Typy budowy ciała w ujęciu polskiego kierunku morfologiczno-porównawczego (autorem głównych założeń był prof. I. Michalski, później rozbudowane m.in. przez H. Stolarczyka), opracowane na bazie rozszerzonej teorii typów konstytucjonalnych Kretschmera. W porównaniiu do oryginału wydzielono i opisano typy mieszane.
Ważna uwaga: wzrost sam w sobie nie ma znaczenia przy przypisaniu do danego typu budowy ciała. Występują bowiem wysocy pyknicy, czy niscy leptosomicy. Liczy się stosunek osi poprzecznych komponentów ciała (szerokość i głębokość) do osi pionowych (czyli wzrostu ale też długości tułowia, czy nóg). Choć być może niektóre typy posiadają mniejsze lub większe tendencje do pewnych wymiarów głównej, pionowej osi ciała. Również waga sama w sobie niewiele nam mówi i jest zależna w dużej mierze od środowiska i osobistych nawyków żywieniowych danej osoby. Bardziej bierze się pod uwagę tendencję w niektórych typach do otłuszczenia i grubej, bądź cienkiej podściółki tłuszczowej. Na koniec brane pod uwagę w innych systemach proporcje elementów twarzy, są bez znaczenia. Dla przykładu bardzo szerokonosi i szerokotwarzowi, a zarazem skrajnie smukli afrykańscy sudanidzi, oraz wąskonosi i wąskotwarzowi, a przy tym pyknoidalni armenoidzi.
Typy główne:
typ leptosomiczny - l
- Główna oś ciała przeważa nad poprzecznymi, a więc budowa smukła, szkielet cienki, umięśnienie i podściółka tłuszczowa słabo rozwinięte.
- Tułów krótki bez wydatniejszego wcięcia w talii (pasie),o schematycznym konturze wąskiego prostokąta.
- Głowa nie uderzająca swą wielkością w stosunku do ciała, ani zbyt wielka ani zbyt mała.
- Szyja długa o małym obwodzie (cienka), nie otłuszczona i słabo umięśniona, wcięcie podbródkowo-gardłowe zwykle głębokie i ostre; na karku zwykle zagłębienie (rowek) biegnące od potylicy w kierunku grzbietu; "jabłko adamowe" mężczyzn ostro konturowane i wydatne.
- Barki wąskie, mniej lub więcej wyraźnie opuszczone (spadziste), przechodzące na zewnątrz dość ostro (kanciasto) w słabo umięśnione ramiona.
- Klatka piersiowa wąska i płaska, lecz długa, o małym obwodzie, niewielkim (ostrym) kącie międzyżebrowym, słabo rozwiniętych mięśniach piersiowych, lekko wklęsłych partiach międzyżebrowych i wyraźnie zaznaczonych dołach nadobojczykowych.
- Piersi u kobiet zwykle niewielkie i często płaskie (tarczowate), choć nie jest to regułą.
- Obwód pasa mały, brzuch krótki, płaski, nieotłuszczony, pępek zwykle płytki.
- Biodra wąskie, miednica wąska i płaska (płytka), słabo nachylona.
- Pośladki płaskie, kąt sromowy u kobiet mały (ostry).
- Ręce długie, wąskie; o długich, cienkich, i skutkiem słabego otłuszczenia wyraźnie zaznaczonych mięśniach; szerokich w stosunku do ramion przedramionach i "spiczastych" łokciach.
- Dłonie długie, wąskie i płaskie, kościste i słabo umięśnione; o długich, cienkich, węźlastych palcach, co daje razem kontur wąskiego prostokąta.
- Nogi długie, słabo umięśnione; o cienkich, często wcale nie stykających się udach; stosunkowo grubych kolanach, o wydatnej rzepce i słabo wymodelowanych, płaskawych łydkach.
- Stopy długie i wąskie (wąsko-prostokątne), kościste, o długich i cienkich palcach, wystającej pięcie, niskim podbiciu i słabym wysklepieniu, nierzadko płaskie.
Leptosomicy posiadają na ogół mniejsza sprawność i siłę niż przedstawiciele innych typów budowy ciała, jednakże wytrzymałością przewyższają czasem ludzi bardzo masywnie zbudowanych.
Charakterystyka metryczna tego typu:
typ pykniczny - p
- Poprzeczne osie ciała długie w stosunku do pionowej czyli budowa masywna. Szkielet średnio rozwinięty, niekiedy dość cienki, umięśnienie umiarkowane, podściółka tłuszczowa silna.
- Tułów długi, w młodości z ledwie zaznaczonym wcięciem w pasie, w późniejszym wieku z reguły bez wcięcia, a nawet nierzadko w tym miejscu najszerszy, a więc wykazujący kontur szeroko-prostokątny lub beczkowaty.
- Głowa robi bardzo często wrażenie dużej, nawet w porównaniu do masywnego ciała.
- Szyja bardzo krótka, lub krótka o dużym obwodzie, otłuszczona i dość słabo umięśniona; wcięcie podbródkowo-gardłowe płytkie i tępe, w wieku dojrzałym niemal całkowicie zakryte fałdami podbródkowymi ("podwójny podbródek"); w wieku podeszłym nieraz zastąpiony przez fałd skórny, zwisający między żuchwą a gardłem; kark otłuszczony o miękkim, zaokrąglonym konturze; "jabłko adamowe" z reguły ukryte w podściółce tłuszczowej, słabo widoczne i tępo konturowane.
- Barki średnie szerokie, poziome lub niemal poziome, przechodzące na zewnątrz szerokim zaokrągleniem w płaskawe powierzchnie silnie otłuszczonych ramion.
- Klatka piersiowa zwykle zaledwie średnio szeroka, ale bardzo głęboka, krótka, o dość dużym lub dużym obwodzie; o dużym, często rozwartym kącie miedzyżebrowym, ledwie widocznych dołach nadobojczykowych i niewidocznych konturach żeber, oraz partiach sutkowych z reguły silnie otłuszczonych, a u dojrzałych mężczyzn nierzadko obwisających.
- Piersi kobiecie najczęściej półkuliste, zwykle (lecz nie zawsze) duże, przeważnie wysoko położone, niezbyt wcześnie obwisające.
- Obwód pasa duży, lub bardzo duży; brzuch długi, wydatny, silnie otłuszczony, o głębokim pępku.
- Biodra średnio szerokie, miednica szeroka i głęboka, mocno nachylona.
- Pośladki wypukłe, srom rozwartokątny.
- Ręce krótkie, grube, o umiarkowanie rozwiniętych i skutkiem silnego otłuszczenia słabo zaznaczających się mięśniach; oraz stosunkowo cienkich, w porównaniu z ramionami przedramionach i zaokrąglonych łokciach (u kobiet, przy zwisającej ręce, łokcie są często wklęsłe).
- Dłonie krótkie, szerokie i pulchne (w uścisku "poduszeczkowate"), na ogół małe; często, zwłaszcza u kobiet, z dołeczkami w okolicy stawów śródręczno-palcowych ("na kostkach"); o krótkich, grubych, ("serdelkowatych") palcach,; kontur dłoni elipsoidalny.
- Nogi krótkie, lub bardzo krótkie; otłuszczone; o grubych, pulchnych udach (które u kobiet posiadają niekiedy wypukłe powierzchnie wewnętrzne, które uniemożliwiają zetknięcie się kolan, a czasami i stóp); o szerokich, otłuszczonych kolanach o płaskawej rzepce i zwykle niezbyt tęgich i niezbyt wydatnych łydkach.
- Stopy krótkie i szerokie (szeroko-prostokątne), na ogół niewielkie, zwykle otłuszczone; o krótkich, niekościstych palcach, nie wystającej pięcie i zdecydowanie wysokim podbiciu, przy słabym wysklepieniu.
Pyknik nie jest schematycznym przeciwstawieniem leptosomika (poprzeczne osi ciała zaledwie długie, szkielet, umięśnienie, barki i biodra zaledwie średnio rozwinięte) lecz typem budowy charakteryzującym się skojarzeniem umiarkowanej eurysomii tułowiowej z silnym otłuszczeniem i krótkością kończyn.
Pyknicy w młodym wieku są często zręczni i ruchliwi, czasem nawet silni i wytrzymali, z wiekiem ich sprawność zazwyczaj stosunkowo szybko maleje, w związku z wzrastającym otłuszczeniem.
Charakterystyka metryczna tego typu:
typ atletyczny - a
- Stosunek poprzecznych osi ciała do pionowych nierównomierny, tj. jedne z nich (głównie barkowe) są względnie długie, inne zaś dość krótkie.
- Szkielet gruby, umięśnienie silne lub bardzo silne, podściółka tłuszczowa umiarkowana lub dość słaba.
- Tułów miernej długości, rzadko krótkawy, o dość słabym wcięciu w pasie i konturze wyraźnie trapezowatym (zwężającym się klinowato ku biodrom).
- Głowa robi wrażenie stosunkowo małej zarówno w porównaniu do wielkości ciała jak i grubości szyi.
- Szyja długa lub średnia, o dużym obwodzie, muskularna i słabo otłuszczona, o wyraźnym, choć nieostrym wcięciu podbródkowo-gardłowym, widocznym lecz tępo zaznaczonym "jabłku adamowym" i szerokim, płasko wysklepionym, pozbawionym rowku karku.
- Barki szerokie, poziome, dość kanciasto przechodzące w wyraźnie wypukła powierzchnię muskularnych ramion.
- Klatka piersiowa szeroka, ale niezbyt głęboka, średniej długości, o dość dużym lub dużym obwodzie i zbliżonym do prostego kącie międzyżebrowym, silnie lecz nie kanciasto umięśniona.
- Piersi u kobiet niezbyt duże, czasem niewielkie, zwykle szeroko rozstawione, przeważnie półkuliste, nierzadko koniczne (półkulisto-stożkowate), niekiedy gruszkowate, na ogół dość późno obwisające.
- Obwód pasa średni lub dość mały, brzuch umiarkowanie długi lub długawy, płaski lub płaskawy, na ogół słabo otłuszczony, czasem z wyraźnie zaznaczonymi konturami umięśnienia, o miernie zagłębionym pępku.
- Biodra, zwłaszcza w stosunku do barków wąskie; miednica dość wąska lub wąska i nieco pochylona; pośladki silnie umięśnione ale niezbyt wypukłe, srom o kącie zbliżonym do prostego.
- Ręce umiarkowanej długości, rzadko krótkawe; silnie, choć nie kanciasto umięśnione, o grubych ramionach, szerokich przedramionach i kościstych, choć nie "spiczastych" łokciach.
- Dłonie bardzo charakterystyczne; silnie umięśnione, szerokie i grube u nasady, a wyraźnie zwężające się ku palcom, co nadaje im przy oglądaniu z którejkolwiek strony kontur niemal trójkątny; o średnio długich i dość grubych, kościstych i muskularnych palcach; w uścisku mięsiście masywne.
- Nogi średniej długości, rzadko długawe; silnie umięśnione, o muskularnych, zwykle stykających się na całej powierzchni udach, czasem powyżej kolana rozdzielonych wąską i krótką szparą, cienkich w stosunku do umięśnienia i nieotłuszczonych kolanach o mocnej rzepce, oraz muskularnych, u kobiet czasem zbyt wydatnych łydkach.
- Stopy równie charakterystyczne jak dłonie; zwykle niezbyt długie, kościste; stosunkowo wąskie w pięcie, a wyraźnie rozszerzające się ku dość długim palcom, co nadaje jej kontur zbliżony do trójkąta; o średnio wystającej pięcie, wysokim, często kanciastym wymodelowanym podbiciu i szczególnie silnym wysklepieniu.
Jeśli chodzi o sport, to są to osobnicy kojarzący się z wytrzymałością i niekiedy szybkością. Są dobrymi pływakami, bokserami, wioślarzami regatowymi, wieloboistami.
Charakterystyka metryczna tego typu:
Podstawowe formy pośrednie miedzy typami głównymi. Znacznie częstsze do zaobserwowania.
typ lepto-atletyczny l-a
- Typ lepto-atletyczny (l-a) stanowi pod wieloma względami kontrast lepto-pyknicznego (l-p). Wprawdzie bowiem w stosunku do głównej osi dała jego osie poprzeczne są niewiele dłuższe niż u lepto-pyknika, jednakże w porównaniu do długości tułowia posiada on barki wyraźnie szersze a miednicę węższą.
- Szkielet ma silnie rozwinięty, umięśnienie umiarkowane lub silne, ostro konturowane, podściółkę tłuszczową bardzo słabą.
- Tułów krótki, wyraźnie zwężający się ku dołowi, o silnym wcięciu pasowym („klepsydrowaty*).
- Głowa częściej niż u leptosomów robi wrażenie małej.
- Szyja długa i muskularna, lecz zwykle niezbyt gruba, nieotłuszczona, o wydatnym, choć raczej nie ostrym wcięciu podbródkowo-ggardłowym, wydatnym lecz raczej nie ostro zaznaczonym jabłku adamowym” i płaskawym, pozbawionym rowka karku.
- Barki dość wąskie w stosunku do wzrostu, szerokawe w stosunku do tułowia, poziome, kanciasto przechodzące w muskularne ramiona
- Klatka piersiowa miernie szeroka, ale wydłużona i dość płaska lub nawet zupełnie płaska, o niewielkim obwodzie i dość ostrym kącie międzyżebrowym, niezbyt silnie zaznaczonych dołach nadobojczykowych i wydatnej rzeźbie mięśni, zwłaszcza piersiowych i zębatych przednich, a raczej słabym podkreśleniu konturów żeber.
- Piersi u kobiet na ogół niezbyt wielkie, półkułiste lub koniczne, czasem tarczowate, ale niekiedy także gruszkowate, raczej późno obwisające, choć zdarzają się, choć rzadko, i obfite, dość wcześnie zwisające piersi półkuliste
- Obwód pasa mały lub bardzo mały; brzuch krótki, płaski a czasem nawet lekko wklęsły, słabo otłuszczony lecz silnie umięśniony o niezbyt płytkim pępku.
- Biodra i miednica wąskie, lecz wyraźnie szersze od bardzo wąskiej (wciętej) talii; głębokość miednicy mała, nachylenie bardzo małe, pośladki muskularne lecz płaskie, kąt sromu zwykle mniejszy lub bliski prostemu.
- Ręce długie o wyraziście umięśnionych łopatkach, kanciasto-muskularne, o dość grubych ramionach, szerokich przedramionach i kanciastych łokciach.
- Dłoń dość długa i szeroka, koścista ale stosunkowo płaska, o dość długich i grubych, silnie umięśnionych i kościstych, ale niezbyt węźlastych palcach i niemal prostokątnym konturze, w uścisku twarda (deskowata”).
- Nogi długie, wyraziście muskularne i nieotłuszczone. O dobrze umięśnionych, lecz szczupłych udach z reguły rozdzielanych wyraźną szparą nadkolanową, sięgającą nieraz bardzo wysoko, niezbyt cienkich kolanach, o kanciastej rzepce, oraz zwykle szczupłych lecz muskularnych, u kobiet czasem zbyt kanciasto wymodelowanych łydkach.
- Stopy długie, stosunkowo wąskie, słabo rozszerzające się ku długim kościstym palcom o wypukłej pięcie, wysokim lub miernym podbiciu i silnym wysklepieniu.
Jak wskazują liczne obserwacje, ludzie typu lepto-atletycznego odznaczają się często nieproporcjonalną do masy ciała siłą i sprawnością, połączoną niejednokrotnie z wielką zręcznością Typ ten jest niewątpliwie bardzo rozpowszechniony wśród wybitnych lekkoatletów.
Zależnie od stopnia nasilenia cech danego typu głównego typ l-a dzielimy na:
- przewaga leptosomii: l((a)), l(a), la - właściwe lepto-atletyczne
- przewaga atletyczności: al, a(l), a((l)) - atleto-leposomalne
Formy z zapisem w nawiasach różnią kilkoma cechami (jeden nawias), lub jeszcze mniejszą ich ilością (podwójny nawias) od danego typu głównego (symbol poza nawiasem). To co jest w nawiasie to właśnie te kilka cech, lub cecha drugiego typu.
Charakterystyka metryczna podtypu lepto-atletycznego (la):
Charakterystyka metryczna podtypu atleto-leptosomicznego al:
Charakterystyka metryczna podtypu atleto-leptsomicznego z bardzo dużą przewagą atletyczności - a((l)):
typ pykno-atletyczny p-a
- Stosunek osi poprzecznych do osi głównej wyższy niż u innych typów, czyli budowa bardzo masywna.
- Szkielet bardzo gruby lub gruby, mięśnie bardzo silnie rozwinięte, podściółka tłuszczowa dość obfita lub obfita; jest to więc w przeciwieństwie do pyknicznej. budowa raczej krępa (mięsista) niż przysadkowata (pulchna), a ze względu na rozwój tkanek w tym samym stopniu wykazująca cechy hyperplazji, co leptosomiczna — hypoplazji.
- Tułów długi lub bardzo długi, z bardzo słabym wcięciem pasowym, czasem bez wcięcia, o konturze szeroko-prostokątnym. rzadko beczkowatym.
- Głowa zwykle robiąca wrażenie stosunkowo małej, choć znane są i formy wielkogłowe.
- Szyja krótka, o bardzo dużym obwodzie, silnie umięśniona, lecz otłuszczona, o płytkim i tępym wcięciu podbródkowo-gardłowym. raczej słabo zaznaczanym „jabłku adamowym" i szerokim, wypukłym; karku o wystającym niekiedy poza kontur potylicy profilu.
- Barki bardzo szerokie, poziome, niekiedy uniesiona (tj. najniższy punkt górnej krawędzi wcięcia szyjnego leży wyżej niż najbardziej zewnętrzny punkt wyrostka barkowego), dość kanciasto przechodzące w grube, muskularne ramiona.
- Klatka piersiowa krótka, ale bardzo szeroka i głęboka, o wielkim obwodzie, dużym kacie międzyżebrowym, silnie lecz niewyraziście umięśniona i mocno otłuszczona z bardzo silnie zaznaczonymi dołami nadobojczykowymi.
- Piersi kobiecie zwykle (choć nie zawsze) obfite, półkuliste, niezbyt szeroko rozstawione i dość wysoko położone, czasem stożkowate, przeważnie wcześnie obwisające.
- Obwód pasa duży, lub bardzo duży. Brzuch długi, przeważnie średnio, niekiedy silnie wydatny; silnie otłuszczony; o umiarkowanie lub mocno zagłębionym pępku.
- Biodra bardzo szerokie; miednica szeroka i głęboka; umiarkowanie nachylona; pośladki wydatne i muskularne; srom z reguły wyraźnie rozwartokątny.
- Ręce krótkie, niekiedy średnio wydłużone; silnie, choć z powodu otłuszczenia nie kanciasto umięśnione; o ramieniu z reguły wyraźnie grubszym od przedramienia i zaokrąglonych łokciach.
- Dłonie krótkie i szerokie, czasem niemal kwadratowe ("łopatowate"), silnie umięśnione i wyraźnie otłuszczone (lecz nie pulchne); o krótkich i grubych, muskularnych palcach, w uścisku grubo-masywne ("bochenkowate").
- Nogi krótkie, lub bardzo krótkie, bardzo silnie umięśnione i wyraźnie otłuszczone; o potężnych, często robiących wrażenie nieco łukowatych udach, stykających się całą wewnętrzną powierzchnią; szerokich kolanach o masywnej rzepce i grubych, mięsistych, często słabo wymodelowanych łydkach.
- Stopy długie i szerokie, niemal prostokątne, na ogół słabo otłuszczone; o krótkich, grubych palcach, dość wypukłej pięcie; niskim podbiciu i słabym wysklepieniu.
Zdaje się nie ulegać żadnej wątpliwości, że właśnie ten typ budowy ciała przeważa zdecydowanie wśród mistrzów ciężkiej atletyki (zapasy, podnoszenie ciężarów i inne wszelkie sporty siłowe), przede wszystkim u zawodowców wagi ciężkiej, ale na ogół nie predysponuje on do wyczynów wymagających szybkości i szczególnie długotrwałego wysiłku.
Zależnie od stopnia nasilenia cech danego typu głównego typ p-a dzielimy na:
- przewaga atletyczności: a((p)), a(p), ap - typy atleto-pykniczne
- przewaga eurysomii: pa, p(a), p((a)) - typy pykno-atletyczne
Formy z zapisem w nawiasach różnią kilkoma cechami (jeden nawias), lub jeszcze mniejszą ich ilością (podwójny nawias) od danego typu głównego (symbol poza nawiasem). To co jest w nawiasie to właśnie te kilka cech, lub cecha drugiego typu.
Charakterystyka metryczna podtypu pykno-atletycznego pa:
Charakterystyka metryczna podtypu atleto-pyknicznego ap:
Charakterystyka metryczna podtypu atletyczno-pyknicznego z przewagą atletyczności a(p):
Charakterystyka metryczna podtypu atletyczno-pyknicznego z bardzo dużą przewagą atletyczności a((p)):
typ lepto-pykniczny l-p
Jest to tzw. pulchny leptosomid.
- Typ ten posiada szerokości niewiele dłuższe w stosunku do długiej osi ciała niż leptosom, lecz głębokości wyraźnie dłuższe, co powoduje, iż tułów jego jest w stosunku do leptosomicznego mniej płaski, czyli jak to się nieraz potocznie mówi — bardziej „wałeczkowaty”.
- Szkielet jego jest delikatny a umięśnienie słabo rozwinięte, lecz podściółka tłuszczowa dość obfita lub zgoła obfita.
- Tułów ma umiarkowanie długi, a więc wyraźnie dłuższy niż u leptosoma, co sprawia że przy równym wzroście siedząc wygląda bardziej okazale niż tamten, przy czym wcięciem pasa zbliża się raczej do lżejszych form pyknika, zaś wąsko-prostokątnym konturem tułowia do leptosoma. Jak widać, smukłość jego jest uwarunkowana raczej długością tułowia niż nóg.
- Głowa w porównaniu do wielkości dała robi zwykle wrażenie większej niż u typowych leptosomów.
- Szyja stosunkowo krótka i cienka, słabo umięśniona, a w wieku dojrzałym wyraźnie otłuszczona, o niezbyt głębokim i tępawym wcięciu podbródkowo-gardłowym. łagodnie zaokrąglonym i dość wąskim, niekiedy zaopatrzonym rowkiem karku, oraz na ogół niewielkim i słabo widocznym „jabłku adamowym”.
- Barki wąskie, lecz zwykle poziomo na zewnątrz przechodzące krótkim zaokrągleniem w słabo umięśnione ramiona.
- Klatka piersiowa wąska i dość krótka lub krótka, lecz głęboka, o niewielkim obwodzie i dużym (przeważnie zbliżonym do prostego) kącie międzyżebrowym. słabo umięśniona, lecz zwykle mocno otłuszczona, o słabo zaznaczonych dołach nadobojczykowych.
- Piersi kobiet nierzadko dość duże, a nawet nieoczekiwanie obfite, zwykle półkuliste, lecz stosunkowo często stożkowate, dość wcześnie obwisające.
- Obwód pasa umiarkowane, czasem dość duży; brzuch długi, lecz niezbyt wydatny, u dojrzałych mężczyzn czasem dopiero w dolnej części wyraźnie uwypuklony, zwykle dość silnie otłuszczony, o mocno zagłębionym pępku.
- Biodra wąskie; miednica wąska lub dość wąska lecz głęboka, nachylona; pośladki wypukłe; srom o niewielkim kącie.
- Ręce miernej długości, czasem długawe, niezbyt grube, o mięśniach słabych i skutkiem otłuszczenia niewydatnym okrągłym, wyraźnie grubszym od przedramienia ramieniu i zaokrąglonym łokciu.
- Dłonie długie i wąskie, o wąsko eliptycznym konturze, zwykle miękkie i giętkie (u kobiet czasem z dołeczkami na „kostkach”), oraz niezbyt długich i dość cienkich lecz kształtnych, niewęźlastycb i harmonijnie ku końcom zwężających się palcach, tak że oglądając dłoń od spodu łatwo dostrzec, iż smukłość jej jest wywołana raczej wydłużeniem śródrecza niż długością palców.
- Nogi miernej długości, słabo umięśnione o krągłych udach, zwykle lecz nie zawsze stykających się całą powierzchnią, cienkich kolanach o niewielkiej i nie wystającej rzepce oraz dobrze wymodelowanych łydkach. Charakterystyczną cechą typu jest wielka kształtność kończyn u kobiet, ale niekiedy również i u meżczyzn.
Jeśli idzie o sprawność fizyczną, to typ ten zdaje się szczególnie często występować wśród pływaków, między innymi jest on liczny wśród słynnych ze zdolności pływackich Polinezyjczyków. Prawdopodobnie też wśród narciarzy.
Zależnie od stopnia nasilenia cech danego typu głównego typ l-p dzielimy na:
- przewaga leptosomii: l((p)), l(p), lp
- przewaga eurysomii: pl, p(l), p((l))
Formy z zapisem w nawiasach różnią kilkoma cechami (jeden nawias), lub jeszcze mniejszą ich ilością (podwójny nawias) od danego typu głównego (symbol poza nawiasem). To co jest w nawiasie to właśnie te kilka cech, lub cecha drugiego typu.
Charakterystyka metryczna podtypu lepto-pyknicznego lp:
Charakterystyka metryczna podtypu pykno-leptosomicznego pl:
Przyporządkowanie danych osobników do poszczególnych kategorii, wykonuje się oglądając je uważnie kolejno w trzech normach: brzusznej (przedniej), grzbietowej (tylnej) i bocznej. ze szczególnym uwzględnieniem pierwszej, oczywiście nago lub w możliwie jak najbardziej skąpej odzieży, choć przy dużej wprawie można określać ze znacznym przybliżeniem nawet osoby odziane, zwłaszcza mężczyzn. Warto przy tym zaznaczyć, że ważną cechę szerokości barków należy oceniać zasadniczo od przodu, gdyż z tyłu łatwo ją przecenić. Można jednak posługiwać się norma grzbietową w przypadkach wątpliwych. Kolejność obserwacji w obrębie norm winna być zasadniczo zgodna z podanym schematem opisu. Oczywiście przy oznaczaniu budowy ciała trzeba pamiętać, iż kategorie pośrednie stanowią zespół wariantów wykazujących różne ustosunkowanie cech i że u niewielu tylko osobników będzie można stwierdzić pełny zespół cech typu pośredniego.
Skala stopnia budowy ciała wg Michalskiego (oparta na rozbudowanej skali Kretschmera i używana w jego typologii):
ast. - budowa asteniczna (skrajna forma leptosomii, niekiedy patologiczna)
l - budowa leptosomiczna
d - budowa dysplastyczna (cechy nie kwalifikujace się do żadnego typu głównego, często patologiczne lub skrajnie kontrastowe, np. krótkie grube nogi, bardzo długie i szczupłe ręce)
a - budowa atletyczna
p - budowa pykniczna
| skrajnie lekka |
0 - ast,; l(ast.) - 4; l(d) - 8 |
| wybitnie lekka |
l - 12 |
| bardzo lekka |
l ((a)) - 16; l ((p)) - 20 |
| lekka |
l (a) - 24; l (p) - 28 |
| dość lekka |
la - 32; lp - 36; a (d) - 40 |
| niezbyt lekka |
al - 44; p (d) - 48; pl - 52 |
| niezbyt ciężka |
a (l) - 56; p (l) - 60 |
| dość ciężka |
a ((l)) - 64; a-68; |
| ciężka |
a ((p)) - 72; a (p) - 76, ap -80 |
| bardzo ciężka |
pa - 84; p (a) - 88 |
| wybitnie ciężka |
p ((l)) - 92; p ((a)) - 96 |
| skrajnie ciężka |
p - 100 |
- bardzo lekka: 0 -12
- lekka: 16-40
- umiarkowana: 44 - 60
- ciężka: 64 - 80
- bardzo ciężka: 84 - 100
Na zakończenie trzeba raz jeszcze przypomnieć, że w kierunku morfologiczno-porównawczym uważano wszystkie typy budowy ciała nie za naturalne jednostki taksonomiczne, analogiczne do typów antropologicznych, lecz za złożone, ale zasadniczo konwencjonalne kategorie somatoskopijne wyraźnie odpowiadające np. normom kranioskopijnym Sergi’ego.
Te same „typy” budowy ciała występują bowiem u wszystkich bodaj jednostek taksonomicznych, choć w różnej ilości. Z drugiej zaś strony między osobnikami tej samej kategorii budowy, należącymi do różnych typów antropologicznych, istnieją, jak się wydaje, uchwytne różnice w proporcjach ciała, co łatwo zauważyć porównując np. szczudłonogiego leptosoma sudańskiego z cienkokościstym ale lepiej umięśnionym leptosomem nordycznym i bardziej kościstym i długostopym dynarskim.
Poza tym typ budowy jest niewątpliwie bez porównania bardziej wrażliwy na warunki środowiska, czy też bardziej cd nich uzależniony niż typ antropologiczny, jak na to wskazują sporadyczne obserwacje dokonywane na dojrzałych bliźniętach jednojajowych.
BIBLIOGRAFIA:
- Kapica Z., Studia nad zmiennością wybranych właściowości taksonomiczno-antropometrycznych w kategoriach wieku dojrzałego [w:] Acta Universitatis Lodziensis, Folia Zoologica et Anthropologica, 1, 1981, 3-15
- Malinowski A., Bożiłow W., Podstawy antropometrii. Metody, techniki, normy, 1997
- Michalski I., Autopsyjne określanie typów budowy ludzkiego ciała, Człowiek w Czasie i Przestrzeni : kwartalnik PTA, 1958, Tom 6, Numer 1(1) , s. 19-34
- Stolarczyk H., Budowa ciała mieszkańców Cyrenąjki [w:]Studia Afrykanistyczne, Acta Anthropologica Lodziensia nr 10, 1965, s. 5—26
- Stolarczyk H., Próba ujęcia struktury antropologicznej Cyrenajki, Zeszyty Naukowe UŁ. Nauki Matematyczne-Przyrodnicze. Seria II, Łódź 1970, z. 40, s. 123 - 148
Przykład 1. Główne typy budowy wg Kretschmera
pykniczny, leptosomiczny, atletyczny
Przykłady 2-3. Martin R., Saller K., Lehrbuch der Anthropologie, IV, 1962
typ leptosomiczny, względnie l((a)) - biegacz
typ atletyczny - sześcioboista? (sechskämpfer)
Przykłady 4-5. Typ pykniczny
Warianty typów mieszanych, nie do wszystkich posiadam ilustrację aktualnie.
Przykład 6. Martin R., Saller K., Lehrbuch der Anthropologie, IV, 1962
typ pykno-atletyczny (wariant ap o przewadze atletyczności?) - zapaśnik
Przykłady 7-9. Puccioni N., Antropometria delle genti della Cirenaica : Vol. II. Tabelle e tavole, 1936
Określone w pracy: Stolarczyk H., Budowa ciała mieszkańców Cyrenąjki [w:]Studia Afrykanistyczne, Acta Anthropologica Lodziensia nr 10, 1965, s. 5—26. Przy pomocy obliczonych wskaźników proporcji poszczególnych elementów ciała.
typ lepto-atletyczny (wariant la o przewadze leptosomii)
typ lepto-atletyczny (wariant al o przewadz atletyczności)
typ lepto-pykniczny (wariant lp o przewadze leptosomii)
Somatotypy - kierunek morfologiczno-porównawczy
