Antropologia
Fizyczna

Średni wskaźnik główny, twarzowy i nosowy + pigmentacja w regionach Polski (dane głównie powojenne)

Uwaga: Wyniki np. R-S świadczą że średnia była gdzieś pomiędzy (w różnym zakresie) między tymi odcieniami.

Jeśli nie podano inaczej, kolor oczu jest w skali Martina, a kolor włosów w skali Fischera-Sallera.

Podałem również na podstawie poniższych średnich cech typy rasowe populacyjne według kierunku morfologiczno-porównawczego, zazwyczaj typy populacyjne są również względnie najliczniejsze w danej próbe badanej metodą indywidualną. Tu zakładam milcząco że też tak jest, Oczywiście jest to przybliżone określenie bo brak z reguły wzrostu i danych co do profilu nosa.

Pomorze Zachodnie i Środkowe

• Szczecin (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 84.1, w. twarzowy 86.4, w. nosowy 65.3, średni kolor oczu 5.1 (piwne), średni kolor włosów R-S (kasztanowate);  średni typ populacyjny - dynarski (AH frakcja nordyczna) / względnie alpejski (HL frakcja armenoidalna)
• Bytów (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa oraz autochtoni) - w. główny 83.1, w. twarzowy 87.2, w. nosowy 65.4, średni kolor oczu 4.7 (piwne), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - dynarski (AH frakcja nordyczna) / względnie alpejski (HL frakcja armenoidalna)
• Wałcz (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 82.8, w. twarzowy 89, w. nosowy 62.3, średni kolor oczu 12 (jasnoszare), średni kolor włosów R-S (kasztanowate);  średni typ populacyjny - północno-zachodni (AE frakcja nordyczna)

Pomorze Wschodnie

• Kaszubi z Jastarnii (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 83.8, w. twarzowy 84.6, w. nosowy 67.1, średni kolor oczu 13.1 (szaroniebieskie), średni kolor włosów N (ciemny blond); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Kaszubi z Kuźnicy (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 84.3, w. twarzowy 82.4, w. nosowy 67.2, średni kolor oczu 10 (szare), średni kolor włosów M (ciemny blond); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja pośrednia)
• Kaszuby północne, Kartuzy, Starogard Gdański, Tczew (dane z pomiarów z lat 1921-1939) - w. główny 82.4, w. twarzowy 86, w. nosowy 64.7, średni kolor oczu 10.1 (ciemnoszare), średni kolor włosów Q-R (jasnobrązowe); średni typ populacyjny - na granicy (ze względu na włosy)  nordycznego (A) i północno-zachodniego (AE we frakcji nordycznej)
• Gdańsk i Elbląg (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludnośc napływowa) - w. główny 83.6, w. twarzowy 87.1, w. nosowy 64.3, średni kolor oczu 10.9 (szare), średni kolor włosów S-T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)

Mazury i Warmia

• Olsztyn (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 83, w. twarzowy 87, w. nosowy 63.3, średni kolor oczu 11.2 (szare), średni kolor włosów Q-R (jasnobrązowe); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Mazurzy (dane z pomiarów 1954-1956, tylko autochtoni) - w. główny 81.6, w. twarzowy 85.6, w. nosowy 62.2, średni kolor oczu 12.3 (jasnoszare), średni kolor włosów O (ciemny blond); średni typ populacyjny - nordyczny (A frakcja peryferyczna)
• Warmiacy (dane z pomiarów 1954-1956, tylko autochtoni) - w. główny 82.6, w. twarzowy 86.9, w. nosowy 63.2, średni kolor oczu 11.3 (szare), średni kolor włosów Q-R (jasnobrązowe); średni typ populacyjny - na granicy (ze względu na włosy)  nordycznego (A) i północno-zachodniego (AE we frakcji nordycznej)

region kujawsko-pomorski

• Chojnice,Tuchola, Bydgoszcz, Świecie, Brodnica (dane z pomiarów z lat 1921-1939) - w. główny 82.3, w. twarzowy 86, w. nosowy 64.6, średni kolor oczu 10.6 (ciemnoszare / szare), średni kolor włosów P (ciemny blond); średni typ populacyjny - nordyczny (A frakcja peryferyczna)
• Aleksandrów Kujawski (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 81.2, w. twarzowy 88.5, w. nosowy 63.9, średni kolor oczu 10.7 (szare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - północno-zachodni (AE frakcja nordyczna)
• Studenci z regionu (oraz północnych Kaszub) badani w 1947 - w. główny 83.3, w. twarzowy 84.8, w. nosowy 65.5, średni kolor oczu 10.5 (ciemnoszare / szare), średni kolor włosów Q-R (jasnobrązowe); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Studenci z regionu badani w latach 1945-1955 - w. główny 82.9, w. twarzowy 84.9, w. nosowy 66.7, średni kolor oczu 11.4 (szare / jasnoszare), średni kolor włosów S-T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - północno-zachodni (AE frakcja pośrednia)
• Włocławek (dane z pomiarów w 1965)  - wzrost 169 cm, w. główny 82.6, w. twarzowy 87.3, w. nosowy 64.1, profil nosa 46 (falisty), średni kolor oczu  9 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - północno-zachodni (AE frakcja nordyczna)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 81.7, w. twarzowy 85.6, w. nosowy 63.7

Wielkopolska

• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 83.6, w. twarzowy 84.7, w. nosowy 64.4, średni kolor oczu  10 (ciemnoszare), średni kolor włosów R (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• studenci z rejonu w 1945-1955 - w. główny 83.9, w. twarzowy 84.6, w. nosowy 65.4, średni kolor oczu  11.4 (szare / jasnoszare), średni kolor włosów S-T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Piła (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 82.8, w. twarzowy 88.4, w. nosowy 65.9, średni kolor oczu 5.2 (piwne), średni kolor włosów P-Q (ciemny blond / jasnobrązowe); średni typ populacyjny - północno-zachodni (AE frakcja pośrednia, odwrotna dysharmonia pigmentacyjna)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 82.6, w. twarzowy 85.6, w. nosowy 63.9

Ziemia Lubuska

• Zielona Góra i Gorzów (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 84, w. twarzowy 86.7, w. nosowy 65.1, średni kolor oczu 6.0 (jasnopiwne), średni kolor włosów R-S (kasztanowate);  średni typ populacyjny - dynarski (AH frakcja nordyczna) / względnie alpejski (HL frakcja armenoidalna)
• Głogów (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 83.7, w. twarzowy 86.5, w. nosowy 63.2, średni kolor oczu 11.0 (szare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)

Mazowsze

• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 83.3, w. twarzowy 84.1, w. nosowy 65.4, średni kolor oczu  9.8 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Gostynin (dane z pomiarów 1957-1960)  - wzrost 168 cm, w. główny 82, w. twarzowy 87.7, w. nosowy 64.5, profil nosa 50 (prawie prosty); średni kolor oczu  11 (szare), średni kolor włosów T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - północno-zachodni (AE frakcja pośrednia)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 82, w. twarzowy 85.2, w. nosowy 70.8 (wskazuje to na typ czuchoński???)

Podlasie

• studenci z regionu badani w 1947 - w. główny 83.4, w. twarzowy 83.7, w. nosowy 65, średni kolor oczu 10.3 (ciemnoszare), średni kolor włosów R-S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja pośrednia)
• studenci z regionu badani w latach 1952-1963 - w. główny 83.9, w. twarzowy 82.4, w. nosowy 65.8
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 81.9, w. twarzowy 84.9, w. nosowy 66.6

Łódzkie

• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 84.2, w. twarzowy 84.3, w. nosowy 64.5, średni kolor oczu  10.3 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Bełchatów (dane z pomiarów 1963-65) - wzrost 166.8, w. główny 83.6, w. twarzowy 86.6, w. nosowy 64.1, średni profil nosa - niemal prosty, średni kolor oczu około 11 (szare, 32 w skali Michalskiego), podział kolorów włosów: jasne (A-Q) 17.9%, szatyn i rude (R-U, I-VI) 42.1%, ciemne (V-Y) 40%; średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 82.8, w. twarzowy 85.2, w. nosowy 66.1

Lubelskie

• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 84.7, w. twarzowy 84.8, w. nosowy 65.2, średni kolor oczu  10.1 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 83.7, w. twarzowy 84.8, w. nosowy 66.2

Rzerzowskie

• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 84.5, w. twarzowy 84.3, w. nosowy 65.5, średni kolor oczu  9.7 (ciemnoszare), średni kolor włosów R-S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Lesko (dane z pomiarów 1914-1915) - w. główny 82.5, w. twarzowy 87.8, w. nosowy 65.2, średni kolor oczu  9.3 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - północno-zachodni (AE frakcja nordyczna)
• Pilzno (dane z pomiarów 1914-1915) - w. główny 85, w. twarzowy 86.4, w. nosowy 63
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 84.6, w. twarzowy 84.8, w. nosowy 67.6

Kieleckie

• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 84.5, w. twarzowy 84.1, w. nosowy 65.7, średni kolor oczu  10.2 (ciemnoszare), średni kolor włosów R-S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 83.5, w. twarzowy 84.6, w. nosowy 67.7

Krakowskie

• Wadowice (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 86.8, w. twarzowy 86.2, w. nosowy 65.8, średni kolor oczu 10.7 (szare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Myślenice (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 86.2, w. twarzowy 88, w. nosowy 65, średni kolor oczu 11.2 (szare), średni kolor włosów R-S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Bochnia (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 85.3, w. twarzowy 87, w. nosowy 64.1, średni kolor oczu 10.8 (szare), średni kolor włosów S-T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Nowy Targ (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 84, w. twarzowy 86.8, w. nosowy 64.2, średni kolor oczu 10.6 (ciemnoszare / szare), średni kolor włosów T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 84.4, w. twarzowy 84.5, w. nosowy 65.2, średni kolor oczu  9 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 84.8, w. twarzowy 84.6, w. nosowy 67.2

Górny Śląsk

• studenci z rejonu w 1947 - w. główny 84.7, w. twarzowy 83.4, w. nosowy 65, średni kolor oczu  9 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja pośrednia)
• Pszczyna (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 85.5, w. twarzowy 87.9, w. nosowy 63.2, średni kolor oczu 10.4 (ciemnoszare), średni kolor włosów R (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Pszczyna, badanie rekrutów 1921-1925 - w. główny 85.7, w. twarzowy 84.3, w. nosowy 70.7
• Rybnik (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 85.8, w. twarzowy 88.8, w. nosowy 60.5, średni kolor oczu 9.7 (ciemnoszare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Rybnik, badanie rekrutów 1921-1925 - w. główny 85.1 w. twarzowy 84.4, w. nosowy 69.9
• Bielsko-Biała i Cieszyn (dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 85.5, w. twarzowy 86.9, w. nosowy 64.8, średni kolor oczu 10.3 (ciemnoszare), średni kolor włosów R-S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• badanie rekrutów z regionu 1921-1925 - w. główny 85.3, w. twarzowy 84.5, w. nosowy 67.8

Śląsk Opolski

• Opole (autochtoni, dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 85.7, w. twarzowy 86, w. nosowy 64.8, średni kolor oczu 10.7 (ciemnoszare / szare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Opole (przesiedleńcy z Kresów, dane z pomiarów 1955-1956) - w. główny 84.8, w. twarzowy 85.6, w. nosowy 66.1, średni kolor oczu 9.3 (ciemnoszare), średni kolor włosów T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)

Dolny Śląsk

• Oleśnica, Jawor, Lwówek Śląski, Dzierżoniów, Wałbrzych i Kłodzko (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 83.9, w. twarzowy 85.2, w. nosowy 67.4, średni kolor oczu 10.9 (szare), średni kolor włosów T (ciemny szatyn); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)
• Trzebnica, Legnica (dane z pomiarów 1955-1956, powojenna ludność napływowa) - w. główny 84.3, w. twarzowy 88.5, w. nosowy 63.3, średni kolor oczu 10.8 (szare), średni kolor włosów S (kasztanowate); średni typ populacyjny - subnordyczny (AL frakcja nordyczna)

Wnioski:

W podanych regionach przeważał (zapewne jako względna większość przeważnie) typ subnordyczny (AL), przeważnie we frakcji nordycznej, dotyczyło to całej Polski środkowej, południowej i częściowo północnej.

Na północy dość częsty był typ północno-zachodni (AE) głównie we frakcji nordycznej, oraz rzadziej typ elementarny nordyczny (A). Dodatkowo w wielu regionach gdzie przeważał typ (AL) średnie wskaźnika głównego były na tyle niskie, że można sugerować udział na drugim miejscu właśnie typu (AE).

Wszystko zgadza się z częstością i rejonami koncentracji typów antropologicznych w Polsce. Tylko dla Bełchatowa mam indywidualny podział na typy i rzeczywiście typu AL (we wszystkich frakcjach) było 34.1% czyli był względnie najliczniejszy, drugi był typ AE - 18.9%, a trzeci YH 9.8%.

Z kolei tylko na północno-zachodnich Ziemiach Odzyskanych (Ziemia Lubuska, Pomorze Zachodnie) względnie przeważał typ dynarski (we frakcji nordycznej), ewentualnie alpejski we (frakcji armenoidalnej), trudno to dokładnie określić ze względu na brak danych co do profilu nosa. Wbrew pozorom na Podkarpaciu wcale nie dominowały typy ciemnopigmentowane.

Można za to zasugerować twierdzenie, że na Ziemie Zachodnie (przynajmniej do niektórych regionów) emigrowały z południowej i centralnej Polski częściej osobniki ciemnopigmentowane. Raczej nie dotyczy to ludności  przesiedlanej z Kresów Wschodnich, bo z innych danych wynika że ci z północnego-wschodu byli jasno pigmentowani generalnie, a tych Kresowiaków właśnie kierowano w rejony północno-zachodnie. Kresowiacy z Galicji osiedlali się głównie na Dolnym Śląsku i byli trochę ciemniej pigmentowani, lecz nie na tyle by przeważyć w średnich jak widać.

BIBLIOGRAFIA

1.  Bergman P., Bielicki T., Sawicki  K., Anthropologie Der Heutigen Bevölkerung Polens [w:] red. Schwidetzky I., Rassengeschichte der Menschheit. Lfg. 5. Europa III: Osterrreich, Tschechoslowakei, Polen, 1978 (większość danych)
2. Kapica Z., Próba oceny zmienności głównych cech taksonomicznych u mężczyzn z regionu gostynińskiego na podstawie materiałów z lat 1921-1923 i 1957-1960 [w:] Acta Universitatis Lodziensis, Folia Zoologica et Anthropologica, 1, 1981, 17
3. Kapica Z., Studia nad zmiennością wybranych właściowości taksonomiczno-antropometrycznych w kategoriach wieku dojrzałego [w:] Acta Universitatis Lodziensis, Folia Zoologica et Anthropologica, 1, 1981, 3-15 (Włocławek)
4. Stolarczyk H., Analiza antropologiczna ludności powiatu bełchatowskiego [w:] Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, zeszyt 18, 1979, s. 59-79