W typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego typ mieszany, międzyodmianowy (biało-żołty) między rasami śródziemnomorską (E) i wyżynną (Q). Typ południowo-wschodni (śródziemnomorsko-wyżynny) oznacza się symbolem EQ. In English: South-Eastern type.
Ogólna charakterystyka:
- wzrost różny, głównie średni
- głowa długa do wydłużonej (wskaźnik główny: x-79), wysklepiona i średnio wysoka
- twarz wąska, rzadziej średnia (wsk. twarzowy: 84-x); często mezognatyczna lub z prognatyzmem zębodołowym, niekiedy przypłaszczona
- charakterystyczne rysy twarzy typowe dla mieszańców między odmianą białą i żółtą
- nos od wąskiego do szerokiego, wklęsły, falisty lub prosty; często przypłaszczony
- szczęka dość wąska dla (♂) i dość szeroka dla (♀)
- oczodoły niskie
- kolor oczu: ciemne (1-6)
- oprawa oka: z silną fałdą powiekową i niekiedy śladem mongolskiej
- kolor włosów: ciemne (T-Y)
- kształt włosów: proste lub faliste
- kolor skóry:śniadawa z odcieniem żółtawym
- owłosienie i zarost raczej skąpe
Frakcje:
- frakcja śródziemnomorska Eq - nos wąski (x-69); wskaźnik główny (x-76); wzrost niski (x-166)
- frakcja pośrednia eq - tylko głowa wydłużona (77-79); wzrost niski lub średni (x-169) nos średnioszeroki (70-x), lub wzrost wysoki i nos wąski (x-69); dla odróżnienia od frakcji wyżynnej typu czuchońskiego (AQ)
- frakcja wyżynna eQ - nos średnioszeroki (70-x), tylko długogłowość (x-76); wzrost niski lub średni (x-169)
Różnice z innymi typami:
- Zespołem cech przypomina typ czuchoński (AQ), ale nie wykazuje żadnych uchwytnych właściwości nordycznych.
- Może też wskaźnikowo przypominać mieszańców berberyjskich (BE, BK, BH) ale różni się od nich fizjonomicznie cechami odmiany żółtej, jak też słabym owłosieniem ciała, mniej śniadą skórą, prostszymi włosami.
- Od rasy śródziemnomorskiej (E) różni się cechami fizjonomicznymi odmiany żółtej (ukośna i / lub wąska szpara oczna, przypłaszczenie twarzy i / lub nosa, prognatyzm zębodołowy - nie wszystkie muszą występować łącznie), wklęsły lub bulwiasty profil nosa, często wyższy wzrost.
- od typu BQ we frakcji wyżynnej (wąskotwarzowej), niższym wzrostem w zbliżonej wskaźnikowo frakcji eQ;
- od typu EZ mniej wydatny nos, brak profili wypukłych i garbatych
- od typu KZ to samo plus opcjonalnie niższy wzrost
- od typu HZ mniej wydatny nos, brak profili wypukłych i garbatych, brak zakresu 80-83 dla głowy, brak opcji zakresu szerokiego twarzy
- frakcja śródziemnomorska Eq rózni się od typu KQ niższym wzrostem
wysokość ciała:
wzrost: średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w wielu populacjach, jest na pewno wyższy
- przeważnie średni; ale waha się zależnie od frakcji od niskeigo do wysokiego
głowa / czaszka:
cechy opisowe czaszki:
- czaszka mezomorficzna; średniej wielkości
- czaszka w normie wierzchołkowej średnio 14 (6-22) co daje kształt jajowato-romboidalny latus w skali Michalskiego
- czaszka w normie potylicznej średnio 12 (6-15) co daje kształt jajowato-romboidalna wydłużony w skali Michalskiego
- ciemię bardzo słabo wzniesione, średnio 6 (2-8) skali Michalskiego
- potylica sabo wypukła, średnio 7 (2-11) w skali Michalskiego
- wskaźnik poprzeczno-czołowy: dla czaszek (♂) 82,5 (77-89) co daje czoło trapezowate
- wskaźnik czołowo-ciemieniowy dla czaszki (♂) 70.65 (65-75) i dla (♀) 70.8 (67-74) - czoło szerokawe dla obu płci
- pochylenie czoła dla czaszki średnio w skali Michalskiego 5 (4-6) co daje czoło dość słabo pochylone
- średnio wypukła gładzizna, przeciętnie 7 (5-8) w skali Michalskiego
twarz:
fizjonomia:
- profil pionowy twarzy: często mezognatyczny; dla czaszki 11 (7-14) w skali Michalskiego - czyli mezognatyzm
- profil poziomy twarzy: czasem przypłaszczony mniej lub więcej
- charakterystyczne rysy twarzy typowe dla mieszańców między odmianą białą i żółtą
nos:
cechy opisowe nosa (głowa)
- profil: wklęsły, falisto-bulwiasty lub prosty
- niekiedy grzbiet nosa mniej lub bardzjej przypłaszczony
- koniuszek często zadarty
cechy opisowe nosa (czaszka)
- wydatność kości nosowych: średnio wystające, średnio 11 (11-11)
- nasada nosa: wysoka, około 6 (5-6) w skali Michalskiego; dość szeroka, około 3 (2-4) w skali Michalskieg
- kształt kości nosowych: przeważnie trapezowaidalne szerokie, górą dwuwklęsłe, słabo wypukłe, 6 (1-13) w skali Michalskiego
- kolec nosowy: położenie średnio 4 (4-4) czyli bardzo słabo uniesiony; wystawanie średnio 4 (4-4) czyli umiarkowanie wystający w skali Michalskiego
- dolna krawędż otworu gruszkowatego nosa: przeważnie 8 (6-9), czyli średnia forma infantylis w skali Michalskiego
włosy:
- kolor włosów: ciemne (T-Y)
- kształ włosów: proste gładkie lub faliste, niekiedy proste sztywne
skóra:
- kolor skóry: od śniadopłowej do śniadej, często z wyraźnym odcieniem żółtym
uwłosienie:
- owłosienie i zarost raczej skąpe
Występowanie:
Typ południowo-wschodni (EQ) należy do grupy typów archaicznych. W Polsce i ogólnie obecnie bardzo rzadki. W dawniejszych epokach (jak neolit i wczesne średniowiecze) spotykany częściej.
Np. Brześć Kujawski - szczątki kostne z neolitu 11,8%, XI wiek 7.5%, obecnie (1970) 0.9 - 1.7%.
W Polsce występuje incydentalnie:
- Łódź (próba z lat '70) - 1.7% [Becker, Łuczak, 1974]
- Brześć Kujawski (próba I mężczyzn z lat '60) - 1.7% [Kapica, 1970]
- powiat sierpecki (próba z lat '60) - 1.1% [Łuczak, 1972]
- Brześć Kujawski (próba II mężczyzn z lat '60) - 0.9% [Kapica, 1970]
- Płock (próba z lat '60) - 0.6 % [Becker, 1966]
- powiat warszawski (ludność przedwojenna - etniczni Polacy) - 0.4% [Krasnodębska, 1969]
- powiat płocki (próba z lat '60) - 0.3% [Becker, 1970]
- Radziwie (obecnie dzielnica Płocka, próba z lat '60) - 0.3% [Becker, 1966]
- powiat płoński (próba z lat '60) - 0.3% [Stolarczyk, 1971]
- powiat bełchatowski (próba z lat '70) - 0.1% [Stolarczyk, 1979]
Dla porównania:
- Egipt - 4.9% (♂)
- Tadżykistan - 1.6% (♂)
- Rumunia (Karpaty południowe) dla (♀) 1%
- Libia (Cyrenajka) - 0.9% (♂) i 3.7% (♀)
- Mongolia (♂) - 0.6%
Występuje raczej na wschód i południowy-wschód od naszego kraju (stąd nazwa). W rozproszeniu spotyka się go nawet na Bliskim Wschodzie. Choć tu może być po części śladem stosunkowo niedawnych najazdów ludów turecko-mongolskich.
Występowanie pochodnych typu elementarnego wyżynnego (Q) wśród ludności Polski przedwojennej, koncentrowało się w rejonach będących dawnymi pustkami rubieżnymi, między terytoriami poszczególnych plemion słowiańskich (Polan, Wiślan, Mazowszan itd.). Wskazuje to wg Michalskiego że byli to potomkowie ludności przedsłowiańskiej, zepchnięci w tereny pograniczne. Prawdopodobnie wywodzący się z kultur prafińskich lub nawet kultur górnopaleolitycznych kręgu północno-wschodniego. Na pochodzenie związane z ludnością fińską wskazuje też maksimum północno-wschodnie występowania komponenty wyżynnej w Polsce przedwojennej (czyli obecna północno-zachodnia Białoruś).
BIBLIOGRAFIA:
- Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965
- Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współczesności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339 (link do fragmentu)
- Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
- Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80 (link do fragmentu)
- Kapica Z., Zagadnienia antropologiczne [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970 (link do fragmentu)
- Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
- Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodzensis. Folia Zoologica et Anthropologica, t. 4, 1986, s. 79-138
- Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, 1953 link
- Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
- Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
- Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
- Orczykowska Z., Próba skonstruowania klucza antropologicznego na podstawie klasyfikacji Michalskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 22, z.1, 1959, s. 212-229
- Wiercińska A., The main anthropological types in Poland as viewed cranioscopically [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 35, 1969, s. 359-362
- Wierciński A., Analiza antropologiczna serii czaszek wiślickich z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego przy ulicy Batalionów Chłopskich. Wykopaliska w latach 1958 - 1959 [w:] red. Budkowa Z., Odkrycia w Wiślicy, 1963, s. 273-294
- Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
tylko składy typologiczne:
- Becker M., Łuczak B., Kształtowanie się składników antropologicznych w różnych środowiskach miejskich [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 59-67
- Becker M., Płock i Radziwie w świetle badań antropologicznych, Notatki Płockie t. 11, nr 4(38), 1966
- Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1970, s. 34-46
- Kransodębska I., Struktura antropologiczna mężczyzn z Warszawy i okolic w okresie międzywojennym [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr 77, 1969, s.375-404
- Łuczak B., Składy antropologiczne na tle ruchów migracyjnych ludności powiatu sierpeckiego [w:] Notatki Płockie, t.17, nr. 2 (66), 1972, s. 25-30
- Stolarczyk H., Analiza antropologiczna ludności powiatu bełchatowskiego [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 18, 1979, s. 59-79
- Stolarczyk H., Ludność powiatu płońskiego w świetle antropologii [w:] Notatki Płockie, t.16, nr 4 (63), 1971, s. 34-42
Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi
Objaśnienia do powyższych danych:
- ♂ - mężczyźni
- ♀ - kobiety
- w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)
- Najważniejsze zakresy zmienności, służące do różnicowania z innymi typami, podane są w sekcji "Główne cechy". Podane w dalszym opisie średnie dla cech mają znaczenie informacyjne.
Przykład 1. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego, Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339
Typ południowo-wschodni (EQ) - Polska
Przykład 2. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego, Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339
Typ południowo-wschodni (EQ) - Polska
Przykład 3. Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80
Typ południowo-wschodni (EQ) - Polska
Przykład 4. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1972
Typ południowo-wschodni (EQ) - Polska Płock. Tu widać wyraźnie mongoloidalną oprawę oka i spłaszczenie twarzy.
frakcja pośrednia eq - tylko głowa wydłużona (77-79); wzrost niski lub średni (x-169) przy nosie średnioszerokim (70-x), lub wysoki przy wąskim (x-69)
Przykłady z Europy - prawdopodobnie wykrzyżowane z typu czuchońskiego (AQ) głównie w kombinacji np. z północno-zachodnim (AE), czy sublaponoidalnym (EL).
Przykład 5. Schade H., Anthropologische Untersuchungen in Ostmazedonien und Kruševo, Anthropologischer Anzeiger Jahrg. 22, H. 3/4 (Dezember 1958), s. 283-306
Typ południowo-wschodni (EQ), frakcja pośrednia - Macedonia
Przykład 6. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955
Typ południowo-wschodni (EQ), frakcja pośrednia (od E różnią go głównie prognatyzm zębodołowy oraz oprawa oka, wystające kości policzkowe, wklęsły nos) - Polska
frakcja śródziemnomorska Eq - nos wąski (x-69); wskaźnik główny (x-76); wzrost niski (x-164)
Przykład 7. Henzel T., Michalski I., dyskusja do Podstawy klasyfikacji człowieka w ujęciu Tadeusza Henzla i Ireneusza Michalskiego, Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 1-2, 1955
wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika
Wskaźniki: wzrost 160 cm, wskaźnik głowy: 74.1; wysokościowo-długościowy: 61.9; wysokościowo-szerokościowy: 83.6; morfologiczny twarzy: 89.9; górnotwarzowy: 57.4; nosa: 62; profil nosa: wklęsły; barwa oczu 3; kolor włosów U; skóra: śniada; szpara oczna ukośna
Typ południowo-wschodni (EQ), frakcja śródziemnomorska - Polska
frakcja wyżynna eQ - nos średnioszeroki (70-x), tylko długogłowość (x-76); wzrost średni (165-169)
Przykład 8. Czekanowski J., Człowiek w czasie i przestrzeni, 1934 / Przykład opisany też w pracy Żejmo-Żejmisa "Struktura rasowa Skandynawii".
Typ południowo-wschodni (EQ), frakcja wyżynna - Norwegia. (opis Czekanowskiego, mimo że nieświadomie charakteryzuje typ EQ)
Przykład 9. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt, Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, pp. 209-238, 1964
Typ południowo-wschodni (EQ), frakcja wyżynna
Materiał kostny:
Przykład 1. Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965
Typ południowo-wschodni (EQ)
Przykład 2. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ południowo-wschodni (EQ)
Przykład 3. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ południowo-wschodni (EQ)
Przykład 4. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ południowo-wschodni (EQ)
Przykład 5. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ południowo-wschodni (EQ)
Przykład 6. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ południowo-wschodni (EQ)
