienka podnosowa wąska, wyraźnie odgraniczona, niekiedy głęboka
- bruzda nosowo-wargowa dopiero w starszym wieku zaznaczający się długi i ostro zarysowany
oczodoły:
- wskaźnik oczodołowy [mf] średnio dla (♂) 85.77 (82-95) i dla (♀) 89.2 (85-102) co daje oczodoły bardzo wysokie dla obu płci
- średnie bezwzględne wymiary oczodołów dla czaszki:
- wysokość oczodołu dla (♂) - 34 mm (wysokie)
- szerokość oczodołu [mf-ek] dla (♂) - 41mm (średnio szerokie)
włosy:
- kolor włosów: brunatne lub szatynowe, niekiedy kasztanowate, rzadko czarne (R- X)
- u Tadżyków jasny zarost (K-S) występuje w 64% przypadków, można sądzić że w Europie odsetek ten jest jeszcze większy
- cienkie, gęste i obfite
- kształt włosów: gładkie lub faliste
- łysina rzadka, typu ciemieniowego
skóra:
- kolor skóry: rzadko biała, przeważnie śniadawa lub płowa
- czasem słabo zarumieniona
- czasem pokryta rzadkimi i dość mało widocznymi piegami
- dość cienka
- na czole napięta
- niekiedy (u kobiet) z niebieskawo przeświecającymi żyłkami
- marszcząca się w drobne, ostre fałdki
uwłosienie:
- zarost przeważnie bardzo obfity, dość twardy
- brwi obfite, miernie szerokie, poziome lub łukowate
- rzęsy długie i gęste
- owłosienie ciała obfite, nieraz wybitne tak, że nawet u kobiet występuje pospolicie wyraźne owłosienie kończyn (zwłaszcza dolnych) i meszek na górnej wardze
uszy:
- niezbyt duże
- dość grube
- niekiedy odstające
Uwagi:
1. Osobników o "dynarskiej" fizjonomii ale zupełnie jasnej pigmentacji zaliczał Michalski [1949] do typu subnordycznego, aczkolwiek nie był pewny słuszności tego. Wielu innych antropologów uznawało ich za jasnopigmentowaną, oboczną formę typu dynarskiego. Z reguły nazywani byli typem Noric. Jedynie osobnicy o kasztanowatych włosach (R-T) i jasnych oczach (8-16) mogą być uznani za niedopigmentowany wariant frakcji nordycznej Ah, ale posiadają dodatkowo mocno wydatny i silnie wypukły / garbaty nos (dla odróżnienia od subnordyków AL).
2. Kapica [1974] wspomniał że jako abberacja może występować u (AH) wskaźnik główny nie tylko 82, ale też 80-81. Gdzie indziej się z tym nie spotkałem. Uważam jednak że osobnicy o krótkawej głowie, mocno wydatnym i wypukłym nosie, i mieszanej pigmentacji mogący być takimi atypowymi AH, zaliczają się raczej do typu amoryckiego (AK). Inaczej trzeba by rozważać subtelne różnice w fizjonomii (jakie występują miedzy H i K).
Występowanie:
W Polsce stanowi 6.1% (wśród przebadanych 36 532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej). Najliczniej spotykany wtedy na południu kraju (szczególnie na Śląsku) oraz częściowo w centrum kraju.
Typ dynarski (AH) należy do grupy typów południowo-wschodnich. Najliczniejszy na zachodnich Bałkanach (kraje b. Jugosławii i Albania, częściowo Grecja). Poza tym w rejonie alpejskim (Tyrol, Szwajcaria, płd. Niemcy, płd-wsch. Francja, północne Włochy), w rejonie karpackim (Rumunia, Słowacja, płd-zach. Ukraina). W Azji głównie Kaukaz i Zakaukazie, Turcja, rzadko w rozproszeniu na Bliskim Wschodzie.
składy typologiczne (w nawiasach frakcje, tam gdzie były podane)
Europa północna
- Norwegia (♂) - 0.4%
- Lapończycy (♂) - 0.6%
- Laponki, płw Kola (♀) - 1.9%
Europa środkowa
- Łużyczanki (♀) 23.1%
- Łużyczanie (♂) 21.5%
- region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 10.6%
- Ukraińcy z dawnej Galicji (♂) - 8.8%
- Polska (♂) 6.1%
- Niemcy, obywatele Polski przedwojennej (♂) - 5.1%
Bałkany i Grecja - przeważa frakcja nordoidalna (Ah).
- Albania - 27.8% (względnie najliczniejszy w serii)
- Rumunia (Karpaty południowe) (♀) - 24.2% (względnie najliczniejszy w serii)
- Serbia (♂) - 23% (ah > Ah > aH)
- Macedonia - 18.7%
- Rumunia (Karpaty południowe) (♂) - 16.4%
- Grecja, płd. Peloponez (♂) - 11.36%
- Grecja, Kreta (♂) - 6.31%
Turcy - przeważa frakcja ciemnoipigmentowana i wąskotwarzowa (ah).
- Kastamuni, północna Turcja (♂) - 25.49% (ah > Ah)
- Anatolia, środkowa Turcja (♂) - 23.64% ( | ah, Ah | > aH)
- Wschodnia Turcja (♂) - 20.51% (ah > aH)
- Dardanele, płn-zachodnia Turcja (♂) - 18.92% (Ah > aH > ah)
- Smyrna, zachodnia Turcja (♂) - 15.09% (ah > Ah)
- Bursa, płn-zachodnia Turcja (♂) - 11.76% (Ah > |aH, ah | )
- Konya, środkowo-południowa Turcja (♂) - 10.71% (ah > Ah)
Zachodnia Azja
- Irak środkowy, szczep Beduinów Ba'ij (♂) - 2.6%
- Iran, Żydzi z Ishafan (♂) - 2.08%
Środkowa Azja
Północna Afryka
BIBLIOGRAFIA:
- Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80 (link do fragmentu)
- Kapica Z., Zagadnienia antropologiczne [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970 (link do fragmentu)
- Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
- Łuczak B., Ludność Alp Transylwańskich pod względem antropologicznym [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 37, z. 2, 1971, s. 199-210
- Michalski I., Die Jugoslaven der Dalmatnischen küsten. Beitrag zur kraniologie der Südslaven, 1936
- Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt [w:] Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, s. 209-238, 1964
- Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu), Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953 link
- Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
- Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
- Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
- Orczykowska Z., Próba skonstruowania klucza antropologicznego na podstawie klasyfikacji Michalskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 22, z.1, 1959, s. 212-229
- Różbicka L., Charakterystyka antropologiczna Łemków, 1962
- Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
składy z poniższych opracowań określiłiem metoda morfologiczno-porównawczą na bazie podanych tam materiałów indywidualnych:
- Field H., Contributions to the anthropology of Iran [w:] Publications of the Field Museum of Natural History. Anthropological Series, Vol. 29,No. 2 (DECEMBER 15, 1939), s. 511, 513-706
- Luschan F., Beiträge zur Anthropologie von Kreta [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 45. Jahrg., H. 3 (1913), s. 307-393
- Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260
- Schiff F., Beiträge zur Anthropologie des südlichen Peloponnes. (Die Mani.) [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 46. Jahrg., H. 1 (1914), s. 14-40
Odpowiedniki w innych typologiach::
Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi
Objaśnienia do powyższych danych:
- ♂ - mężczyźni
- ♀ - kobiety
- w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)
- Najważniejsze zakresy zmienności, służące do różnicowania z innymi typami, podane są w sekcji "Główne cechy". Podane w dalszym opisie średnie dla cech mają znaczenie informacyjne.
Przykład 1. Mała Encyklopedia Powszechna PWN, 1959
Typ dynarski (AH) - przykład z tablicy nr 26 "Człowiek - typy antropologiczne"
Przykład 2. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1970
Typ dynarski (AH) - Polska
Przykład 3. Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80
Typ dynarski (AH) - Polska
Przykład 4. Kapica Z., Człowiek w regionie Brześcia Kujawskiego [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970
Typ dynarski (AH), Polska
Przykład 5. Stęślicka W., Powstanie odmian ludzkich, 1963
Typ dynarski (AH)
Podtyp / frakcja nordoidalna - głowa (83-x); twarz różna, włosy bardzo ciemne, oczy jasne, względnie rzadziej oczy ciemne, a włosy kasztanowate (jasnobrązowe)
Przykład 6. Becker M. i Łuczak B., Migracje żeńskie powiatów płockiego i sierpeckiego, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 3, 1976, s. 39-49
Typ dynarski (AH), frakcja nordoidalna - Polska
Przykład 7. Kapica Z., Postępowanie dowodowe przy ekspertyzach ojcostwa metodą morfologiczno-porównawczą, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 29-40
Typ dynarski (AH), frakcja nordoidalna - Polska
Przykład 8. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955
Typ dynarski (AH), frakcja nordoidalna - Polska
frakcja pośrednia - głowa (82-x), twarz wąska lub średnio szeroka, pigmentacja oczu i włosów ciemna
Przykład 9. Mydlarski J., Rasa [w:] red. Czekanowski J., Człowiek, jego rasy i życie, 1939 (opisane jako wzięte z materiałów I. Michalskiego)
Typ dynarski (AH), frakcja pośrednia (o krótkawej głowie) - Polska
Przykład 10. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, pp. 209-238, 1964
Typ dynarski (AH), frakcja pośrednia
materiał kostny
Przykład 1. Reprint z '94 wydania z 1931 "Encyklopedii Powszechnej" wydawnictwa Gutenberga tom 14 (Polska Agencja Telegr. do Rewindykacja)
czaszka dynarska
Przykład wykrzyżowania się typu dynarskeigo (AH) z typu mieszanego i rasy, na przykładzie realnie przebadanej antropometrycznie rodziny
Przykład 1. Michalski I., Struktura antropologiczna Polski, 1949
Zobacz więcej o zasadach krzyżowania się ras i typów mieszanych według kierunku morfologiczno-porównawczego.
