Podstawowe różnice między indywidualnymi typami rasowymi, a rasami geograficznymi
- Szczegóły
- Kategoria: Antropologia - trochę teorii
Najkrócej rzecz ujmując typy rasowe indywidualne wyróżniane były na pojedynczych osobnikach. Dowolna badana grupa takich osobników mogła być następnie określona pod kątem procentowego występowania danych typów (skład typologiczny), oraz procentowego występowania składających się na nie ras / elementów rasowych (skład rasowy). Następnie taką grupę można było na podstawie danych o składzie rasowym i typologicznym porównać z innymi badanymi grupami / populacjami. Zaś przestrzenne ujęcie podobnych do siebie składów rasowych na mapie to tzw. formacja antropologiczna. Takie podejście do zagadnienia typologii rasowej cechowało głównie Polską Szkołę Antropologiczną (Czekanowski, Michalski). Z zagranicznych takie zasady stosował np. przy badaniu ludności Irlandii Hooton (z tym że wyróżniał oczywiście inne typy rasowe niż polscy badacze).
Z kolei antropolodzy hołdujący koncepcji ras geograficznych, zarówno zachodni (Eickstedt, Biasutti, Lundman, Deniker, Vallois, Montandon) jak i sowieccy (Jarcho, Bunak, Cheboksarov, Roginski, Levin, Debec) wyróżniali rasy porównując średnie arytmetyczne cech metrycznych (np. wskaźnik szerokościowo-długościowy głowy, wzrost, itp.) i pigmentacyjnych (kolor skóry, oczu i włosów określone w skalach liczbowych np. Martina czy Luschana). Jak też procentowe ilości występowania innych cech opisowych (profile nosa, stopień owłosienia ciała, prognatyzm itp., względnie odsetki poszczególnych kolorów oczu, włosów). Zatem pojedyncze osobniki w badanej populacji służyły tylko zliczeniu ich cech do wspólnej średniej dla całej badanej grupy. Ilustrujące te prace zdjęcia przedstawicieli danej rasy były wybierane spośród osobników najbardziej zbliżonych do średnich arytmetycznych dla niej. Same zaś rasy były określane na podstawie porównania średnich w rożnych populacjach, jeśli niektóre z nich były do siebie bardziej zbliżone, zamieszkiwały sąsiadujące ze sobą terytoria i dodatkowo (ale nie zawsze) miały np. wspólne pochodzenie etniczne, należały do tej samej rodziny językowej, to klasyfikowano je jako należące do jednej rasy, ewentualnie wydzielając mniejsze rasy lokalne.
Tym samym dana populacja mogła składać się z np. z przedstawicieli wg polskiej szkoły typów subnordycznego, dynarskiego, nordycznego czy alpejskiego, ale jej średni typ populacyjny był zbliżony w cechach do dajmy na to rasy wschodnioeuropejskiej i tak wszystkich składających się na ta populację osobników określano. Jest to wiec ujęcie generalizujące, biorące pod uwagę cechy występujące u większości (zazwyczaj względnej) badanych osobników, pomijające niekiedy nietypowe i wiele mówiące o różnych wpływach migracyjnych, ale mniej liczne grupy fenotypów. Zdarzyć się jednak mogło, że średnie arytmetyczne mogły też zafałszować zróżnicowanie morfologiczne badanej grupy (jeśli składała się z dwóch, trzech bardzo odmiennych typów, średnia wychodziła różna od nich wszystkich).
Dlatego porównywanie ze sobą rasowych typów indywidualnych i ras geograficznych jest często dość ryzykowne. Pierwsze określają pojedyncze osobniki, drugie grupy ludzi których zsumowane średnie cech morfologicznych, powodują że jako całość reprezentują konkretną rasę, ale rozpatrywani indywidualnie mogą się znacznie różnić od siebie. Np. pewne rasy czy typy antropologii sowieckiej, które były określane na populacjach, są często na forach internetowych używane do "klasyfikowania" pojedynczych osobników np. typ North-Pontid (który dotyczy tylko pewnej grupy ludności ze środkowo-południowej Rosji, rozpatrywanej jako całość, ktoś o cechach takiej rasy np. z Polski, już do niej nie należy, bo zalicza się do np. rasy środkowoeuropejskiej, sam w sobie nie stanowi rasy/typu wg teorii antropologów sowieckich)
W polskiej typologii antropologicznej wykorzystywano dane dotyczące średnich dla całej badanej grupy, z reguły tylko jeśli brakowało materiału indywidualnego. Głównie używając metody punktów odniesienia Wankego, która i tak wyliczała ze średnich odsetki ras składających się na tą populację.
Ewentualnie można użyć [korespondencja z doc. antropologii Racho Stoevem z IEMPAM - Bułgarska Akademia Nauk, Sekcja antropologii] z średnich cech mierzalnych i częstości cech opisowych jakiejś badanej populacji (jeśli nie ma indywidualnych danych dla poszczególnych badanych) do określenia tzw. typu populacyjnego i przyporządkować go do któregoś z typów np. z kierunku morfologiczno-porównawczego. Przeważnie (ale nie jest to zawsze regułą), typ rasowy (raczej rzadko bezwzględnie, częściej względnie, wystarczy że liczy już około 30%) w badanej serii najpopularniejszy, jest też tym który wychodzi nam ze średnich. Cały czas trzeba jednak pamiętać, że znaczna, z reguły przeważająca część badanych była w innych, mniej licznych, za to nieraz bardzo różniących się typach antropologicznych. O których, biorąc pod uwagę tylko średnią całej serii, nic nie da się powiedzieć konkretnego.
Za to idea badania zmienności między populacjami przy pomocy średnich arytmetycznych, ale nie cech fenotypowych, a częstości genów jest znacznie bardziej użyteczna w koncepcji populacyjnej. Tu rzeczywiście rozpatrywanie pojedynczych osobników na podstawie różnych genów (np. grupy krwi), czy haplotypów (Y-DNA, mtDNA) nie ma sensu. Za to w nowoczesnej statystycznej analizie klasterowej opartej o wiele cech branych łącznie pod uwagę, można pogrupować badane osobniki, czy całe populacje w "naturalne" grupy najbardziej do siebie podobne, pod kątem wszystkich cech branych w danej analizie pod uwagę. Zobacz np. analizę w oparciu o autosomalne DNA (zink), czy antygeny układu grupowego krwi RH (zobacz).
