W typologii indywidualnej kierunku morfologiczno-porównawczego typ mieszany, międzyodmianowy (biało-żołty) między między rasami nordyczna (A) i wyżynną (Q). Typ czuchoński oznacza się symbolem AQ. In English: Chukhonic type.
Ogólna charakterystyka:
Główne cechy:
- wzrost różny, z reguły wysoki, rzadziej średni
- głowa od długiej do krótkawej (wskaźnik główny: 72 - 82), czaszka średniej wielkości, gruba i ciężka, niekiedy z lofokefalią
- twarz długa i wąska, rzadziej średnio szeroka (wsk. twarzowy: 84-x), orto- lub mezognatyczna, nieraz prognatyzm zębodołowy, z reguły trochę przypłaszczona, o bardzo nieregularnych, charakterystycznych rysach, romboidalna lub eliptyczna; kości policzkowe duże, często wystające, policzki płaskie lub lekko wklęsłe
- nos niezbyt wydatny, o szerokiej, nieraz płaskiej nasadzie, przeważnie od dość wąskiego do szerokiego (wsk. nosowy: 67-x); o profilu najczęściej wklęsłym lub prostym; tępy, często zadarty koniuszek i grube nozdrza
- osobnicy o nosie (x-66) zaliczają się do tego typu tylko gdy posiadają wklęsły profil (dla odróżnienia od typu AZ u którego taki nie występuje z definicji) + wykazują wyraźne cechy odmiany żółtej (szczególnie fałdę mongolską)
- szczęka górna średnio wysoka i zdecydowanie szeroka; żuchwa wysoka, szeroka, masywna, niezbyt kanciasta; płaski, zwykle cofnięty, niekształtny podbródek
- oczodoły dość wysokie
- kolor oczu: oczy różnej barwy, częściej jasne niż piwne (4-16)
- oprawa oka: fałda powiekowa z reguły silnie rozwinięta, dość często mongolska
- kolor włosów: różnych odcieni (F-W), typowo szatynowe (R-V);
- kształt włosów: przeważnie proste gładkie, rzadziej proste sztywne
- kolor skóry: od białej do jasnośniadej, z odcieniem żółtawym
- owłosienie i zarost raczej skąpe
- typ bardzo charakterystyczny, różni się fizjonomicznie (głównie cechami odmiany żółtej) od zbliżonych wskaźnikowo innych typów spotykanych w Europie
Frakcje:
Występują trzy frakcje, dwie wahające się między typami macierzystymi i jedna pośrednia. We frakcjach nordoidalnej i pośredniej występują nieliczne osobniki o wskaźniku nosa poniżej 70, prawie zawsze posiadają one fałdę mongolską. Średnie dla frakcji na podstawie serii ze Struktury Antropologicznej Polski.
- nordoidalna (Aq) - formy dość jasno pigmentowane: oczy jasne (8-16); włosy od blond do szatynowych (F-S); skóra najjaśniejsza z frakcji; wsk. główny długi lub pośredni (x-82); wsk.nosowy (67-x); ślad fałdy mongolskiej lub pełna
- pośrednia (aq) - formy dysharmonijnie pigmentowane: oczy różnej barwy (4-16); włosy od ciemnoblond do ciemnobrąz (N-W) - jasne oczy tylko z ciemnymi włosami lub odwrotnie; wsk. główny długi lub pośredni (x-82); wsk.nosowy (67-x); ślad fałdy mongolskiej lub pełna
- wyżynna (aQ) - formy ciemnopigmentowane: wzrost wysoki (170-x); oczy ciemne lub zielonawopiwne (4-7); włosy ciemne (T-W), wsk. główny pośredni (77-79), wk. nosowy co najmniej średnioszeroki (70-x); oczy piwne (4-6) z włosami ciemnoszatynowytmi (T-U), oczy zielonawopiwne korelują z włosami (T-W)
Różnice z innymi zbliżonymi wskaźnikowo typami (nie wszystkie cechy występują łącznie):
- w porównaniu z typem wyżynnym (Q) oczywiście jaśniejsza pigmentacja,wyższy wzrost, występowanie pośredniogłowości , czasami nos w zakresie poniżej 70 i ogólnie słabiej wyrażone wszystkie cechy odmiany żółtej
- w porównaniu z typem AZ przeważnie szerszy nos (67-x), jeśli (rzadko) także wąski, to o wklęsłym profilu; ponadto inna fizjonomia (grubsze, nieregularne rysy)
- różnice z typem nordycznym (A) i północno-zachodnim (AE) to mało wydatny, niski, wklęsły i / lub co najmniej dość wąski nos o zadartym końcu, ślad lub pełna fałda mongolska, przypłaszczenie twarzy, tendencja do prognatyzmu zębodołowego, ciemniejsza pigmentacja, skąpy / rzadki zarost i owłosienie ciała, wąska, bardzo silna fałda powiekowa; często ukośna szpara oczna, wyraźnie zaznaczone łuki jarzmowe, wystające kości policzkowe, grubsze, nieregularne rysy twarzy, ogólnie fizjonomia jest bardzo charakterystyczna, zupełnie inna od pozostałych typów spotykanych w Polsce co obrazują zdjęcia
- w porównaniu z typami atlantyckim (YE), teutońskim (AY) właściwie w większości to samo co w przypadku typu nordycznego (oprócz nosa który może być u nich średnio szeroki), dodatkowo znacznie częściej występująca wąska i bardzo wąska twarz
- w porównaniu z typem sublaponoidalnym (EL) problem mogą stanowić czuchończycy o średnio szerokiej twarzy, mają jednak oni prawie zawsze wyższy wzrost i/lub jaśniejsze oczy, często też włosy i oczywiście różnią się ogólnie pojętą fizjonomią, rysy mają grubsze, bardziej charakterystyczne, łuki nadoczodołowe i gładziznę większe, większą tendencja do mezognatyzmu / prognatzymu zębodołowego; twarz przypłaszczoną, policzki nie są pełne, czoło bardziej pochyłe, kształt twarzy nie jest okrągławy
- z typem litoralnym (EH) wyklucza podobieństwo poza cechami fizjonomii podanymi wyżej, szerszy zakres wskaźnika nosowego i w większości wąska twarz
- od typu egejskiego (AB) różnią go podane wyżej cechy odmiany żółtej zaznaczające się głównie w fizjonomii, wskaźnikowo te dwa typy mogą być zbliżone; dodatkowo typ AB ma tendencję do gęstego zarostu, obfitego owłosienie ciała, krzaczastych brwi (oczywiście u mężczyzn:) i ogólnie "południowej" urody
- różnice z typem (EQ) przy jego opisie
Niżej sprawdź dokładną charakterystykę. Część wymienionych cech, szczególnie opisowych, ma jedynie znaczenie pomocnicze i nie może służyć jako podstawowe kryterium wyznaczania przynależności do tego typu.
wzrost i budowa ciała:
wzrost: średni wzrost odpowiada realiom sprzed kilkudziesięciu lat, obecnie w związku z jego podwyższeniem w wielu populacjach, jest na pewno wyższy
- średni do wysokiego, przeciętnie 166.9 cm (155 - 178)
budowa:
- budowa mocna, niekiedy ciężka, ale ani otyła ani przysadzista
- kościec mocny, umięśnienie dobre, podściółka tłuszczowa miernie rozwinięta
- głowa relatywnie duża w porównaniu z resztą ciała
- szyja dość długa, gruba o wyraźnie zaznaczonej grdyce
- tułów długi, o szerokich barkach i szerokawych biodrach, klatka piersiowa szeroka, niezbyt głęboka, średnio długa, obwód pasa mierny
- pośladki wypukłe
- pierś kobieca, duża, gruszkowata lub stożkowata
- kończyny średniej długości i dobrze umięśnione; nogi często niezbyt kształtne z powodu nadmiernej masywności i grubego kośćca
- dłonie duże, szerokie o dość długich i grubych palcach
- stopy dość długie, szerokie w palcach, o wąskiej pięcie
głowa / czaszka:
cechy opisowe głowy:
- skronie płaskie, ciemię ku tyłowi mocno lub średnio wzniesione, potylica szeroka, wypukła, niekiedy wystająca
- czoło niezbyt szerokie, niskie, prostokątne, mniej lub więcej pochylone
- wydatne łuki brwiowe oraz gładzizna, słabo rozwinięte guzy czołowe
cechy opisowe czaszki:
- czaszka średnia do dużej; mezomorficzna do archimorficznej; gruba, ciężka, o wyraźnej rzeźbie
- czaszka w normie wierzchołkowej raczej sfenoidalna
- czaszka w normie potylicznej często lekko lofokefaliczna
- wydatne łuki nadoczodołowe
twarz:
fizjonomia:
- kształt twarzy: romboidalny lub eliptyczny
- rysy grube, nieregularne, czasem bardzo charakterystyczne
- łuki jarzmowe wyraźnie zaznaczone, szeroko rozstawione, słabo rozszerzające się ku uszom
- kości policzkowe duże, często wystające, policzki płaskie lub lekko wklęsłe
- panniculus malaris (obfita podściółka tłuszczowa na policzkach) słabo rozwinięty lub brak
- profil poziomy twarzy: mniej lub bardziej przypłaszczony
- profil pionowy twarzy: orto- lub meozgnatyczny; dla czaszki 11 (mezognatyzm) w skali Michalskiegpo
- typ bardzo "charakterystyczny", różni się fizjonomicznie (głównie cechami odmiany żółtej) od zbliżonych wskaźnikowo innych typów spotykanych w Europie jak YE, AB, AY
nos:
- wskaźnik nosowy różny, choć częściej średnio szeroki (70-x), rzadziej dość wąski (67-69)
- osobnicy o nosie wąskim (x-66) zaliczają się do tego typu tylko gdy posiadają wklęsły profil (dla odróżnienia od typu AZ u którego taki nie występuje z definicji) + wykazują wyraźne cechy odmiany żółtej (szczególnie fałdę mongolską)
cechy opisowe nosa (głowa)
cechy opisowe nosa (czaszka)
- nasada nosa: wysoka, około 6 (5-6) w skali Michalskiego; średnio szeroka, około 3 (2-4) w skali Michalskieg
- kształt kości nosowych: przeważnie romboidalne szerokie, górą wypukłe, 13 (10-16) w skali Michalskiego
- kolec nosowy: położenie średnio 3 (1-4) czyli słabo uniesiony; wystawanie średnio 3 (2-3) czyli słabo wystający w skali Michalskiego
- dolna krawędż otworu gruszkowatego nosa: przeważnie 7 (5-9), czyli silna forma infantylis w skali Michalskiego
szczęka górna, żuchwa, zęby, usta:
szczęka górna:
żuchwa:
- żuchwa wysoka zwłaszcza w porównaniu ze szczęką górną, szeroka i masywna ale niezbyt kanciasta
- o dobrze rozwiniętym żwaczu
- płaski, zwykle cofnięty, niekształtny podbródek
zęby:
- duże
- żółtawe
- bardzo mocne
- zwykle osadzone w mniej lub więcej wyraźnie prognatycznych wyrostkach zębodołowych, tak że zębowa partia twarzy robi wrażenie nieco wysuniętej ku przodowi
usta:
oczy:
- kolor oczu: jasne znacznie częściej niż jasnopiwne (4 - 16), przeważnie niebieskie
- oczy małe
- niezbyt płytko osadzone
- szpara oczna wąska, nierzadko ukośna, wrzecionowata lub esowata
- oprawa oka: fałda powiekowa niemal zawsze zaznaczona, często dobrze rozwinięta, fałda mongolska niezbyt rzadka (19.3%)
włosy:
- kolor włosów: kasztanowate lub szatynowe najczęściej (R-V), nieraz ciemnoblond, rzadko zdecydowanie jasne lub ciemne (pełny zakres skali to F- W)
- kształt włosów: proste gładkie lub proste sztywne, rzadko lekko faliste
- grube, rzadkie
- łysina rzadka i późna, typu czołowego
skóra:
- kolor skóry: płowa różnych odcieni, rzadziej biała, niekiedy (u form ciemnopigmentowanych) śniadawa lub żółtawo śniada
- z reguły bez rumieńca
- czasem pokryta piegami
- gruba
- na czole napięta
- późno marszcząca się w grube, głębokie fałdy
uwłosienie:
- zarost rzadki, czasem skąpy, sztywny
- brwi dość obfite, poziome lub łukowate
- rzęsy krótkie i rzadkie
- owłosienie ciała nie tak skąpe jak można by oczekiwać
uszy:
- duże
- wydłużone
- nieodstające
Uwagi:
1. Występuje drugi wariant typu czuchońskiego (AQ) o lżejszej budowie, jaśniejszej pigmentacji, bardziej wyrazistych rysach, mniej uwypuklonych łukach jarzmowych i kościach policzkowych, obfitszym zaroście, szerszej szparze ocznej przy słabiej rozwiniętej fałdzie powiekowej, wyższej nasadzie nosa, dłuższej przegrodzie i węższych otworach zawsze niezbyt kształtnego nosa, trochę cieńszych wargach, ortognatycznych szczękach oraz dobrze rozwiniętym, prostopadłym podbródku. Ta forma wydaje się być silnie przesunięta w kierunku typu nordycznego (A) i zalicza się do frakcji nordoidalnej.
2. Na etapie pisania Struktury antropologicznej Polski, Michalskiemu brakowało materiałów fotograficznych do wydzielenia od typu czuchońskiego osobników zaliczających się do typu euroazjatyciego (AZ). Byli to wszyscy ci przedstawiciele typu czuchońskiego o wskaźniku nosa poniżej 70, lecz o profilu niewklęsłym i wykazujący ślad lub pełną fałdę mongolską.
3. Również osobnicy o twarzach wąskich i nosach szerokawych 70-75, o proflu garbatym, wypukłym, prostym, falistym i słabo wklęsłym, pozbawieni fałdy mongolskiej i o jasnej skórze, zaliczeni przez Michalskeigo [1949] do typu czuchońskiego (równiez z powodu braku dokumentacji fotograficznej), zostali potem przez autorów kierunku morfologiczno-porównawczego przesunięci do typów atlantyckiego (YE) i teutońskiego (AY), w związku z poszerzenim ich zakresów twarzy i nosa.
4. Kolejna kwestia to zakres wskaźnika głównego frakcji wyżynnej. Pierwotnie był do 82, ale obniżyłem go do 79. Gdyż inaczej nachodził na zakres frakcji wyżynnej hQ. Ona zaś może w sobie zawierać osobników o dość krótkiej głowie (83 - 83.9), uznanie ich za AQ byłoby niedorzeczne (A ma zakres x-82, Q x-76).
Występowanie:
W Polsce stanowi 3,78% (wśród przebadanych 36532 mężczyzn z całego kraju, dane dla Polski przedwojennej).
Michalski [1949] podał że 6.3% ale (patrz w Uwagach wyżej), zaliczył do nich również tą część typów atlantyckiego (YE) - 1.26% i teutońskiego (AY) - 0.63%, o wąskiej twarzy (84-x) i szerokawym nosie (70-75). Jak też typ euroazjatycki (AZ) - 0.63%. Odsetki obliczyłem szacunkowo na bazie podanego w drugiej części Struktury Antropologicznej Polski materiału indywidualnego dla polskiego typu (AQ).
Najliczniej spotykany wtedy w centralnej części kraju, oraz północnej i północno-wschodniej.
Typ czuchoński (AQ) należy do grupy typów archaicznych. Liczniejszy w Polsce we wczesnym średniowieczu i epokach wcześniejszych. Np. Brześć Kujawski (neolit) 9%, ale Wiślica (wczesne średniowiecze) 32%.
Występowanie pochodnych typu elementarnego wyżynnego (Q) wśród ludności Polski przedwojennej, koncentrowało się w rejonach będących dawnymi pustkami rubieżnymi, między terytoriami poszczególnych plemion słowiańskich (Polan, Wiślan, Mazowszan itd.). Wskazuje to wg Michalskiego że byli to potomkowie ludności przedsłowiańskiej, zepchnięci w tereny pograniczne. Prawdopodobnie wywodzący się z kultur prafińskich lub nawet kultur górnopaleolitycznych kręgu północno-wschodniego. Na pochodzenie związane z ludnością fińską wskazuje też maksimum północno-wschodnie występowania tego typu w Polsce przedwojennej (czyli obecna północno-zachodnia Białoruś).
Prawdopodobnie liczny wśród ludów ugro-fińskich z rejonu Powołża i Uralu.
Dla porównania:
- region Bremen (płn-zach. Niemcy) dla (♂) - 23.9% (względnie najliczniejszy w serii) - wszystko wskazuje na to że Michalski zaliczył tu podobnie jak w materiale polskim [1949] do typu AQ pozbawionych cech odmiany żółtej osobników wąskotwarzowych i o szerokawym nosie (70-75) zaliczających się do do typów atlantyckiego (YE) i teutońskiego (AY). Dlatego odsetek AQ skorygowany o te wartości jest na pewno dużo mniejszy.
- Ukraińcy z dawnej Galicji (♂) - 7.3%
- Norwegia (♂) - 6.2%
- Lapończycy (♂) 5.7% i (♀) 2.8%
- Walia (♂) - 5%
- Rumunia (Karpaty południowe) (♂) - 4.1% i (♀) - 7%
- region alpejski (Bawaria, Badenia, Tyrol, Szwajcaria - serie kraniologiczne XV-XIX wiek) (♂+♀) - 2.6%
- Tadżykistan (♂) - 2.4%
- Mongolia (♀) - 1.3%
- Serbia (♂) - 1%
- Niemcy (obywatele Polski przedwojennej) dla (♂) - 1%
- Mongolia (♂) - 0.6%
- Egipt (♂) - 0.4%
BIBLIOGRAFIA:
- Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965
- Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339 (link do fragmentu)
- Kapica Z., Szkice z antropologii historycznej Polski i ziem ościennych: Serie neolityczne, Tom 1, 1958
- Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80 (zobacz link do fragmentu)
- Kapica Z., Zagadnienia antropologiczne [w:] red. Głębowicz B., Monografia Brześcia Kujawskiego, 1970 (link do fragmentu)
- Łuczak B., Charakterystyka antropologiczna ludności rumuńskiej z okolic Karpat południowych [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 109-120
- Michalska-Wichan J., Struktura antropologiczna ludności Mongolii [w:] Acta Universitatis Lodzensis. Folia Zoologica et Anthropologica, t. 4, 1986, s. 79-138
- Michalski I., Die Jugoslaven der Dalmatnischen küsten. Beitrag zur kraniologie der Südslaven, 1936
- Michalski I., From the studies in the Anthropological Structure of the German Nation (North-western Germany) [w:] Bulletin de la societe des sciences et des lettres de Łódź, classe III des sciences mathematiques et Naturelles, vol IX, 6, 1958
- Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu), Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953 link
- Michalski I., Remarks about the anthropological structure of Egypt [w:] Publicatons of the joint arabic-polish anthropological expedition. Part II, s. 209-238, 1964
- Michalski I., STRUKTURA - ANTROPOLOGICZNA POLSKI W ŚWIETLE MATERIAŁÓW WOJSKOWEGO ZDJĘCIA ANTROPOLOGICZNEGO. The anthropological structure of Poland in light of the Polish War-Office's materials., 1949 link
- Michalski T. W., Studia nad strukturą antropologiczną krajów alpejskich, 1956
- Różbicka L., Charakterystyka antropologiczna Łemków, 1962
- Orczykowska Z., Analiza antropologiczna Tadżyków z Pamiru [w:] Materiały i Prace Antropologiczne, nr. 46, 1959
- Wiercińska A., The main anthropological types in Poland as viewed cranioscopically [w:] Przegląd Antropologiczny, t. 35, 1969, s. 359-362
- Wierciński A., Analiza antropologiczna serii czaszek wiślickich z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego przy ulicy Batalionów Chłopskich. Wykopaliska w latach 1958 - 1959 [w:] red. Budkowa Z., Odkrycia w Wiślicy, 1963, s. 273-294
- Wierciński A.,Typologia rasowa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 471–481 link
Odpowiedniki w innych typologiach:
Odpowiedniki w innych typologiach:
Zobacz też - podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi
Objaśnienia do powyższych danych:
- ♂ - mężczyźni
- ♀ - kobiety
- w nawiasach po średnich podane zakresy zmienności (min - max)
- Najważniejsze zakresy zmienności, służące do różnicowania z innymi typami, podane są w sekcji "Główne cechy". Podane w dalszym opisie średnie dla cech mają znaczenie informacyjne.
Przykład 1. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego, Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339
Typ czuchoński (aQ), frakcja pośrednia?- Polska, widać lekki prognatyzm alweoralny i silne spłaszczenie nosa
Przykład 2. Kapica Z., Różnicowanie się składów antropologicznych ludności Kujaw w czasie od neolitu do współcześności na podstawie materiałów z terenu powiatu włocławskiego, Przegląd Antropologiczny, t. 34, z. 2, 1968, s. 325-339
Typ czuchoński (aQ), frakcja wyżynna? - Polska
Przykład 3. Kapica Z., Z badań łódzkiego ośrodka antropologicznego nad taksonomicznym zróżnicowaniem procesu migracji, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 56, 1974, s. 51-80
Typ czuchoński (Aq), frakcja nordoidalna - Polska
Przykład 4. Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu), Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953
Typ czuchoński (aq), frakcja pośrednia - Polska
Przykład 5. Michalski I., Metoda morfologiczna w zastosowaniu do określenia taksonomicznego materiału ludzkiego (oraz dyskusja do artykułu), Przegląd Antropologiczny, t. XIX, Poznań 1953
Typ czuchoński (aq), frakcja pośrednia - Polska
PRzykład 6. Becker M., Struktura antropologiczna powiatu płockiego, Notatki Płockie t. 15, nr 3(57), 1972
Typ czuchoński (AQ) - Polska, wybitnie wystająca potylica
Przykład 7. D. Monasterski, Męska biżuteria bursztynowa sprzed 4000 lat w Polski Jubiler nr 3(17) 2002 link
Rekonstrukcja czaszki typu czuchońskiego (AQ)
Pewne analogie, lecz niezbyt ścisłe, do tego typu występują jak podawał Michalski [1949] w opisach rasy sudeckiej Günthera (aQ?) i typu Fenno-Nordic von Eickstedta, jak też typie krywiczańskim i typie fińskim Talki-Hryncewicza. Według mnie też w typie Volgid / Vyatkid Lundmana.
Typ Fenno-Nordic wg Eickstedta
Rasa sudecka wg Günthera
Materiał kostny:
Przykład 13. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ czuchoński (AQ)
Przykład 14. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ czuchoński (AQ)
Przykład 15. Wokroj F., Fotografie 50 czaszek z Ostrowa Lednickiego omawianych na konferencji metodologicznej i typologicznej (album), Przegląd Antropologiczny, t. 21, z. 3, 1955
Typ czuchoński (AQ)
Przykład 16. Kapica Z., Analiza antropologiczna materiałów osteologicznych z cmentarzyska kultury łużyckiej (Hallstatt C) w Częstochowie-Rakowie [w:] red. Błaszczyk W., Cmentarzysko kultury łużyckiej w Częstochowie-Rakowie, 1965
Typ czuchoński (AQ) - średni prognatyzm zębodołowy (7 w skali Michalskiego)
Przykłady potomstwa gdzie jedno z rodziców jest w typie AQ, na przykładzie realnie przebadanej antropometrycznie rodziny
Przykład 1. Michalski I., Struktura antropologiczna Polski, 1949
Kształ szpary ocznej u córki 2, jest przykładem tego co Michalski określał jako fację.
