Wstęp - podstawy klasyfikacji populacyjnej

Podział zaprezentowany przez autorów tej klasyfikacji odróżnia się od wcześniejszych klasyfikacji geograficznych czy typologicznych, tym że  jako rasę definiuje on populację lub zestaw identycznych populacji, które odróżnia się fenotypowo / somatycznie od wszystkich innych z którymi je porównujemy (tym samym można w ten sposób klasyfikować zarówno niewielkie izolowane grupy ludzkie, jak i wielomilionowe społeczności). Oczywiście zakładając że różnice dotyczą tylko fenotypów (czyli wypadkowej oddziaływania genów i środowiska), autorzy od razu zastrzegli że na aktualnym etapie różnic genetycznych nie będą brać pod uwagę [1950].

W późniejszym okresie Garn [1961], postarał się uzupełnić klasyfikację właśnie o ówcześnie znane różnice genetyczne między populacjami (jak grupy krwi) i pozostając pod wpływem definicji Dobzhanskiego, podawał że rasa jest populacją / grupą populacji odróżniająca się od innych częstością występowania niektórych cech dziedzicznych. Ujmujemy tu całą populację, więc różnice są statystyczne, międzypopulacyjne, nie międzyosobnicze, jak w typologiach indywidualnych, np. polskich antropologów. Nie będę tu przesądzał która koncepcja jest lepsza, obie mają wady i zalety.

Rasy są tworzone w procesach różnicowania jak i łączenia. Różnice mogą powstawać w wyniku mutacji lub dopływu nowych genów od innych populacji. W takiej złożonej populacji np. białych Amerykanów możemy wyróżnić osobników których możemy przyporządkować np. do Nordyków czy Dynarczyków, mimo że mogą mieć nawet wspólnych przodków. W tym przypadku są to typy rasowe, które dotyczą właśnie indywidualnie rozpatrywanych osobników, a nie całej populacji.

Ale często typy w danej populacji, mogą tworzyć rasę w innej. Np. Nordycy w niektórych rejonach Skandynawii, czy Dynarczycy w zachodniej części płw. Bałkańskiego. Ale istnieją też typy ludzkie (w tym przypadku Coon podawał przykład osobników o cechach kromanionoidalnych) którzy nigdzie obecnie nie tworzą zwartej, licznej populacji.

Większość ras da się przyporządkować do kilku większych grup, które [1950] nazwano stocks, po polsku najlepiej nazwać je pniami rozwojowymi, wielkimi / głównymi rasami lub odmianami. Garn [1961] określił je rasami geograficznymi i są one zestawem podobnych do siebie populacji (pod względem fenotypowym, jak i cech podlegających prostemu dziedziczeniu, jak np. grupy krwi), dodatkowo zgrupowanych wg klucza bliskości geograficznej ich terenów rozsiedlenia i zazwyczaj zbliżonej wspólnej historii. Zazwyczaj są to całe kontynenty (jak Australia, Ameryka przed ich kolonizacją) lub ich części, oddzielone od siebie znaczącymi geograficznymi barierami jak duże łańcuchy górskie (np.  Himalaje oddzielające mongoloidów od populacji indyjskich), pustynie (np. Sahara oddzielająca europeidów od negroidów w Afryce), itd.Rasy geograficzne wg tej definicji trzeba odróżnić od wcześniejszych klasyfikacji geograficznych np. Biasuttiego czy Eickstedta, którzy nie brali pod uwagę w takim stopniu zagadnień genetyki populacyjnej.

Przykład 1. Garn S., Human Races, 1961

rasy geograficzne

geographical-race

Zaś poszczególne, wcześniej zdefiniowane mniejsze populacje tworzące wielką rasę geograficzną to rasy lokalne. Dodatkowo wśród ras lokalnych, wydzielić można rasy mikrogeograficzne, lub mikrorasy. Mogą to być mniejsze populacje zamieszkujące np.różne regiony w danym kraju, lub nawet miasta. Trudno je nazwać populacjami sensu stricto, tym bardziej izolowanymi od siebie genetycznie, ale nieraz występują między nimi pewne różnice fenotypowe. W tej klasyfikacji nie będziemy ich wyróżniać, gdyż mogą być ich dziesiątki tysięcy:) Nie należy ich też mylić z wymienionymi wcześniej typami.

Rasy lokalne oddzielone są od siebie mniejszymi barierami geograficznymi, często są też to dodatkowo lub wyłącznie bariery społeczne (np. kasty w Indiach), językowe (np. wg. badań genetycznych istnieje wyraźna różnica między Polakami, a Niemcami), religijne (np. Żydzi w średniowiecznej Europie) czy kulturowo-cywilizacyjne (np. łowcy-zbieracze Pigmeje i uprawiające rolnictwo plemiona murzyńskie). Bariery te tworzą przeszkody do swobodnego przepływu genów między populacjami i tym samym powodują w dłuższym okresie powstawanie między nimi różnic genetycznych, skutkujących różnicami morfologicznymi. Oczywiście tylko w wyjątkowych przypadkach dwie sąsiadujące ze sobą rasy lokalne nie wymieniają miedzy ze sobą genów w ogóle. Ale jeśli ten przepływ jest niewielki, albo tylko jednokierunkowy (np. Murzyni afrykańscy biorący za żony kobiety pigmejskie, odwrotna sytuacja z oczywistych względów nigdy nie zachodzi) to zawsze będzie to powodować większe różnice niż między dwiema populacjami, gdzie nie ma aktualnie żadnych barier (np. potomkowie europejskich imigrantów z różnych krajów żyjący obok siebie w USA czy Australii).

Trudniej jest wydzielić rasy lokalne w tak gęsto zaludnionych rejonach jak Europa, ale wg autorów np. Europejczycy północno-zachodni i Europejczycy śródziemnomorscy różnią się historią, pochodzeniem i pod względem morfologicznym odróżniają się od siebie, mimo braku jakiś większych barier między nimi.

Mikrorasy zaś są z reguły wypadkową odległości danych mikropopulacji od siebie. Jak widzimy na załączonym obrazku, między najbliższymi z nich nie da się przeprowadzić rozgraniczenia, ale te położone w punktach A, B, i C będą różnić się już między sobą bardziej. Wynika to prostej zależności między odległością, a znalezieniem partnera. W pary łączą się z reguły osoby z bliższego niż dalszego sąsiedztwa. I nawet biorąc pod uwagę migracje, to ta korelacja  jest nadal przeważająca.

Przykład 2. Garn S., Human Races, 1961

Rasy lokalne i mikrorasy

local-races

 


BIBLIOGRAFIA

  1. Bielicki T., Rasa [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 368-370
  2. Coon C. S., Birdsell J., Garn S., Races. A study of the problem of race formation in man, 1950
  3. Coon C.S., Garn S., On the Number of Races of Mankind, American Anthropologist, Volume 57, Issue 5, October 1955; s. 996–1001 link
  4. Coon C. S., The living races of man, 1965
  5. Garn S., Human races, 1961
  6. Jasicki B., Panek S., Sikora P., Stołyhwo E., Zarys antropologii, 1962
  7. Wierciński A.,Rasa geograficzna [w:] Mały Słownik Antropologiczny, 1976, s. 370-377