Typ euromongolski (AM)

W typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego typ mieszany, międzyodmianowy (biało-żołty) między rasami  nordyczną (A) i mongoloidalną (). Typ euromongolski oznacza się symbolem AM. In English: Euromongolian type (AM).

Jeden z tzw. typów "turańskich" - czyli występujących najczęściej w Azji Centralnej.

Ogólna charakterystyka:

Główne cechy:

Jest to zmongolizowany odpowiednik typu subnordycznego (AL). I posiadający te same frakcje jeśli chodzi o wskaźniki twarzy i nosa.

Frakcje / podtypy:

  • frakcja nordoidalna (Am) - twarz średnia lub wąska (84-x), nos wąski (x-69)
  • frakcja pośrednia (am) - twarz szeroka (x-83), nos wąski (x-69)
  • frakcja mongoloidalna (aM) - twarz różna (przeważnie szeroka), nos średnio szeroki (70-x)

Różnice z innymi typami:

  • W porównaniu z typem subnordycznym (AL) silniej zaznaczone  (z reguły nie wszystkie naraz) cechy odmiany żółtej: wysokie i wystające kości jarzmowe; przypłaszczenie twarzy; prognatyzm zębodołowy; wąska i ukośna szpara oczna; silna fałda powiekowa; ślad lub pełna fałda mongolska; żółtawy odcień skóry; słabe owłosienie ciała. Pod względem wymiarów oba typy mogą być identyczne (poza wysokością głowy / czaszki, która jest często dużo większa w typie AM).

Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tego typu.

wzrost:

  • wzrost: przeważnie średni do wyskiego

głowa / czaszka:

twarz:

fizjonomia:

nos:

cechy opisowe nosa:

  • profil nosa: prawdopodobnie wklęsły znacznie częściej niż w typie subnordycznym (AL)

górna szczęka; usta:

oczy:

  • kolor oczu: przeważnie mieszane lub jasne (4-16), jeśli ciemne to z jasnymi/szatynowymi włosami lub zarostem (A-T)
  1. Mongolia ()  3% jasne; 56.2% mieszane; 34.4% ciemne
  2. Mongolia () 47% mieszane, 53% ciemne
  • szpara oczna  zwykle ukośnia, niekiedy szeroko rozwarta,

włosy:

  • kolor włosów: przeważnie ciemne, jasne raczej u dzieci (A-Y), za to częściej jasny / szatynowy zarost u mężczyzn
  1. Mongolia () 7 (4-12) - niemal proste gładkie
  2. Mongolia () 6 (4-12) - pośrednie poste gładkie / sztywne

skóra:

  • skóra często w odcieniach żółtawych

zarost i owłosienie ciała:

  • skąpe owłosienie ciała

Występowanie:

Typ euromongolski (AM) należy do grupy typów wschodnich.

Można go nazwać też jednym z typów "turańskich", czyli typów mieszanych biało-żółtych występujących głównie w dawnej, radzieckiej Azji Centralnej i terenach przyległych jak północny Afganistan i Sinkiang. Są to jeszcze typy HM, AZ, EM, EZ, KQ, KM, KZ.

Wg antropologów radzieckich turecka ludność północnej Azji Centralnej (Kazachowie, Kirgizi) wykazywała niewielki procent jaśniejszych odcieni oczu, rzadziej włosów. Jasną pigmentację można znaleźć nawet w Mongolii i Turkiestanie Chińskim (oczywiście są to pojedyncze przypadki, parę zdjęć zamieściłem poniżej). Wszystkie te przypadki to zmongolizowani potomkowie dawnej ludności europeidalnej (kultury Andronowo i Minusinsk, ludy scyto-sarmackie, itd.) zamieszkujących te tereny przed ekspansją ludów turko-mongolskich.

Odsetek włosów szatynowych i jasnobrązowych (6,7,8 w skali Fischera) u różnych badanych grup Kirgizów i Kazachów [Abuleshivili, 1968] wynosił od 1 do 5%, w wielu badanych grupach 0. Oczy jasne i jaśniejsze odcienie mieszanych (6-10 w skali Bunaka) za to występowały zawsze w zakresie od 5% do niemal 20%. Można założyć że posiadają je tylko typy AZ, AM, YM, YZ łącznie, jako że nie występują u etnicznych Kirgizów i Kazachów (nie zmieszanych z napływowymi Rosjanami) jasnopigmentowane typy "czysto" europeidalne. Z danych (dla całych grup) wskaźnika twarzowego i nosowego wynika że przeważa raczej średnionosa i szerokotwarzowa frakcja mongoloidalna AM ale nie mam pewności.


Na podstawie materiałów antropologów węgierskich można stwierdzić że typ ten spotyka się go również w tym kraju i traktowany jest tamże jako cześć typów Turanid i Turanoid.


W Polsce typ ten początkowo nie był opisany przez Michalskiego, ze względu na brak dokumentacji fotograficznej i zaliczany do subnordycznego (AL). W późniejszym latach autorzy kierunku morfologiczno-porównawczego wykazywali pewne odsetki tego typu w niektórych badanych rejonach Polski. Byłby to relikt najazdów tatarskich (lub jeszcze wcześniejszych awarskich) lub osiedlania tzw. brańców?

Częściowo typ ten występuje zapewne  też wśród polskich Tatarów, gdzie jego pochodzenie nie budzi wątpliwości.

Występowanie w niektórych zbadanych po wojnie rejonach Polski:

  • Warszawa(ludność przedwojenna - etniczni Polacy) - 2.2% [Krasnodębska, 1969]
  • powiat warszawski (ludność przedwojenna - etniczni Polacy) - 2% [Krasnodębska, 1969]
  • Łódź (próba z lat '70) - 1.7% [Becker, Łuczak, 1974]
  • powiat sierpecki (próba z lat '60) - 1.5% [Łuczak, 1972]
  • Radziwie (obecnie dzielnica Płocka, próba z lat '60) - 1.1% [Becker, 1966] - tu istnieją poszlaki o osiedleniu jeńców tatarskich
  • województwo łódzkie (próba  z lat '70) - 0.7% [Becker, Łuczak, 1974]
  • powiat płocki (próba z lat '60) - 0.7% [Becker, 1970]
  • Płock (próba z lat '60) - 0.6  % [Becker, 1966]
  • powiat bełchatowski (próba z lat '70) - 0.6% [Stolarczyk, 1979]
  • powiat płoński (próba z lat '60) - 0.4% [Stolarczyk, 1971]

Dla porównania:

  • Mongolia () 4.5% i dla () 2.7%
  • Tadżykistan () - 2%
  • Rumunia (Karpaty południowe) dla () 2% i dla () 0.8%
  • W analizie populacyjnej Ukrainy wystąpił ze sporym prawdopobieństwem typ AM w jej rejonach środkowych, południowych i wschodnich.

BIBLIOGRAFIA:

  1. red. Abduleshivili M. G. [i inni], Contributions to the physical anthropology of Central Asia and Caucasus, 1968
  2. Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
  3. Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodzensis. Folia Zoologica et Anthropologica, t. 4, 1986, s. 79-138
  4. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, 1964, s. 209-238
  5. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:]  Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
  6. Orczykowska Z., Klucz antropologiczny do określania ludności regionu Śródziemnomorza i jego azjatyckich peryferii [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 24, z. 2, 1958, s. 565-580

tylko składy typologiczne:

  1. Becker M., Łuczak B., Kształtowanie się składników antropologicznych w różnych środowiskach miejskich [w:]  Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 59-
  2. Becker M., Płock i Radziwie w świetle badań antropologicznych, Notatki Płockie t. 11, nr 4(38), 1966
  3. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1970, s. 34-46
  4. Kransodębska I., Struktura antropologiczna mężczyzn z Warszawy i okolic w okresie międzywojennym [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr 77, 1969, s.375-404
  5. Łuczak B., Składy antropologiczne na tle ruchów migracyjnych ludności powiatu sierpeckiego [w:] Notatki Płockie, t.17, nr. 2 (66), 1972, s. 25-30
  6. Stolarczyk H., Analiza antropologiczna ludności powiatu bełchatowskiego [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 18, 1979, s. 59-79
  7. Stolarczyk H., Ludność powiatu płońskiego w świetle antropologii [w:] Notatki Płockie, t.16, nr 4 (63), 1971, s. 34-42

 Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi

Objaśnienia do powyższych danych:

  1. ♂ - mężczyźni
  2. ♀ - kobiety
  3. w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)

podtyp / frakcja nordoidalna Am (około 75% A i 25% M) - twarz średnia lub wąska (84-x), nos wąski (x-69)

Przykład 1. Henkey G.., Rusze-környéki tatárok embertani vizsgálata [w:] Anthropolgia Hungarica, XI, 1972, s. 137-164

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 175.8;  wskaźnik główny: 87.97 (bardzo krótka głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 87.24 (średnio szeroka twarz); wskaźnik nosowy:  60 (nos wąski);
 
wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 72.67 (szerokie czoło w stosunku do głowy); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 92.54 (jarzma wąskie w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 46.15 (dość wysoki nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 77.85 (średnio szeroka żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu:  8 w skali Martina-Schulza (zielonawopiwne); kolor włosów - S (kasztanowate).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 183, szerokość głowy [eu-eu] - 161; najmniejsza szerokość czoła [ft-ft] - 117; szerokość twarzy [zy-zy] - 149; wysokość twarzy [n-gn] - 130; szerokość żuchwy [go-go] - 116; wysokość nosa - 60; szerokość nosa - 36;

Typ euromongolski (AM), frakcja nordoidalna   - Bułgaria (Tatar z okolic Ruse, potomek Tatarów Krymskich osiedlonych tu w XIX wieku).
Typ euromongolski (AM)
 

Przykład 2. Henkey G.., Rusze-környéki tatárok embertani vizsgálata [w:] Anthropolgia Hungarica, XI, 1972, s. 137-164

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 157.2;  wskaźnik główny: 84.57 (bardzo krótka głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 82.35 (średnio szeroka twarz); wskaźnik nosowy:  66.66 (nos dość wąski);
 
wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 72.29 (szerokie czoło w stosunku do głowy); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 91.89 (jarzma średnie w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 45.53 (dość wysoki nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 73.52 (wąska żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu:  7 w skali Martina-Schulza (zielone); kolor włosów - X (czarnobrązowe).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 175, szerokość głowy [eu-eu] - 148; najmniejsza szerokość czoła [ft-ft] - 107; szerokość twarzy [zy-zy] - 136; wysokość twarzy [n-gn] - 112; szerokość żuchwy [go-go] - 1006; wysokość nosa - 510; szerokość nosa - 34

Typ euromongolski (AM), frakcja nordoidalna   - Bułgaria (Tatarka z okolic Ruse, potomek Tatarów Krymskich osiedlonych tu w XIX wieku).
Typ euromongolski (AM) 

 

podtyp / frakcja pośrednia am (około 50% A i 50% M) - twarz szeroka (x-83), nos wąski (x-69)

Przykład 3. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1972

Typ euromongolski (AM), prawdopodobnie frakcja pośrednia -  okolice Płocka

Typ euromongolski (AM)

 

Przykład 4. Henkey G.., Rusze-környéki tatárok embertani vizsgálata [w:] Anthropolgia Hungarica, XI, 1972, s. 137-164

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 161.3;  wskaźnik główny: 85.34 (krótka głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 83.56 (dość szeroka twarz); wskaźnik nosowy:  69.23 (nos dość wąski);
 
wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 68.11 (wąskie czoło w stosunku do głowy); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 89.57 (jarzma dość wąskie w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 42.62 (dość niski nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 80.13 (szeroka żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu:  3 w skali Martina-Schulza (szaro-niebieskie); kolor włosów - Y (czarne).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 191, szerokość głowy [eu-eu] - 163; najmniejsza szerokość czoła [ft-ft] - 113; szerokość twarzy [zy-zy] - 146; wysokość twarzy [n-gn] - 122; szerokość żuchwy [go-go] - 117; wysokość nosa - 52; szerokość nosa - 36;

Typ euromongolski (AM), frakcja pośrednia   - Bułgaria (Tatar z okolic Ruse, potomek Tatarów Krymskich osiedlonych tu w XIX wieku).
1972g17

 

Przykład 5. Henkey G., A Magyarsag es mas Karpat-Medencei nepek etnikai embertani vizsgalata, 2002

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 165.9; wskaźnik główny - 83.25wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 94.33;  wskaźnik twarzy całkowity - 73.33wskaźnik jarzmowo-żuchwowy - 76;  wskaźnik wysokości nosa - 47.27; wskaźnik nosowy - 69.23; kolor oczu - 8 (w skali Martina-Schulza) - zielone z żołtymi/brązowymi kropkami; kolor włosów - Y (czarne)

Typ euromongolski (AM), frakcja pośrednia - Węgry. Określony przez Henkeya jako Turanid

Typ euromongolski (AM)

 

Przykład 6. Henkey G.., Rusze-környéki tatárok embertani vizsgálata [w:] Anthropolgia Hungarica, XI, 1972, s. 137-164

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 160.2;  wskaźnik główny: 86.59 (krótka głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 79.57 (szeroka twarz); wskaźnik nosowy:  64.7 (nos wąski);
 
wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 72.25 (szerokie czoło w stosunku do głowy); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 91.61 (jarzma średnie w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 45.13 (dość wysoki nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 78.87 (szeroka żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu:  11 w skali Martina-Schulza (jasnobrązowe); kolor włosów - S (kasztanowate).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 179, szerokość głowy [eu-eu] - 155; najmniejsza szerokość czoła [ft-ft] - 112; szerokość twarzy [zy-zy] - 142; wysokość twarzy [n-gn] - 113; szerokość żuchwy [go-go] - 112; wysokość nosa - 51; szerokość nosa - 33;

Typ euromongolski (AM), frakcja pośrednia  - Bułgaria (Tatarka z okolic Ruse, potomek Tatarów Krymskich osiedlonych tu w XIX wieku).

Typ euromongolski (AM) 

 

podtyp / frakcja mongoloidalna aM (około 25% A i 75% M) - twarz różna (przeważnie szeroka), nos średnio szeroki (70-x)

 Przykład 7. Henkey G., A Magyarsag es mas Karpat-Medencei nepek etnikai embertani vizsgalata, 2002

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 171.9; wskaźnik główny - 85.35; wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 92.30;  wskaźnik twarzy całkowity - 83.33wskaźnik jarzmowo-żuchwowy - 81.41;  wskaźnik wysokości nosa - 41.53; wskaźnik nosowy - 70.37; kolor oczu - 8 (w skali Martina-Schulza) - zielone z żołtymi/brązowymi kropkami; kolor włosów - X (czarnobrązowe)

Typ euromongolski (AM), frakcja mongloidalna - Węgry. Określony przez Henkeya jako Turanid

Typ euromongolski (AM)

 

Przykład 8. Henkey G.., Rusze-környéki tatárok embertani vizsgálata [w:] Anthropolgia Hungarica, XI, 1972, s. 137-164

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 174.2;  wskaźnik główny: 83.76 (dość krótka głowa); wskaźnik twarzy całkowity: 82 (szeroka twarz); wskaźnik nosowy:  70.7 (nos średnio szeroki);
 
wskaźnik czołowo-ciemieniowy: 70.62 (średnio szerokie czoło w stosunku do głowy); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 93.75 (jarzma szerokawe w stosunku do głowy);  wskaźnik wysokości nosa: 43.90 (niskawy nos); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy: 78 (szeroka żuchwa w stosunku do twarzy);

kolor oczu:  7 w skali Martina-Schulza (zielone); kolor włosów - T (ciemny szatyn).

wymiary bezwzględne w mmdługość głowy [g-op] - 191, szerokość głowy [eu-eu] - 160; najmniejsza szerokość czoła [ft-ft] - 113; szerokość twarzy [zy-zy] - 150; wysokość twarzy [n-gn] - 123; szerokość żuchwy [go-go] - 117; wysokość nosa - 54; szerokość nosa - 38;

Typ euromongolski (AM), frakcja mongoloidalna   - Bułgaria (Tatar z okolic Ruse, potomek Tatarów Krymskich osiedlonych tu w XIX wieku).
Typ euromongolski (AM), frakcja mongoloidalna