Antropologia
Fizyczna

wzrost i budowa ciała:

wzrost: 

• wzrost najczęściej wysoki, rzadko, w wyniku tzw. zabiedzenia w dzieciństwie - średni (wg danych przedwojennych 165-x)

budowa:

• przeważnie budowa ciała leptosomiczna
• kościec niezbyt masywny, słabe umięśnienie  i małe otłuszczenie
• głowa w porównaniu z resztą ciała niezbyt duża
• szyja długa, o wyraźnie zaznaczonej grdyce
• tułów krótki o lekko spadzistych barkach, długiej, płaskiej i niezbyt szerokiej klatce piersiowej, niewielkim obwodzie pasa
• płaskie pośladki
• pierś u kobiet niewielka, tarczowata lub półkulista
• kończyny są długie, słabo umięśnione; nogi u kobiet niezbyt często kształtne, na skutek słabego rozwoju łydek i znacznej skłonności do zmian krzywiczych
• dłonie długie, duże i kościste, o długich palcach;
• stopy długie, słabo wysklepione, o niskim podbiciu

głowa / czaszka:

• wskaźnik główny: mezocefaliczny (pośredni), rzadziej dolichocefaliczny (x-82)

• wskaźnik wysokościowo-długościowy - czaszka o zmiennej wysokości
  

• wskaźnik wysokościowo-szerokościowy -czaszka dobrze wysklepionaa

cechy opisowe głowy:

• skronie dość płaskie, ciemię płaskie
• potylica szeroka, zaokrąglona ale rzadko mocno wystająca
• czoło stosunkowo wąskie, ku górze lekko się rozszerzające, niezbyt wysokie, zwykle lekko pochylone
• łuki brwiowe często wyraźnie zaznaczone
• lekko wypukła gładzizna
• wyraźne guzy czołowe

cechy opisowe czaszki:

• czaszka na ogół dość duża; mezomorficzna; cienkokoścista, dobrze urzeźbiona
• czaszka w normie wierzchołkowej owoidalna
• łuki nadoczodołowe często wyraźnie zaznaczone
• występują dwie formy czaszki (u obu płci), z których jedna cechuje się większymi wymiarami, silniejszym urzeźbieniem i mocniej pochylonym czołem; druga natomiast kojarzy się mniejsze wymiary i słabszą rzeźbę z bardziej prostopadłym czołem, o wyraźnie zaznaczonych guzach czołowych

twarz:

• wskaźnik twarzowy całkowity: wąska i długa, rzadko średnia (84-x)
• wskaźnik górnotwarzowy: przeważnei wysoki (50-x)

fizjonomia:

• profil poziomy twarzy: niespłaszczony; dobrze wyprofilowany
• profil pionowy twarzy: ortognatyczny lub hiperortognatyczny
• kształt twarzy owalny lub rzadziej prostokątny
• rysy wyraziste, niekiedy delikatne
• słabo zaznaczone, równomiernie rozszerzające się ku uszom łuki jarzmowe (czaszka)
• niewystające kości policzkowe, policzki niekiedy lekko wklęsłe (głowa)
• panniculus malaris (warstwa podściółki tłuszczowej na policzkach) brak

nos:

• wskaźnik nosowy: nos wąski (x-65 dla głowy, x-46 dla czaszki)

cechy opisowe nosa dla głowy:

• wydatny do bardzo wydatnego
• nasada nosa wysoka i wąska
• grzbiet wąski
• profil nosa prosty, falisty lub garbaty, rzadziej wypukły ale nie jest  ani wklęsły ani wklęsłofalisty
• koniuszek dość ostro zakończony, poziomy
• skrzydełka nosa wysokie i cienkie
• pozioma przegroda
• długie, wąskie otwory nosowe

cechy opisowe nosa dla czaszki:

• ostra krawędź otworu gruszkowatego nosa
• dobrze rozwinięty kolec nosowy przedni

górna szczęka, żuchwa, zęby, usta:

górna szczęka:

• górna szczęka wysoka ale niezbyt szeroka (u osobników żywych)
• dół nadkłowy wyraźny
• wyraźne wcięcie szczękowe

żuchwa:

• żuchwa wysoka ale niezbyt szeroka, kanciasta
• wyraźnie zaznaczony żwacz
• podbródek prostopadły, zaokrąglony

zęby:

• długie,wąskie
• niezbyt białe
• łatwo ulegające próchnicy

usta:

• rynienka podnosowa wyraźnie odgraniczona ale niezbyt głęboka
• bruzda nosowo-wargowa wyraźna, ostro wcięta, sięgająca aż za kąt ust
• warga górna (skórna) wysoka
• średnio szerokie usta
• wargi wbrew pozorom częściej pełne niż cienkie, o jasnoróżowej barwie

oczodoły:

• wskaźnik oczodołowy [mf]   (82-x) wysoki

oczy:

• kolor oczu:  od jasnolazurowej do sinawoszarej z otoczką żółtawą (8-16), najcześciej niebieskie lub szare (12-16), nierzadko zielonawo-niebieskie (8) lub pozostałe mieszane odcienie (9-11), średnio dla mężczyzn 13.6 i 13.53 dla kobiet;
• średniej wielkości
• dość płytko osadzone ale niewypukłe
• o średnio roztwartej, poziomej i wrzecionowatej szparze ocznej
• oprawa oka: z najwyżej średnią fałdą powiekową i niekiedy z fałdą nakątną boczną (tzw. fałdą nordyczną wg. Eickstedta)

włosy:

• kolor włosów: blond  różnych odcieni (A-Q, najbardziej typowe K, M, o, P i Q średnio w skali Michalskiego 24.58 dla mężczyzn i 23.7 dla kobiet ), częściej popielate niż rudoblond, nigdy rude, rzadko skrajnie jasne
• cienkie, delikatne
• kształt włosów: gładkie do lekko (płasko) falistych
• u mężczyzn występuje wcześnie, idąca od czoła łysina

skóra:

• kolor skóry: biała do różowawej  w Polsce często występuje u Nordyków skóra jasno-płowa, w przeciwieństwie do białej różowawej, dobrze się opalająca
• często z przeświecającymi błękitnawo żyłkami lub z wyraźnie odgraniczonym, karminowym rumieńcem
• czasem pokryta niezbyt licznymi i rozproszonymi piegami
• cienka
• na czole dość napięta
• marszcząca się w cienkie, ostre fałdki

uwłosienie:

• owłosienie ciała mężczyzn obfite
• zarost obfity ale miękki
• brwi raczej obfite, poziome, z reguły jasne
• rzęsy dość jasne i krótkie, oraz gęste

uszy:

• uszy średniej wielkości
• cienkie
• nierzadko mniej lub więcej odstające

Uwagi:

 Wg Stolarczyka [1999] w magdaleńskich znaleziskach szczątkó ludzkich z Laugerie Basse i Bruniquel niektórzy upatrują formę wyjściową dla typu nordycznego.

Występowanie:

W Polsce stanowi 2,8% (wśród przebadanych 36532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej). Najliczniej spotykany wtedy w północnej, centralnej i północno-wschodniej. części kraju.

Rasa / typ elementarny nordycki (A) należy do grupy typów północno-zachodnich. Występuje najliczniej w populacjach Skandynawii, Islandii, wschodnich terenów nadbałtyckich, w północnych częściach Niemiec oraz w Szkocji. Silne jej wpływy obserwuje w Holandii, Belgii, wschodniej Anglii i północno-wschodniej Francji. W Europie południowej jej bardzo skąpe przymieszki na płw. Pirenejskim, zwiększają się sukcesywnie poprzez północne Włochy, w kierunku Bałkanów. Niewielkie wpływy w postaci przymieszek w typach mieszanych występuja u Berberów z Afryki Północnej, jak też na Kaukazie,  wśród Kurdów i Beduinów. 

Rasę nordyczną (A) spotyka się też oczywiście wszędzie tam, gdzie mieszkają potomkowie emigrantów europejskich (szczególnie USA, Kanada, Australia, Nowa Zelandia, biali w RPA). Poza tym w północnej Azji rozprzestrzeniła ją kolonizacja rosyjska.

składy typologiczne:

Europa północna i zachodnia

• Norwegia (♂) - 38.5%
• Walia (♂) - 1.7%

Europa środkowa

• Niemcy, obywatele Polski przedwojennej (♂) - 3.1%
• Łużyczanie (♂) - 3.1% i (♀) - 3.8%
• region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 2.9%
• Polska (♂) - 2.8%
• Ukraińcy z dawnej Galicji (♂) - 0.3%

Bałkany

• słowiańskojęzyczne muzułmanki (♀) - 4.26%
• Serbia (♂) - 3.1%
• Macedonki prawosławne, wschód (♀) - 3.06%
• Grecja, Kreta (♂) 1.26%
• Rumunia (Karpaty południowe) dla (♂) - 1.2% i (♀) 1%
• Grecja, płd. Peloponez (♂) 0.76%

składy rasowe (w nawiasach poszczególne typy wg liczebności, znak >> oznacza znaczną przewagę nad kolejnymi typami):

Europa północna - w Norwegii dominują rasa nordyczna (A) w czystej formie i typ (AE). U Lapończyków przeważa zaś typ (AL).

• Norwegia (♂) - 67.3% (A > AE >> AL > AY > AQ)
• Lapończycy, płw. Kola (♂) - 24.8%  (AL >> AQ > AE > AY
• Laponki, płw Kola (♀) - 18.5% (AL >> AE > AQ > AY)

Europa północno-zachodnia - w Niemczech w rejonach pólnocno-zachodnich przeważają typy (AE) i (AQ), w północno-wschodnich  i środkowych (AL). Na drugim, trzecim miejscu zapewne występuje typ (AY).

• Niemcy płn. i środkowe (♂) - 43.42% (AL > AE > AY > AQ > A ?)
• Walijczycy (♂) - 41.7% (AE >> AL > AQ > A)

Europa środkowa - wyraźna dominacja typu (AL). Z reguły na drugim miejscu jest typ (AE), oprócz Serbów łużyckich u których jest to liczny  typ (AH) - około 20%, czym dość zaskakująco nawiązują do swych bałkańskich pobratymców.

• Polska (♂) - 42.3 % (AL >> AE > AH > AQ > AY)
• Łużyczanie (♂) - 41.5% (AL > AH > AE > A > AY)
• Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 41.3% (AL >> AE > | AY, AH | > AQ)
• Łużyczanki (♀) - 40.4% (AL > AH > A > | AE, AY | )
• Ukraińcy z Zachodniej Ukrainy (♂) - 37.3% (AL >> AE > AH > AQ > AY)
• region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 31.9%

Bałkany pozostałe - na pierwszym miejscu  typ dynarski (AH), w Serbii na drugim, bo pierwszy jest  tam subnordyczny (AL).

• Serbowie (♂) - 36.2% (AL > AH > AE > A > AQ > AY)
• Rumunia, Karpaty płd. (♂+♀) 33.1% (AH > AL > AE > AQ > AB > AK > AM > A > AY)
• Albania (♂+♀?) - 27.8% (AH > AE > AL > ?)

Macedonia - u kobiet głównie typy (AE), (AL) i (AH), u mężczyzn dodatkowo sporo typu egejskiego (AB).

• słowiańskojęzyczne muzułmanki (♀) - 31.91% (AE > AH > AL > | A, AB , AQ | > | AK, AY | )
• Macedonki prawosławne, wschód (♀) - 26.53% (AL > AE > AH > AB > A > | AQ, AK | > AY)
• słowiańskojęzyczni muzułmanie, wschód (♂) - 25% (AE > AB > | AH, AK , AL, AQ | > AY)
• Macedończycy prawosławni, zachód i centrum (♂) - 23.11% (AB > AE > AH > AL > AQ)
• Macedonia (Łuczak 1974, ♂+♀?) - 22.4% (AH > AL > ?)
• Macedończycy prawosławni, wschód (♂) - 20.98% (AE > AL > AB > AH > AQ > AY)
• Aromuni, wschód i południe (♂) - 18.59%  (AH > AE > AB > AL)
• Karakaczanie (♂) - 3.33% (AE)

Grecja - przeważa typ północno-zachodni (AE). Na Krecie sporo typu (AB), na Peloponezie dużo typu dynarskeigo (AH).

• Grecja, Kreta (♂) - 24.45% (AE > AB > AH > AL > AY > AK > A)
• Grecja, płd. Peloponez (♂) 24.05% (AE > AH > | AL, AK | > AB > | A, AY | )

Europa  (grupy etniczne pochodzenia zachodnio i południowo-azjatyckiego) - Cyganie nawiązuja zaś do Azji Zachodniej w swych typach mieszanych (AK, AB na drugim miejscu).

• Cyganie serbscy (♂) - 7.8% (AE > | AB, AK | )

Turcy

• Smyrna, zachodnia Turcja (♂) - 17.92% (AH > AL > AE >> AK)
• Kastamuni, północna Turcja  (♂) - 17.65% (AH >> AL > AE)
• Bursa, płn-zachodnia Turcja (♂) - 17.65% (AH > AE > AB > | AK, AL | > AZ)
• Anatolia, środkowa Turcja (♂) - 16.36% (AH >> | AL, AE | > AK)
• Dardanele, płn-zachodnia Turcja (♂) - 13.51% (AH >> | AB, AE, AZ | )
• Wschodnia Turcja (♂) - 12.82%  (AH >> |AE, AK | )
• Konya, środkowo-południowa Turcja (♂) - 10.71% (AH >> AL > |AE, AK | ) )

Zachodnia Azja - głównie typy (AK), (AB) i (AE).

• Irak, szczep Beduinów Ba'ij (♂) - 35.5% (AK > AB >> AE > AH)
• Iran, Lurowie (♂) - 20.75% (AK >> AE > AB)
• Iran, Żydzi z Ishafan (♂) - 11.46% (AK > AB > AE)
• Iran środkowo-południowy, Kinaresh (♂) - 6.25% (AE >> AB)
• Iran środkowo-południowy, Rayy (♂) - 5.56% (AB, AK)
• Iran środkowo-południowy,Yezd-i-Khast (♂) - 2.08% (AE)

Środkowa Azja

• Tadżykistan (♂) - 11.7% (AH > AE > AL > AQ> | AM, AK | > AZ > A |

Południowa Azja

• Sikhowie, płn-zach. Indie - 1.32% (AK, AB)

Północna Afryka - głównie typy (AB) i (AK)

• Egipt (♂) - 11.1% (AB >> AK > | AN, AE | > AZ > AH > | AX, AS | > AO)
• Libia, Cyrenajka (♂+♀) - 5.8% (AB > AK > AE > | AQ, AO, AN | )

BIBLIOGRAFIA:

1. Henzel T., Michalski I, Podstawy klasyfikacji człowieka w ujęciu Tadeusza Henzla i Ireneusza Michalskiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955 (zobacz opis tej rasy)
2. Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji [w:]  Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80 (link do fragmentu)
3. Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
4. Michalski I., Die Jugoslaven der Dalmatnischen küsten. Beitrag zur kraniologie der Südslaven, 1936
5. Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953 link
6. Michalski I., Składniki antropologiczne ludności Śródziemnomorza. Cz. 1, Rasy [w:] Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1963, Tom 6, Numer 2(22) , s. 60-69 link
7. Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
8. Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
9. Różbicka L., Charakterystyka antropologiczna Łemków, 1962
10. Stolarczyk H., Zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe człowieka [w:] red. Malinowski A., Wstęp do antropologii i ekologii człowieka, 1999
11. Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
12. Wierciński A., The Racial Analysis of Human Populations in Relation to Their Ethnogenesis [w:] Current Anthropology, Vol. 3, No. 1 (Feb., 1962), s. 2+9-46 link

tylko składy rasowe:

1. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru, Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
2. Michalski I., Charakterystyka antropologiczna Sikhów [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIII, z. 1, 1939, s. 50-70
3. Michalski I., From the studies in the Anthropological Structure of the German Nation (North-western Germany), Bulletin de la societe des sciences et des lettres de Łódź, classe III des sciences mathematiques et Naturelles, vol IX, 6, 1958
4. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, s. 209-238, 1964
5. Stolarczyk H., Próba ujęcia struktury antropologicznej Cyrenajki, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 40, 1970, s. 123-148

składy z poniższych opracowań określiłiem metoda morfologiczno-porównawczą na bazie podanych tam materiałów indywidualnych:

1. Field H., Contributions to the anthropology of Iran [w:] Publications of the Field Museum of Natural History. Anthropological Series, Vol. 29,No. 2 (DECEMBER 15, 1939), s. 511, 513-706
2. Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260
3. Luschan F., Beiträge zur Anthropologie von Kreta [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 45. Jahrg., H. 3 (1913), s. 307-393
4. Miszkiewicz B, Antropologische Struktur der Mazedonischen Bevölkerung [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, 62, 1961
5. Schiff F., Beiträge zur Anthropologie des südlichen Peloponnes. (Die Mani.) [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 46. Jahrg., H. 1 (1914), s. 14-40
6. Wrzosek A., Ćwirko-Godycki M., Macedończycy. Materjały antropologiczne, 1931

Odpowiedniki w innych typologiach:

• Czekanowski - rasa nordyczna
• Hooton - podrasa nordycka
• Lundman - podrasa skando-nordycka, głównie typ Göta
• Eickstedt - rasa nordycka (Nordydzi)
• Jarcho - rasa północna

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

kolor oczu - niebieskie (15); kolor włosów - jasne (H)

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik górnotwarzowy - 56.3 (dość wysokie twarz górna); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 92.81 (jarzma wąskawe w stosunku do głowy); wskaźnik wysokości nosa: 44.88 (niskawy)

stopień wystawania kosci policzkowych: bardzo słabo; profil nosa: słabo garbaty; oprawa oka: fałda powiekowa słaba;

kolor oczu - 11 (szare); kolor włosów - Q (ciemnoblond);  kształt włosów: proste gładkie;   kolor skóry - jasnopłowa

wymiary bezwzględne w mm: długość głowy [g-op] - 189, szerokość głowy [eu-eu] - 153; szerokość twarzy [zy-zy] - 142  mm; wysokość twarzy [n-gn] - 127; wysokość twarzy górnej [n-sto] - 80; wysokość nosa [n-ns] - 57; szerokość nosa [al-al] - 35

budowa: l (p);

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik górnotwarzowy - 53.7 (niskawe twarz górna);  wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 87.17 (jarzma wąskie w stosunku do głowy); wskaźnik wysokości nosa: 45.76  (wysokawy)

profil nosa: słabo falisty; stopień wystawania kosci policzkowych: słabo; oprawa oka: fałda powiekowa słaba;

kolor oczu - 12 (szare); kolor włosów - M (ciemnoblond);  kształt włosów: proste gładkie;   kolor skóry - jasnopłowa

wymiary bezwzględne w mm: długość głowy [g-op] - 190, szerokość głowy [eu-eu] - 156; szerokość twarzy [zy-zy] - 136  mm; wysokość twarzy [n-gn] - 118; wysokość twarzy górnej [n-sto] - 73; wysokość nosa [n-ns] - 54; szerokość nosa [al-al] - 36;