Występują trzy frakcje względnie można je nazwać podtypami, dwie wahające się między typami macierzystymi i jedna pośrednia. Poniższe przykłady fotograficzne ukazują to zróżnicowanie. W każdej frakcji jeśli występuje skojarzenie włosów szatynowych i ciemnych (R-V) to tylko z oczami jasnymi (8-16), jeśli piwnozielonawe (7) to co najwyżej z włosami w zakresie A-T. Oczy piwne (3-6) w tym typie mogą występować tylko z włosami jasnymi (A-Q) i taka kombinacja jest rzadka. Średnie dla frakcji na podstawie serii ze Struktury Antropologicznej Polski.
frakcja nordoidalna (Al - 75% A, 25% L) - średnia lub wąska twarz (84-x) i nos (x-69), nos mniej wydatny niżu typu nordycznego (ale profil przeważnie prosty), wzrost średnio też niższy, pigmentacja włosów (A-U), oczu (3-16) i skóry - ciemniejsza niż u (A); ślad fałdy mongolskiej 5.1%. Przy najciemniejszej pigmentacji włosów (S-U) która jest cechą laponoidalną nie występują profile nosa wypukły i garbaty, dla odróżnienia od typu dynarskeigo (AH). Część frakcji nordoidalnej o jasnej / jasnobrązowej pigmentacji włosów (A-R), wysokim wzroście, wąskiej twarzy i profilu nosa wypukłym / garbatym jest przez innych antropologów określana jako typ Noric (Lebzelter) lub tzw. jaśni dynarzy (Stołyhwo).
frakcja pośrednia (al - 50% A, 50% L) - zdarza się w tej frakcji krótkawa głowa o wskaźniku głównym 80-82 jako aberracja, ale z reguły jest krótka (83-x); laponoidalna twarz (x-83) i nordyczny nos (x-69), profil nosa z reguły prosty, oczywiście jaśniejsza pigmentacja niż u laponoidów, włosy (A-U), oczy (4-16); ślad fałdy mongolskiej 7.2%. Przy najciemniejszej pigmentacji włosów (S-U) która jest cechą laponoidalną nie występują profile nosa wypukły i garbaty, dla odróżnienia od typu dynarskeigo (AH). Osobników o głowie krótkawej (80-82) zaliczamy do tej frakcji jedynie jeśli wykazują dysharmonijną pigmentację i / lub cechy laponoidalne w fizjonomii.
frakcja laponoidalna (aL - 25%A, 75% L) - przeważnie szeroka twarz (x-83) i średni lub szeroki nos (70-x), rzadkie formy o średnie i wąskiej twarzy (84-x) i laponoidalnym nosie (70-x) również ze względów fizjonomicznych się tu zaliczają, generalnie jaśniejsza pigmentacja oczu (3-16) bądź włosów (D-V), bądź obydwie niż u laponoidów; wyższy wzrost, nos najmniej wydatny ze wszystkich frakcji (z reguły profil falisty, wyraźna tendencja do profili wklęsłych, ale zdarzają się w przeciwieństwie do laponoidów tez profile wypukłe / garbate), ślad fałdy mongolskiej 7.2%
Różnice z innymi zbliżonymi wskaźnikowo typami (nie wszystkie cechy występują łącznie):
W skrócie różni się od typu nordycznego (A) krótką głową, występowaniem twarzy (x-83) i nosa (70-x) i opcją jego wklęsłego profilu, oraz cechami fizjonomicznymi wziętymi z domieszki laponoidalnej.
Od typu laponoidalnego (L) jaśniejszą pigmentacją, węższą twarzą i / lub nosem, opcją jego wypukłych / garbatych profili, opcją falistych włosów.
Frakcja pośrednia w której występuje rzadko głowa o wskaźniku 80-82 (połączona z szeroką twarzą (x-83 i wąskim nosem x-69) różni się od od typu AY o tych samych wymiarach, niższym wzrostem (x-164), i/lub ciemniejszymi włosami, i/lub cechami laponoidalnymi (nie wszystkie mogą wystąpić łącznie) jak silna fałda powiekowa / ślad fałdy mongolskiej, wystające kości policzkowe, wyraźna warstwa podściółki tłuszczowej na policzkach; lekkie przypłaszczenie twarzy, zółtawy odcień skóry).
Różnice z typem alpejskim (HL), dynarskim (AH) i pseudoalpejskim (YH) wyjaśnione przy ich opisach.
Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tego typu.
wzrost: średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w całej populacji polskiej, jest na pewno wyższy
wzrost średni do wysokiego (ale zdarzają się i niscy osobnicy)
budowa:
budowa na ogół krępa i mocna, choć niezbyt rzadko spotyka się pomiędzy nimi postacie niemal nordyczne
kościec średnio rozwinięty, umięśnienie dobre lub silne, podściółka tłuszczowa średnia lub obfita, otyłość u obu płci pospolita, zwłaszcza w późniejszym wieku
głowa w stosunku do reszty ciała średniej wielkości
szyja dość krótka, gruba o słabo zaznaczonej grdyce
tułów długi, o szerokich i lekko spadzistych barkach i szerokich biodrach, klatka piersiowa średnio szeroka, dość głęboka i raczej krótka, obwód pasa duży
kształt twarzy: we frakcji centralnej zwykle pieciokątny; we frakcji laponoidalnej często odwrotnie trapezowaty lub okrągły, wyjątkowo kwadratowy; u frakcji nordycznej często owalny
rysy miękkie, łagodne, niekiedy delikatne, rzadko wyraziste, częściej grube
łuki jarzmowe słabo zarysowane, szeroko rozstawione, nieznacznie rozszerzające się ku uszom
kości policzkowe zaznaczone, niekiedy wystające, policzki pełne
szpara oczna średnio szeroka lub szeroka, rzadko wąska ale dość często ukośna, o kształcie wrzecionowatym
ukształtowanie powieki górnej: fałda powiekowa zwykle zaznaczona, niekiedy bardzo wyraźna; ślad fałdy mongolskiej rzadki, ale się zdarza (w 6.82% przypadków średnio)
kolor oczu: z reguły jasne,(3 - 16), bardzo często zielonawo-niebieskie (8), nierzadko błękitne (16), oczy piwne (1-6) występujące zresztą w skojarzeniu z jasnymi lub rudymi włosami (A-Q, I-IV), należy uznać za wyraźnie atypowe (aberracja?)
kolor włosów: zróżnicowany (A-V); przeważnie ciemnoblond (Q), kasztanowate lub jasno szatynowe (T w skali Fischera-Sallera i 5 w skali Fischera); prawdziwie jasne włosy występują u subnordyków często, ciemnobrunatne (V) natomiast spotykane niekiedy we frakcji laponoidalnej, należy uznać za rzadkie aberracje, rudawe odcienie z kolei wydają się być stosunkowo częste
przeważnie dość cienkie, gęste i obfite
kształt włosów: proste gładkie lub lekko faliste, bardzo rzadko proste sztywne (cecha laponoidalna)
1. Wskaźnik główny 80-82 zdarza się jako rzadka aberracja we frakcji pośredniej i łączy się z szeroką twarzą (x-83) i wąskim nosem (x-69) i pigmentacją dysharmonijną (dla odróżnienia od typu teutońskiego AY.
2. Jako że Michalski [1949] założył że do tego typu zaliczą się wszystkie krótkogłowe, jasnopigmentowane jeśli chodzi o oczy i włosy formy, to wliczył tu też osobników wysokich, o wąskiej twarzy i nosie z wypukłym profilem, którzy są przez niektórych innych polskich antropologów [np. Stołyhwo] określani jako "jaśni dynarczycy" lub przez zachodnich (Lebzelter, Coon) jako typ Noric.
Uznano jednak że jasna (względnie jasnobrązowa) pigmentacja włosów (A-R) dyskwalifikuje z bycia reprezentantem typu dynarskiego (AH). I są to prostu przedstawiciele nordoidalnej frakcji typu subnordycznego (Al). Zresztą wypukły / garbaty profil nosa skorelowany z wąską twarzą występuje też i w typie nordycznym (A), więc czemu zakładać że nie taka kombinacja nie mogła się zrealizować w mieszance z laponoidami.
Wg Michalskiego [1949] jedynie osobnicy o jasnych oczach, kasztanowatych / szatynowych (S-T) włosach i armenoidalnym profilu nosa (mocno wypukły / garbaty, dodatkowo silnie wydatny) mogą być zaliczeni do typu dynarskiego jako formy niedopigmentowane.
3. Ogólnie jest to typ jeden z najbardziej zróżnicowanych w klasyfikacji kierunku morfologiczno-porównawczego i określony jako polimorficzny (czyli o mocno różniących się frakcjach). Co nie dziwi gdyż jest mieszańcem dwóch bardzo kontrastowych morfologicznie typów elementarnych.
Najpowszechniejszy typ w Polsce, wg Michalskiego [1949] w Polsce stanowi 47,6% (wśród przebadanych 36532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej).
Typ subnordyczny (AL) należy do grupy typów centralnych. Występuje licznie w Europie Środkowej i Wschodniej i częściowo Europie Zachodniej kontynentalnej (za to dużo mniej licznie w Skandynawii i na Wyspach Brytyjskich).
składy typologiczne ( w nawiasach frakcje według liczebności, tam gdzie były podane)
Europa północna - u Lapończyków przeważa frackja laponoidalna, u Norwegów nordoidalna.
Lapończycy (♂) 38.2% (aL > al > Al) - typ względnie najliczniejszy w serii
Laponki, płw Kola (♀) 27.8% (aL > al > Al) - typ względnie najliczniejszy w serii
Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339 (link do fragmentu)
Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80 (zobacz link do fragmentu)
Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
Michalski I., Die Jugoslaven der Dalmatnischen küsten. Beitrag zur kraniologie der Südslaven, 1936
Michalski I., From the studies in the Anthropological Structure of the German Nation (North-western Germany), Bulletin de la societe des sciences et des lettres de Łódź, classe III des sciences mathematiques et Naturelles, vol IX, 6, 1958
Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu), Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953 link
Michalski I.,STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru, Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
Orczykowska Z., Próba skonstruowania klucza antropologicznego na podstawie klasyfikacji Michalskiego, Przegląd Antropologiczny, t. 22, z.1, 1956, s. 212-229
Wierciński A., Analiza antropologiczna serii czaszek wiślickich z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego przy ulicy Batalionów Chłopskich. Wykopaliska w latach 1958 - 1959 [w:] red. Budkowa Z., Odkrycia w Wiślicy, 1963, s. 273-294
Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
tylko składy typologiczne - wszystkie określiłiem metoda morfologiczno-porównawczą na bazie podanych tam materiałów indywidualnych
Hauschild M.W., Wagenseil F., Anthropologische Untersuchungen an anatolischen Türken [w:] Zeitschrift für Morphologie und Anthropologie, Bd. 29, H. 2/3 (1931), s. 193-260
Luschan F., Beiträge zur Anthropologie von Kreta [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 45. Jahrg., H. 3 (1913), s. 307-393
Schiff F., Beiträge zur Anthropologie des südlichen Peloponnes. (Die Mani.) [w:] Zeitschrift für Ethnologie, 46. Jahrg., H. 1 (1914), s. 14-40
Eickstedt - rasa wschodnioeuropejska (częsciowo za względu na wskaźnik główny i fizjonomię bardziej odpowiada frakcji laponoidalnej aL)
Deniker - cześciowo rasa wschodnia jako odpowiednik frakcji pośredniej / laponoidalnej, oraz podrasa sub-adriatycka jako odpowiednik frakcji nordoidalnej
Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi
Objaśnienia do powyższych danych:
♂ - mężczyźni
♀ - kobiety
w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)
Najważniejsze zakresy zmienności, służące do różnicowania z innymi typami, podane są w sekcji "Główne cechy". Podane w dalszym opisie średnie dla cech mają znaczenie informacyjne.
Typ mieszany bardzo zróżnicowany (polimorficzny) ze względu na kontrastowość morfologiczną typów elementarnych rodzicielskich. Poniższa galeria to ukazuje.
Przykład 1. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego, Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339
typ subnordyczny (AL) - Polska
Przykład 2. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego, Przegląd Antropologiczny t. 34, z. 2, s. 325-339
typ subnordyczny (AL) - Polska
Przykład 3. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1970
typ subnordyczny (AL) - Polska
Przykład 4. Łuczak B., Ludnośc Alp Transylwańskich pod względme antropologicznym, Przegląd Antropologiczny t.37, z. 1, 1971, s. 199-210
Typ subnordyczny (AL)
Przykład 5. Mała Encyklopedia Powszechna PWN, 1959
Typ subnordyczny (AL) - przykład z tablicy nr 26 "Człowiek - typy antropologiczne"
Przykład 6. Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80
typ subnordyczny (AL) - Polska
Podtyp / frakcja nordoidalna [75% A, 25% L] - głowa krótka, osobnicy o twarzy wąskiej lub średnioszerokiej i nosie wąskim, pigmentacja jasna lub dysharmonijna (ciemne włosy / jasne oczy, rzadko odwrotnie)
Przykład 6. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 2, 1955
Przykład 7. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 2, 1955
Przykład 8. Becker M. i Łuczak B., Migracje żeńskie powiatów płockiego i sierpeckiego, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 3, 1976, s. 39-49
Przykład 9. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 2, 1955
typ subnordyczny (AL), frakcja nordyczna - Polska (przez innych antropologów byłby klasyfikowany jako typ Noric)
Podtyp / frakcja pośrednia [50% A, 50% L] - głowa krótka, rzadko krótkawa (80-82), osobnicy o twarzy szerokiej i nosie wąskim, pigmentacja dysharmonijna (ciemne włosy / jasne oczy, rzadko odwrotnie) lub jasna
Przykład 10. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 2, 1955
Przykład 11. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 2, 1955
Podtyp / frakcja laponoidalna [25% A, 75% L] - głowa krótka, osobnicy o twarzy przeważnie szerokiej i nosie zawsze co najmniej średnio szerokim, pigmentacja dysharmonijna (ciemne włosy / jasne oczy, rzadko odwrotnie) lub rzadziej jasna
Przykład 14. Michalski I., Fotografie 50 osobników omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 2, 1955
typ subnordyczny (AL), frakcja laponoidalna - Polska
Materiał kostny
Przykład 1. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Określony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953
Czaszka typu subnordycznego - frakcja Al (nordyczna)
Przykład 2. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Określony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953
Czaszka typu subnordycznego - frakcja aL (laponoidalna)
Przykład 3. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Określony typologicznie w pracy: Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953
Czaszka typu subnordycznego - frakcja aL (laponoidalna)
Przykłady wykrzyżowania się typu subnordycznego (AL), względnie przykłady potomstwa rodziców w typie AL, na przykładzie realnie przebadanych antropometrycznie rodzin
Przykłady 1-9. Michalski I., Struktura antropologiczna Polski, 1949
Zobacz więcej o zasadach krzyżowania się ras i typów mieszanych według kierunku morfologiczno-porównawczego.
