Rasa geograficzna

Zbiór populacji ludzkich o określonym obszarze zamieszkania, podobnych do siebie pod względem całego zespołu cech rasowych i przypuszczalnie związanych wspólnotą pochodzenia. Jednostką materiału wyjściowego podlegającą wielocechowej klasyfikacji jest tu więc grupa ludzka wyróżniona przez granice terytorium swego zamieszkania, którymi mogą być naturalne granice regionów geograficznych, granice administracyjno-polityczne lub etniczne.

W wielu więc przypadkach obszary takich terytorialnie wyodrębnionych populacji nie będą się pokrywać z biologicznymi barierami izolacyjnymi. Klasyfikacja na r.g. wynikła z subiektywnej oceny stopnia wzajemnego pokrywania się nałożonych na siebie map zróżnicowania geograficznego poszczególnych cech rasowych oraz z również subiektywnego oszacowania podobieństwa zespołów cech sąsiadujących z sobą populacji.

Często przy podziale na r. g. brano pod uwagę oprócz zróżnicowania morfologicznego, również różnice językowe, etniczne lub religijno-kulturowe między danymi wyodrębnionymi rasami. Niekiedy dwie bardzo podobne pod względem morfologicznym populacje wydzielano w odrębne jednostki ze względu na różne położenie geograficzne lub właśnie różnice językowe, etniczne, religijno-kulturowe. Np. typ orientalny w polskiej antropologii, który przez zagranicznych antropologów hołdujących koncepcji ras geograficznych był dzielony na rasy arabską, irańską, indyjską itd. mimo takiego samego zestawu cech metrycznych (i nieistotnych różnic fizjonomicznych).

Ponadto podobieństwa fenotypowe osobników w danej populacji są wyrażone z reguły kilkoma średnimi arytmetycznymi podstawowych wskaźników antropometrycznych. Jako miara ich zróżnicowania służą odchylenie standardowe i zakresy zmienności danych cech. Zarówno średnie, jak odchylenia są  jednakże abstrakcjami i nie odzwierciedlają całej gamy realnego zróżnicowania cech osobników, składających się na badane serie. Np. może teoretycznie się ona składać z dwóch różnych grup, jedna długogłowa i wąskotwarzowa, druga krótkogłowa i szerokotwarzowa - przeciętny typ populacyjny wyjdzie nam wtedy pośredniogłowy i średniotwarzowy.

Dodatkowo w tym ujęciu nie sposób przedstawić całego zróżnicowania badanej grupy w cechach opisowych (oprawa oka, stopień prognatyzmu, zarost i owłosienie, kształt włosów itp.) i szczególnie porównywać ze sobą pod tym kątem różnych populacji. Ze względu na brak skal porównawczych  do większości z nich. Wyjątkiem była tu antropologia radziecka (także hołdująca koncepcji ras geograficzno-populacyjnych), która opracowała szereg skal dla cech opisowych, stosowanych jednakże tylko przez antropologów z byłego ZSRR.

Co ważne wyniki metody przeciętnych typów, do pewnej granicy, często nie przekroczonej przez prahistoryczne serie szkieletowe — zależą w znacznym stopniu od ich liczebności.

I na koniec porównywalność materiałów kostnych z seriami osobników żywych, które, konieczne w wielu rozważaniach etnogenetycznych, są praktycznie bardzo utrudnione.

Tego rodzaju geografizujące podejście do klasyfikacji rasowej człowieka cechowało antropologów z końca XIX w. — P. Topinarda, J. Denikera i W.Z. Ripleya.

Twórcami współczesnych, wyczerpujących ujęć klasyfikacyjnych r.g. byli E. v. Eickstedt, B. Lundman, N.N. Czeboksarow, W.W. Bunak i R. Biasutti. Klasyfikacje te wykazują znaczne zgodności wzajemne, przy czym najbardziej szczegółowego podziału na r.g. dokonał Biasutti.

W polskiej antropologii nigdy nie używano ras geograficznych w opisie grup ludzkich. Posługiwano się definicją rasy jako elementu rasowego (typu elementarnego). Najbardziej odpowiada rasie geograficznej wprowadzona przez Czekanowskiego tzw. formacja antropologiczna.

Koncepcja ras geograficznych została od lat 40-tych zaadaptowana do koncepcji populacyjnej (zobacz tutaj), z tym że zamiast opisywania populacji średnimi arytmetycznymi ich wskaźników antropometrycznych, używa się średnich częstości genów.

Więcej informacji o rasie geografcznej- zobacz tutaj


Bibliografia:

  1. Wierciński A.,Rasa geograficzna [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 370-377
  2. Wierciński A., ZASTOSOWANIA BADAŃ ANTROPOLOGICZNYCH W DZIEDZINIE ETNOGENEZY [w:] Archeologia Polski, t. 9, z. 1-2, 1964, s. 283-313