Antropologia
Fizyczna

wzrost i budowa ciała:

wzrost: zakresy wzrostu dostosowane do realiów sprzed kilkudziesięciu lat

• wzrost dość niski, rzadziej średni (x - 169)

budowa:

• budowa silna i krępa, często przysadzista, rzadko zaś drobna i smukława, niemal śródziemnomorska
• kościec mocny, często masywny, mięśnie dobrze rozwinięte, podściółka tłuszczowa obfita
• głowa relatywnie duża w porównaniu z resztą ciała
• szyja krótka, gruba  o słabo zaznaczonej grdyce
• tułów długi, o szerokich, poziomych ale jakby zaokrąglonych barkach i szerokich biodrach, klatka piersiowa krótka, szeroka i  głęboka, obwód pasa duży
• pośladki wypukłe
• pierś kobieca średnio obfita, półkulista
• kończyny krótkie, dobrze umięśnione; nogi nawet u kobiet nie zawsze kształtne z powodu zbyt wielkiej masywności
• dłonie niewileki, krótkie, szerokie i mięsiste, o krótkich, grubych palcach
• stopy krótkie, niezbyt szerokie, dobrze wysklepione, o wysokim podbiciu

głowa / czaszka:

• wskaźnik główny: głowa mezocefaliczna (77-82)

• wskaźnik wysokościowo-długościowy: czaszka dość niska

• wskaźnik wysokościowo-szerokościowy:  słabo wysklepiona czaszka

cechy opisowe głowy:

• czoło szerokie, często wysokie, prawie prostokątne, słabo pochylone, czasem prostopadłe
• nieznaczne łuki brwiowe; dość płaska gładzizna i ledwie zaznaczone guzy czołowe
• skronie płaskie
• ciemię dość płaskie, niekiedy ku tyłowi lekko wzniesione
• potylica średnio szeroka, słabo wypukła

cechy opisowe czaszki:

• czaszka średnia do dość dużej; mezomorficzna; masywna, średnio urzeźbiona
• czaszka w normie wierzchołkowej sfenoidalna lub pentagoidalna
• czaszka w normie potylicznej średnio 12 (9-16) co daje kształt jajowato-romboidalny wydłużony w skali Michalskiego
• ciemię  dla czaszek przeciętnie 3 (2-5) skali  Michalskiego, czyli wzniesione
• potylica dla czaszki 8 (2-16) w skali Michalskiego, czyli batrokefalicznie wypukła; opisthokranion wysoko położony
• pochylenie czoła dla czaszki średnio w skali Michalskiego 6 (5-6) co daje czoło słabo pochylone
• nieznaczne łuki nadoczodołowe
• miernie wypukła gładziźna, przeciętnie 7 (7-8) w skali Michalskiego

twarz:

• wskaźnik twarzowy całkowity: twarz od bardzo szerokiej do, rzadziej, średniej (x-87)
  

• wskaźnik górnotwarzowy niska do średniej (x-55)

fizjonomia:

• kształt twarzy: okrągława lub pięciokątna, rzadziej odwrotnie trapezowata
• o rysach miękkich, nierzadko grubych
• łuki jarzmowe zwykle zaznaczone, szeroko rozstawione, o zygionie ku przodowi dość daleko wysuniętym
• kości policzkowe zwykle wystające, policzki dość pełne
• panniculus malaris (obfita podściółka tłuszczowa na policzkach) rzadki
• profil pionowy twarzy: orto- lub meozgnatyczny; dla czaszki w skali Michalskiego 11 (10-11) - mezognatyzm

nos:

• wskaźnik nosowy: przeważnie średnio szeroki do szerokiego, rzadziej dość wąski (66-x) dla głowy; dla czaszki 46-x
  

cechy opisowe nosa (głowa)

• niezbyt mały
• wydaność nosa: niezbyt słabo wydatny,
• nasada nosa (dla głowy): niska, szeroka
• grzbiet średnio szeroki
• profil nosa zwykle falisty lub wklęsły, rzadziej prosty
• koniuszek tępo zakończony
• nozdrza niskie, grube, wypukłe, przegroda pozioma lub wzniesiona, otwory okrągławe

cechy opisowe nosa (czaszka)

• wydatność kości nosowych: dość słabo wystające, średnio 7 (5-8)
• nasada nosa (dla czaszki): dość wysoka, około 5(4-6) w skali Michalskiego; średnio szeroka, około 4 (3-4) w skali Michalskiego
• profil kości nosowych: średnio 3 (2-3), czyli miernie wklęsły w skali Michalskiego
• kształt kości nosowych: romboidalne szerokie, górą słabo dwuwklęsłe 11 (9-13) w skali Michalskiego
• kolec nosowy: położenie średnio 5 (4-6) czyli poziomy; wystawanie średnio 4 (3-4) czyli umiarkowanie wystający w skali Michalskiego
• dolna krawędż otworu gruszkowatego nosa: przeważnie 9 (6-12), czyli dość ostra, słaba forma infantylis w skali Michalskiego

szczęka górna i żuchwa:

górna szczęka:

• szczęka górna niska i szeroka (ogólnie dla głowy)
• łuk zębowy, średnio 8 (5-10)
• dół nadkłowy raczej głęboki
• płytkie wcięcie szczękowe, średnio 7 (6-7) w skali Michalskiego

żuchwa:

• żuchwa niezbyt niska, szeroka, czasem kanciasta
• o dobrze rozwiniętym żwaczu
• podbródek szerokawy, zaokrąglony

zęby:

• duże
• równe
• białe
• mocne

usta:

• wielkość: dość średnie lub duże
• wargi pełne, często grube, ciemno-karminowe
• warga górna niezbyt wysoka
• rynienka podnosowa  szeroka, płytka, słabo odgraniczona
• bruzda nosowo-wargowa późno się zaznaczająca, dość głęboka ale krótka

oczodoły:

• wskaźnik oczodołowy [mf]  oczodoły niskie do średnich (x-82)

• kształt: prostokątne
• wielkość: dość małe, 3 (2-3) w skali Michalskiego

oczy:

• kolor oczu: piwne różnych odcieni, u osobników wyraźnie ciemnowłosych spotykane oczy zielonawe (7)
• oczy małe
• czasem dość głęboko osadzone
• szpara oczna zwykle wąska, często ukośna, wrzecionowata, niekiedy esowata
• ukształtowanie powieki górnej: fałda powiekowa pospolita, często silnie wykształcona; rzadko ślad fałdy mongolskiej - średnio 8,6%

włosy:

• kolor włosów: ciemnobrunatne lub szatynowe, czasem czarne (R-W), u osobników piwnookich niekiedy kasztanowate (R-S)
• grube, gęste i obfite
• kształt włosów: proste sztywne lub gładkie, niekiedy lekko faliste
• łysina niezbyt późna, typu ciemieniowego

skóra:

• kolor skóry: płowa lub śniada różnych odcieni, nieraz z odcieniem żółtawym
• na słońcu bardzo silnie ciemniejąca
• bez rumieńca
• bez piegów
• gruba
• na czole napięta
• bardzo późno marszcząca się w grube fałdy

uwłosienie:

• zarost nierównomierny lub skąpy, sztywny
• brwi dość rzadkie, choć nieraz szerokie, poziome lub wzniesione
• rzęsy krótkie i rzadkie
• owłosienie ciała dość skąpe

uszy:

• niewielkie
• dość cienkie
• nieodstające

Występowanie:

W Polsce stanowi 2,9% (wśród przebadanych 36532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej). Spotykany najczęściej w centrum kraju.

Typ sublaponoidalny (EL) należy do grupy typów południowo-zachodnich. Michalski uważał że jest to typ liczny np. w środkowych Włoszech w strefie kontaktu rasy laponoidalnej (typ alpejski) i rasy śródziemnomorskiej. Zachodni antropolodzy określali taki typ mieszany jako Alpin-Med.

składy typologiczne (w nawiasach frakcje, tam gdzie były podane)

Europa północna - pochodzą od mieszanek rasy laponoidalnej (L) czy typu subnordycznego (AL) z licznym w Norwegii północno-zachodnim (AE).

• Lapończycy (♂) - 11.5% i (♀) - 18.5%;

Europa północno-zachodnia

• Walia (♂) - 1.7%;

Europa środkowa

• Ukraińcy z dawnej Galicji (♂) - 5.5%
• region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 3.7%
• Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 1%

Bałkany i Grecja

• Serbia (♂) 2.6%;
• Grecja, płd. Peloponez (♂) - 2.27%
• Grecja, Kreta (♂) - 1.89%
• Rumunia, Karpaty południowe (♂) 1.6%
• Rumunia, Karpaty południowe (♀) 1%

Europa  (grupy etniczne pochodzenia zachodnio i południowo-azjatyckiego)

• Cyganie serbscy (♂) - 11.1%

Turcy

• Bursa, płn-zachodnia Turcja (♂) - 5.88% (eL > el)
• Smyrna, zachodnia Turcja (♂) - 3.77
• Wschodnia Turcja (♂) -  2.56%
• Kastamuni, północna Turcja  (♂) - 1.96%

Środkowa Azja

• Tadżykistan (♂) 1.4%

Południowa Azja

• Sikhowie (płn-zachodnie Indie) dla (♂) - 2.63%

Północna Afryka - lokalne formy tego typu mogą pochodzić ze krzyżowania się typów BL i KL z pochodnymi śródziemnomorskiego.

• Libia (Cyrenajka) dla (♂) 4.7%
• Egipt (♂) - 4.4%

BIBLIOGRAFIA:

1. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współczesności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339 (link do fragmentu)
2. Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
3. Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80 (link do fragmentu)
4. Kapica Z., Zagadnienia antropologiczne [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970 (link do fragmentu)
5. Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
6. Michalski I., Charakterystyka antropologiczna Sikhów [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIII, z. 1, 1939, s. 50-70
7. Michalski I., Die Jugoslaven der Dalmatnischen küsten. Beitrag zur kraniologie der Südslaven, 1936
8. Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu) [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953 link
9. Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt [w:] Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, s. 209-238, 1964
10. Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
11. Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
12. Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
13. Orczykowska Z., Próba skonstruowania klucza antropologicznego na podstawie klasyfikacji Michalskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 22, z.1, 1959, s. 212-229
14. Różbicka L., Charakterystyka antropologiczna Łemków, 1962
15. Stolarczyk H., Próba ujęcia struktury antropologicznej Cyrenajki [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 40, 1970, s. 123-148
16. Wiercińska A., The main anthropological types in Poland as viewed cranioscopically [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 35, 1969, s. 359-362
17. Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link

składy z poniższych opracowań określiłiem metoda morfologiczno-porównawczą na bazie podanych tam materiałów indywidualnych:

1. Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260
2. Luschan F., Beiträge zur Anthropologie von Kreta [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 45. Jahrg., H. 3 (1913), s. 307-393
3. Schiff F., Beiträge zur Anthropologie des südlichen Peloponnes. (Die Mani.) [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 46. Jahrg., H. 1 (1914), s. 14-40

Odpowiedniki w innych typologiach:

• Czekanowski - typ sublaponoidalny

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 164.7; wskaźnik główny: 78.9 (głowa wydłużona); wskaźnik twarzy całkowity - 83.9 (dość szeroka); wskaźnik nosowy - 81.2 (dość szeroki); 

wskaźnik górnotwarzowy - 52.4 (niskawe twarz górna); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 93.46 (jarzma szerokawe w stosunku do głowy); wskaźnik wysokości nosa: 40 (niski)

profil nosa: falisty słabo; stopień wystawania kosci policzkowych: bardzo słabo;

oprawa oka: fałda powiekowa dość słaba; kolor oczu - 7 bardzo ciemne (piwnozielonawe); kolor włosów - V;  kształt włosów: faliste słabo;   kolor skóry - matowobiała

wymiary bezwzględne w mm: długość głowy [g-op] - 194, szerokość głowy [eu-eu] - 153; szerokość twarzy [zy-zy] - 143  mm; wysokość twarzy [n-gn] - 120; wysokość twarzy górnej [n-sto] - 75; wysokość nosa [n-ns] - 48; szerokość nosa [al-al] - 39;

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 159.9; wskaźnik główny: 79.0 (głowa wydłużona); wskaźnik twarzy całkowity - 82.4 (dość szeroka);  wskaźnik nosowy - 74.5 (szerokawy); 

wskaźnik górnotwarzowy - 53.4 (dość niskie twarz górna); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 89.11 (jarzma dość wąskie w stosunku do głowy); wskaźnik wysokości nosa: 43.51 (niskawy)

profil nosa: prosty; stopień wystawania kosci policzkowych: dość silnie;

oprawa oka: fałda powiekowa ślad; kolor oczu - 4 (piwne); kolor włosów - V (cienobrązowe);  kształt włosów: proste;   kolor skóry - żółtawopłowa

wymiary bezwzględne w mm: długość głowy [g-op] - 186, szerokość głowy [eu-eu] - 147; szerokość twarzy [zy-zy] - 131  mm; wysokość twarzy [n-gn] - 108; wysokość twarzy górnej [n-sto] - 70; wysokość nosa [n-ns] - 47; szerokość nosa [al-al] - 35;

budowa: al;

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 166.0; wskaźnik główny: 78.3 (głowa wydłużona); wskaźnik twarzy całkowity - 83.0 (dość szeroka); wskaźnik nosowy - 78.7 (dość szeroki);

wskaźnik górnotwarzowy - 53.2 (niskawe twarz górna); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy: 90.96 (jarzma dość wąskie w stosunku do głowy); wskaźnik wysokości nosa: 40.17 (niski)

profil nosa: prosty; stopień wystawania kosci policzkowych: bardzo słabo;

oprawa oka: fałda powiekowa dość słaba; kolor oczu - 7 (zielonawopiwne); kolor włosów - V (ciemnobrązowe);  kształt włosów: słabo falujace;   kolor skóry - płowa

wymiary bezwzględne w mm: długość głowy [g-op] - 198, szerokość głowy [eu-eu] - 155; szerokość twarzy [zy-zy] - 141  mm; wysokość twarzy [n-gn] - 117; wysokość twarzy górnej [n-sto] - 75; wysokość nosa [n-ns] - 47; szerokość nosa [al-al] - 37;

Dodatkowo w skali Coona rozmiar głowy bardzo duży - 353 (długość + szerokość)

budowa: la;

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 164; wskaźnik główny 78.9 (głowa wydłużona); wskaźnik twarzy całkowity - 84.8 (szerokawa); wskaźnik nosowy - 70.2 (średnio szeroki);

wskaźnik wysokościowo-długościowy - 62.6 (głowa dość niska); wskaźnik wysokościowo-szerokościowy - 79.3 (głowa niezbyt spłaszczona); wskaźnik jarzmowo-ciemieniowy - 92.0 (jarzma wąskawe w stosunku do głowy); wskaźnik górnotwarzowy - 55.8 (wysokawe twarz górna); wskaźnik jarzmowo-żuchwowy - 83.8 (żuchwa szeroka w stosunku do twarzy); wskaźnik wysokości górnej wargi - 35.1; wskaźnik wysokosci nosa - 48.7 (dośc wysoki); 

kolor skóry - śniada; kolor warg - różowe; kolor oczu - 7 (zielonawopiwne); kolor włosów - X (czarnobrązowe)

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wzrost - 163.6 cm; wskaźnik główny 81.6;  wskaźnik twarzy całkowity - 84.1; wskaźnik nosowy - 68.5;

oczy brązowe, włosy brązowe

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik główny: 81.8 (czaszka pośrednia); wskaźnik twarzy całkowity - 85.5 (twarz szeroka / na granicy średniej); wskaźnik górnotwarzowy - 51.9 (średnie twarz górna); wskaźnik nosowy - 49 (nos średnio szeroki 'średnio szeroki'); wskaźnik oczodołowy [mf] 71.8 (oczodoły bardoz niskie); wskaźnik wysokościowo-długościowy: 64.3 (czaszka bardzo niska); wskaźnik ciemieniowo-potyliczny: 75.7

Określony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953

wskaźniki, wymiary i cechy opisowe danego osobnika

wskaźnik główny: 80.5 (czaszka pośrednia); wskaźnik twarzy całkowity - 86.2 (twarz średnio szeroka); wskaźnik górnotwarzowy - 46.9 (niskie twarz górna); wskaźnik nosowy - 55.4 (nos szeroki); wskaźnik oczodołowy [mf] 71 (oczodoły bardoz niskie); wskaźnik wysokościowo-długościowy: 73.6 (czaszka średnio wysoka); wskaźnik ciemieniowo-potyliczny: 76.4

Określony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953