Odmiany (rasy główne)
- Szczegóły
- Kategoria: Antropologia - trochę teorii
Odmiany (nazywane też zależnie od autora typami odmianowymi, wielkimi rasami, rasami głównymi lub pniami rasowymi) w ujęciu polskiej szkoły antropologicznej stanowią podstawowy podział gatunku ludzkiego. Jest on trójdzielny:
- odmiana biała (rasy Europy, zachodniej Azji oraz północnych Indii, jak też północnej Afryki)
- odmiana czarna (rasy Czarnej Afryki oraz Australii i Melanezji)
- odmiana żółta (rasy wschodniej i północnej Azji oraz Ameryki i częściowo Oceanii)
Inni antropologowie uznawali dwa pierwotne pnie rasowe (np. Europeidzi i Afrykanie przeciwstawieni Mongoloidom, lub Afrykanie przeciwstawieni Europeidom i Mongoloidom), względnie cztery (Europeidzi zwani też Kaukazoidami, Mongoloidzi, Negroidzi, Australoidzi) - ten podział jest chyba najpopularniejszy. Byli też autorzy wyróżniający jeszcze jako osobny pień rasowy tzw. Kapoidów (czyli Buszmenów i Hotentotów), jak też populacje z Ameryki i Oceanii.
Wracając do ujęcia polskich antropologów odmiany są zbiorem populacji w większości z różnych kontynentów, które różnią się od siebie najbardziej w podstawowych dla typologii rasowej cechach fenotypowych. Szczególnie chodzi tu o kolor skóry (czarny, biały, żółtawy), kształt włosów (wełniste / skręcone, faliste, proste / sztywne oraz różny przekrój poprzeczny) oraz ich kolor, forma nosa (bardzo szeroki i spłaszczony, do wąskiego i wydatnego), oprawa oka (fałda mongolska, skośna szpara oczna lub brak takich cech) i kolor oczu, stopień prognatyzmu i wydatność warg, stopień spłaszczenia twarzy i wystawania kości policzkowych, stopień owłosienia ciała, oraz zarostu u mężczyzn (od bardzo obfitego do niemal braku).
Badania późniejsze dodały do tego klasycznego kanonu zróżnicowanie dermatoglifów (różne częstości wzorów linii papilarnych i innych cech listewek skórnych), budowy zębów (np. łopatkowatość siekaczy u odmiany żółtej) i oczywiście różne częstości genów lub ich obecność lub brak wśród populacji z różnych kontynentów.
Odmiany dzielą się na rasy (typy elementarne), które charakteryzują skrajne zespoły cech w obrębie danej odmiany (pomijając te wspólne dla całej). Np. rasa kromanionoidalna vs. armenoidalna w odmianie białej, czy pigmejska i sudańska w czarnej.
Do różnych odmian należą typy których potomstwo pozornie nie rozszczepia się w drugim pokoleniu mieszańców ("rozszczepienie pośrednie") - typowym przykładem takie krzyżówki międzyodmianowej są Mulaci (zobacz niżej przykład).
A dokładniej: potomstwo dajmy na to białego rodzica (nieważne czy rasa np. nordyczna, czy śródziemnomorska) i czarnego (również nie istotne jaka rasa) nigdy nie będzie mieć cech fenotypowych tylko jednej, rodzicielskiej odmiany (czyli brat nie będzie całkowicie biały jak matka, a siostra całkowicie czarna jak ojciec lub odwrotnie), zawsze będzie w tym względzie pośrednie. Jeśli np. syn takiej "biało-czarnej" pary będzie mieć dzieci z kobietą, która również z takiej mieszanki pochodzi to ich dzieci wykażą już całe kontinuum form pośrednich, teoretycznie wśród nich mogą wystąpić osobnicy o cechach "czystych" ras ich dziadków, ale będą stanowić mniejszość.
W podstawowym ujęciu (przy typach mieszanych z jednej odmiany) wygląda to tak - rodzic: typ pośredni AB x rodzic: typ pośredni AB = dziecko nr 1: AA + dziecko nr 2: AB + dziecko nr 3: AB + dziecko nr 4: BB.
Czyli potomstwo rodziców będących w tym samym typie mieszanym i należących do jednej odmiany, ma 50% szans na odtworzenie jednego albo drugiego typu elementarnego.
Przy mieszance międzyodmianowej zachodzi jednak tzw. rozszczepienie pośrednie i już większość potomstwa takiej pary (75%) wykaże cechy mieszane.
rodzic: typ pośredni międzyodmianowy CD x rodzic: typ pośredni międzyodmianowy CD = dziecko nr 1: CD + dziecko nr 2: CD + dziecko nr 3: CD + dziecko nr 4: CD + dziecko nr 5: CD + dziecko nr 6: CD + dziecko nr 7: CC + dziecko nr 8: DD
Wystąpi jedynie 12,5% szansy na odtworzenie jednego z typów elementarnych i 12,5% drugiego. To oznacza że dopiero przy posiadaniu ośmiorga dzieci zachodzi pewność że oba typy elementarne u nich wystąpią. Jeśli para ma dwoje dzieci, szanse na to, że obydwa będą w typach elementarnych, a nie mieszanych jak rodzice, spadają niemal do zera.
Nie jest to jakaś teoretyczna koncepcja, obserwujemy to np. w populacji Afro-Amerykanów z USA, gdzie niemal każdy ma mniejszy lub większy procent europejskich genów (głównie z Europy płn-zachodniej), a jednak zazwyczaj nie rodzą się w parach murzyńskich dzieci w typie np. nordycznym czy kromanionoidalnym:) Jednak bardzo rzadko, takie przypadki były notowane (oczywiście bez określenia typologicznego ale np. dziecko było w pełni jasno pigmentowane). Trudniej zapewne na pierwszy rzut oka wydzielić czyste rasy afrykańskie wśród nich ale i te muszą być bardzo rzadkie. Wystarczy pobieżny ogląd większej grupy Afro-Amerykanów i Murzynów z Afryki by zobaczyć różnice, nie tylko w jaśniejszym kolorze skóry, ale też węższych, wydatniejszych nosach i słabszym prognatyźmie. Badania rodzin mieszanych w USA wykazały że nawet ktoś mający tylko jednego, czarnego pradziadka lub nawet prapradziadka i resztę przodków białych wykazywał jeszcze, pojedyncze cechy odmiany czarnej np. wełniste / kędzierzawe włosy, mimo przewagi fenotypu europejskiego (one-drop rule).
BIBLIOGRAFIA:
- Hooton E., Twilight of Man, 1939
- Michalski I., Struktura Antropologiczna Polski, 1949
- Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481
Przykład 1. Biasutti R., Le razze e i popoli della terra, vol. I, 1967
Przykład mieszanki międzyodmianowej