Antropologia
Fizyczna

wzrost:

• wzrost: średni do wyskiego (♂, Tadżykistan) 167 (165-177) cm - średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w wielu populacjach, jest na pewno wyższy

głowa / czaszka:

• wskaźnik główny: mezo- do rzadziej dolichocefalicznej (x-82)
  

twarz:

• wskaźnik twarzowy całkowity: twarz od średniej do wąskiej (84-x)
  

fizjonomia:

• dość często wysokie i wystające kości policzkowe
• profil poziomy twarzy: często mniej lub bardziej przypłaszczony
• profil pionowy twarzy: ortognatyczny lub mezognatyczny

nos:

• wskaźnik nosowy: nos wąski (x-66)
  

cechy opisowe nosa:

• profil nosa: nie występuje profil wklesły

górna szczęka; usta:

• prognatyzm / mezognatyzm zębodołowy niekiedy występuje

oczy:

• kolor oczu: przeważnie mieszane lub jasne (3-16), jeśli ciemne to z jasnymi/szatynowymi włosami lub zarostem (A-T)
• ukształtowanie powieki górnej: przeważnie silna fałda powiekowa , czasem fałda mongolska  lub jej ślad; choć może też występować powieka semicka
• szpara oczna: przeważnie wąska, pozioma, rzadziej ukośna lub o migdałowatym kształcie (możliwa do wystąpienia cecha pacyficzna)

włosy:

• kolor włosów: przeważnie ciemne, jasne raczej u dzieci (A-Y), za to częściej jasny / szatynowy zarost u mężczyzn

skóra:

• skóra często w odcieniach żółtawych

zarost i owłosienie ciała:

• skąpe owłosienie ciała

Występowanie:

Typ AZ należy do grupy typów wschodnich.

Można go nazwać też jednym z typów "turańskich", czyli typów mieszanych biało-żółtych występujacych głównie w dawnej, radzieckiej Azji Centralnej i terenach przyległych jak północny Afganistan i Sinkiang. Są to jeszcze typy HM, EM, AM, EZ, KQ, KM, KZ.

Wg antropologów radzieckich turecka ludność północnej Azji Centralnej (Kazachowie, Kirgizi) wykazywała niewielki procent jaśniejszych odcieni oczu, rzadziej włosów. Jasną pigmentację można znaleźć nawet w Mongolii i Turkiestanie Chińskim. Wszystkie te przypadki to zmongolizowani potomkowie dawnej ludności europeidalnej (kultury Andronowo i Minusinsk, ludy scyto-sarmackie, itd.) zamieszkujących te tereny przed ekspansją ludów turko-mongolskich.

Odsetek włosów szatynowych i jasnobrązowych (6,7,8 w skali Fischera) u różnych badanych grup Kirgizów i Kazachów [Abuleshivili, 1968] wynosił od 1 do 5%, w wielu badanych grupach 0. Oczy jasne i jaśniejsze odcienie mieszanych (6-10 w skali Bunaka) za to występowały zawsze w zakresie od 5% do niemal 20%. Można założyć że posiadają je tylko typy AZ, AM, YM, YZ łącznie, jako że nie występują u etnicznych Kirgizów i Kazachów (nie zmieszanych z napływowymi Rosjanami) jasnopigmentowane typy "czysto" europeidalne.

---

W Polsce typ ten początkowo nie był opisany przez Michalskiego [1949], ze względu na brak dokumentacji fotograficznej i zaliczany do tej części frakcji nordycznej typu czuchońskiego (AQ) charakteryzującej się wąskim nosem (potem przeniesionej właśnie do typu AZ). Po wydzieleniu ich z typu AQ, wyszło 0.63% typu euroazjatyckiego (AZ) dla całej Polski przedwojennej.

W późniejszym latach autorzy kierunku morfologiczno-porównawczego wykazywali pewne odsetki tego typu w niektórych badanych rejonach Polski.

Występowanie w niektórych zbadanych po wojnie rejonach Polski:

• Warszawa(ludność przedwojenna - etniczni Polacy) - 0.6% [Krasnodębska, 1969]
• powiat warszawski (ludność przedwojenna - etniczni Polacy) - 0.6% [Krasnodębska, 1969]
• powiat sierpecki (próba z lat '60) - 1.5% [Łuczak, 1972]
• Radziwie (obecnie dzielnica Płocka, próba z lat '60) - 0.5% [Becker, 1966] - tu istnieją poszlaki o osiedleniu jeńców tatarskich
• województwo łódzkie (próba  z lat '70) - 0.7% [Becker, Łuczak, 1974]
• powiat płocki (próba z lat '60) - 0.8% [Becker, 1970]
• Płock (próba z lat '60) - 0.3  % [Becker, 1966]
• powiat bełchatowski (próba z lat '70) - 0.6% [Stolarczyk, 1979]
• powiat płoński (próba z lat '60) - 0.9% [Stolarczyk, 1971]

Dla porównania:

• Tadżykistan (♂) - 1%
• Rumunia (Karpaty południowe) dla (♀) 1%
• Egipt (♂) - 0.9% (relikt z czasów podbojów tureckich)
• Mongolia (♂) - 0.3%

BIBLIOGRAFIA:

1. red. Abduleshivili M. G. [i inni], Contributions to the physical anthropology of Central Asia and Caucasus, 1968
2. Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
3. Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodzensis. Folia Zoologica et Anthropologica, t. 4, 1986, s. 79-138
4. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, 1964, s. 209-238
5. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:]  Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
6. Orczykowska Z., Klucz antropologiczny do określania ludności regionu Śródziemnomorza i jego azjatyckich peryferii [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 24, z. 2, 1958, s. 565-580

tylko składy typologiczne:

1. Becker M., Łuczak B., Kształtowanie się składników antropologicznych w różnych środowiskach miejskich [w:]  Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 59-
2. Becker M., Płock i Radziwie w świetle badań antropologicznych, Notatki Płockie t. 11, nr 4(38), 1966
3. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1970, s. 34-46
4. Kransodębska I., Struktura antropologiczna mężczyzn z Warszawy i okolic w okresie międzywojennym [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr 77, 1969, s.375-404
5. Łuczak B., Składy antropologiczne na tle ruchów migracyjnych ludności powiatu sierpeckiego [w:] Notatki Płockie, t.17, nr. 2 (66), 1972, s. 25-30
6. Stolarczyk H., Analiza antropologiczna ludności powiatu bełchatowskiego [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 18, 1979, s. 59-79
7. Stolarczyk H., Ludność powiatu płońskiego w świetle antropologii [w:] Notatki Płockie, t.16, nr 4 (63), 1971, s. 34-42

wymiary i cechy osobnika:

wzrost - 156.7; wskaźnik główny - 80.7; wskaźnik wys-dług. - 57.2;  wskaźnik wys-szerok. - 70.9; wskaźnik czołowo-ciemieniowy; - 66.2;  wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 84.8; wskaźnik twarzy całkowity - 89.8; wskaźnik górnotwarzowy - 56.3; wskaźnik wysokości nosa - 45.2;  wskaźnik nosowy - 61.5; kolor skóry - jasnopłowa;  kolor oczu - ciemnoszare, 14 (14 w skali Martina); kolor włosów - Q (ciemnoblond / jasny brąz)

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 171.18;  wskaźnik główny: 77.04 (wydłużona głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 87.83 (średnio szeroka twarz); wskaźnik nosowy:  65.57 (nos wąski);

wskaźnik wysokościowo-długościowy - 65.30 (głowa wysokawa);  wskaźnik wysokościowo-szerokościowy - 84.76 (głowa niezbyt wysklepiona); 

wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 98.01 (jarzma szerokie w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 46.92 (wysokawy nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 71.62 (bardzo wąska żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu (Martin):  8 (zielone); kolor włosów (Fischer) - 4 (czarnobrązowe).

wymiary bezwzględne w mm: długość głowy [g-op] - 196, szerokość głowy [eu-eu] - 151; wysokość głowy [t-v] - 128; szerokość twarzy [zy-zy] - 148; wysokość twarzy [n-gn] - 130; szerokość żuchwy [go-go] - 106; wysokość nosa - 61; szerokość nosa - 403

wymiary i cechy osobnika:

wzrost - 166; wskaźnik główny - 77.2 wskaźnik twarzy całkowity - 88.8;  wskaźnik nosowy - 61.8;  kolor oczu - 6 (jasnopiwne); kolor włosów - U (ciemny szatyn); kształt włosów: średniofaliste;  oprawa oka: słaba fałda mongolska; profil nosa: silnie wydatny, lekko wypukły

Określony w pracy: Wierciński A., Dziedziczenie typu antropologicznego [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr 43, 1958